مرفولوژی کرم های خاکی و مقادیر مصرف کود ورمی‌کمپوست

         
مرفولوژی کرم های خاکی

کرم های خاکی دارای بدنی کشیده بند بند فاقد استخوان دارای کوتیکول حامل تارها و دستگاه گوارش لوله مانند که به مجرای دفعی ختم می شود هستند.این جانور اغلب دو جنسی یا هرمافردیت هستند و هنگام بلوغ بر روی اپیدرم آنها یک منطقه متورم ظاهر می شود که آن را کمربند تناسلی گویند این قسمت پیله ای ترشح می کند که تخمها را بر می گیرد.کرم های خاکی فاقد مرحله مشخص لاروی بوده و نوزدان آنها پس از خروج از تخم و پیله رفته رفته بالغ می شوند.
شرایط زیستی کرمهای خاکی:
بررسی تجربی نشان می دهد که کرمها از هر نوع روشنایی گریزانند آنها روزها به حالت مخفی بوده و شب هنگام چنانچه نوری به آنها بتابد سریعاً خود را به عقب می کشند همه کرمهای خاکی نسبت به ارتعاشات مکانیکی از قبیل صدای پای شدید در روی زمین حساسند. از قرار معلوم قادر به شنیدن ارتعاشات صوتی موجود در هوا نیستند.اگر آنها را مثلاً با بیل زدن باغ برگردانند همان طور که از نور فرار می کنند در صدد تماس با زمین بر می آیند. به دلیل آنکه تنفس کرمها بستگی به رطوبت کوتیکول پوست دارد به همین خاطرکرمها نسبت به محیط مرطوب بیشتر از خشکی سازگاری دارند. گازهای شیمیایی نا مطبوع و یا تحریک کننده موجود در هوا باعث عقب نشینی کرم به داخل سوراخ خود می گردد.بطور کلی شرایط زیستی کرمهای خاکی بر حسب گونه بسیار متفاوت بوده و شدت فعالیت آنها تحت تاثیر عوامل مختلف محیطی قرار می گیرد که اهم آنها به شرح زیر خلاصه می شود:
حرارت:
کرمهای خاکی در شرایط حرارتی خاص می توانند زندگی نمایند. تمام فعالیتهای حیاتی نظیر تولید مثل ، رشد و پراکنش آنها تحت تاثیر درجه حرارت محیط می باشد. مثلاً مدت لازم برای خارج شدن کرمها از پیله بستگی به درجه حرارت محیط دارد.
تهویه:
کرمهای خاکی برای ادامه حیاط نیاز به تهویه ی مناسب دارند بدین خاطر زمینهای رسی سنگین و یا خاکهای بدون تخلخل محیط زیست مناسبی برای این موجودات نیستند.
پ-هاش PH  :
کرمهای خاکی نسبت به PH خاک حساس بوده بطوریکه در بسیاری از موارد این عوامل تنوع وتوزیع گونه ها را در خاک محدود می سازد.
رطوبت:
مقدار رطوبت و خشکی محیط زیست کرمهای خاکی یکی از عواملی است که در پراکنش عمودی و افقی آنها موثر است. این موضوع در کشورهای مختلف که دارای عرض جغرافیایی متفاوت هستند به خوبی آشکار است از آنجایی که حدود 75 تا 90% وزن بدن کرم خاکی را آب تشکیل می دهد نیاز آنها به آب بسیار زیاد بوده و در صورت خشک شدن خاک اکثراً از بین می روند.
تغذیه:
غذای اصلی کرم های خاکی بقایای مرده و پوسیده گیاهی به انضمام بقایای ریشه ی گیاهان و نیز کود دامی است. کرم های قرمز بارانی بیشتر مواد زائد آشپزخانه را نیز خواهند خورد ضایعات سبزیجاتی که در حین تهیه غذا بوجود می آید برای کرمها قابل استفاده می باشد. مانند پوست سیب زمینی ، هویج ، کاهو ، کلم ، کرفس ، سیب ، پوست موز ، گریپ فروت و پوست پرتقال ، برگ چای ، چای کیسه ای ، تفاله قهوه ، کاغذ و مقوا . بعضی از ضایعات زودتر از سایر مواد به کود تبدیل می شوند. پوست موز حدود یک هفته طول می کشد در حالی که پوست پرتقال حدود یکماه طول خواهد کشید تا کاملاً تجزیه گردد. نوع و مقدار مواد غذایی در دسترس نه تنها بر روی جمعیت کرم های خاکی بلکه بر روی انواع گونه های موجود و نرخ رشد و .... تاثیر می گذارد.
کرم های زباله خوار:
این کرم ها با خوردن محتویات زائدات آلی آنها را تجزیه و دگرگون می نمایند. فرآیند هضم این کرم ها به تغییر سریع تر مواد آلی منتهی شده و کمپوست تثبیت می شود. نتیجه ی این عمل دستیابی به ورمی کمپوست با کیفیت بالا است که با بالاترین استانداردهای جهانی برابری میکند.
تولیدکود به روش ورمی کمپوست هیچ گونه بوی بدی از خود به جا نمی گذارد و کمپوست تولید شده عاری از میکروب ها و میکروارگانسم های مضر و بیماری زا می باشد. کرم ها قادر به تولید پروتئین بوده و نیازی به پروتئین ندارند.
تاثیرات کرم های خاکی بر روی محیط:
وجود ذرات کوچک با مقادیر زیاد در مدفوع کرمهای خاکی نسبت به ذرات محیط آنها نشان می دهد که قادرند مواد مغذی را به اجزاء کوچک تر تبدبل نمایند. دانه های معدنی متصل به یکدیگرهستند که اتصال آنها باید به گونه ای باشد که در مقابل رطوبت ، فرسایش و فشردگی مقاوم بوده و به هنگام خنثی و یا رطوبت خاک نیز همچنان نرم باقی بماند و خاکی غنی از خاکدانه هاست که دارای تهویه ، زهکشی و بالاخره ساختمانی مناسب باشد.لذا جهت داشتن یک خاک حاصل خیز خاکدانه سازی در درجه اول مورد اهمیت قرار دارد.
 محققین زیادی بر این قول متفقند که مدفوع کرم های خاکی دارای خاکدانه های مقاومتر از خاک محیط است. علاوه بر آن موکو پروتئین زیر اپیدرم کرم خاکی در محل تماس آن با دالانهای حفر شده موجب پایداری ذرات خاک می گردد.
ورمی کمپوست:
ورمی کمپوست عبارتست از مدفوع کرم هایی که از زباله یا کود دامی تازه یا هر مواد آلی دیگر تغذیه کرده و مواد آلی را به ذرات خیلی ریز خرد می کنند.ورمی کمپوست نتیجة هضم طبیعی غذا در سیستم هاضمة کرم های خاکی است و دورة رشد گیاه را بوسیله داشتن میکروارگانیسم  و همچنین مواد آلی فعال و تسریع می نماید.
ورمی کمپوست یک کود بیو ارگانیک است که بسیار نرم ، سبک وزن ، ترد ، تمیز و بی بو بوده و ظاهری کم و بیش شبیه به پودر گرانوله قهوه دارد.کیفیت ورمی کمپوست به نوع غذا ( محیط کشت) یا مواد زائد آلی که کرم ها از آن تغذیه کرده اند ، بستگی دارد. برای مثال کرم ها می توانند مواد آلی با سلولز زیاد مانند خاک اره را هضم کرده و یک ماده ی اصلاح کننده ی خاک با کیفیت پایین تولید نماید. بر عکس کرم ها قادرند با مواد غنی از ازت و فقیر از سلولز ورمی کمپوست با کیفیت عالی تولید نمایند.
برای نگهداری از گیاهان بویژه مزارع، گلخانه ها ودرختان میوه نیازمند مواد آلی می باشیم. سالها مطالعه وتلاش کردیم و پس از انجام مراحل تحقیقات وآزمایشات گوناگون دریافتیم باز هم قدرت لایزا ل پروردگار با خلقت موجودی ارزشمند به نام کرم خاکی توانسته یکی از عمده ترین نیازمندی های بستر گل وگیاه یعنی مواد آلی را با وجود فضولات این جانور تامین نماید. ورمی کمپوست حاصل فعالیت بیولوژیک یک نوع کرم خاکی بوده که این جانور از مواد آلی موجود در طبیعت تغذیه کرده وآن را به کود آلی مغذی تبدیل می کند. در حال حاضر ورمی کمپوست به عنوان تنها کود آلی بیولوژیک در دنیا ساخته شده و فرآیند کمپوست  را به صورت بیولوژیک انجام می دهد.
مزایای ورمی کمپوست
  افزایش مقاومت گیاهان بر استرس تنشهای محیط و عوامل بیماری زای خاک
 افزایش رنگ گلها و طعم و مزه در محصولات کشاورزی
 تامین کننده عناصر ریز مغزی مورد نیاز انواع گیاهان
 بهبود جوانه زنی بذرها و تشدید ریشه زائی قلمه ها
 افزایش دوام گلهای شاخه بریده و تداوم گلدهی گونه های مختلف
خواص ورمی کمپوست:
 سبک و فاقد هرگونه بو
عاری از تخم علفهای هرز
حاوی میکروارگانیسم های هوازی مفید مانند ازتوباکتر ها
بالا بودن میزان عناصر اصلی غذایی در مقایسه با سایر کودهای آلی
دارا بودن عناصر میکرو مانند آهن ، روی ، مس و منگنز
دارا بودن مواد محرکه رشد گیاهی نظیر هورمون ها
قابلیت بالای نگهداری آب و مواد غذایی
فرآوری سریعتر از بیو کمپوست
عاری از باکتری های غیر هوازی ، قارچ ها و میکروارگانیسم های پاتوژن
 اصلاح کننده خصوصیات فیزیکوشیمیایی و بیولوژیکی خاک
 وجود عناصر ماکرو شامل : ازت، فسفر ، کلسیم
امکان فرآوری به چای کمپوست
هوادهی خاک بهتر با ایجاد خلل و فرج و ایجاد پوکی در خاکهای متراکم
قابل مصرف در پرورش کلیه محصولات کشاورزی
خواص کود گیاهی و آلی ورمی کمپوست بر اساس یافته های علمی در مراکز تحقیقاتی معتبر جهان
Ohio State University, Mississippi State University
Canyon Recycling in San Diego

   خواص ورمی کمپوست :
 آنالیز کود ورمی کمپوست نشان داده است که این کود غنی تر  و مفیدتر از مواد مغذی ای است که در گیاه و خاک موجود است. بر طبق  یافته های علمی بدست آمده کود کرمی 3 برابر بیشتر از سایر کودها دارای خواصی چون کلسیم و چندین برابر نیتروژن و  فسفر و پتاسیم است. ( K.P Barely, Advances in Agronomy, 1961)
کودهای ورمی کمپوست دارای درصد بالایی از خواص عناصر مفید در خاک گیاه دار( خاک و برگ Humus) می باشند. عناصر ارزشمندی که در خاک و برگ موجود است به ذرات خاک کمک می کند تا دسته ای را برای ایجاد کانالهایی برای عبور راحتتر هوا در گیاه ایجاد کنند در ضمن این عناصر باعث افزایش ظرفیت حفظ و نگهداری آب به مقدار زیادی می شوند. اسید های مرطوبی که در خاک و برگ موجود است ، محل های به هم پیوسته ای را برای تغذیه گیاهان ایجاد می کند. محققان می گویند خاک و برگ در جلوگیری از بیماریها و آفت گیاهی نظیر تغییرات بیماری زا، باکتری های مضر و کرم های موزی مضر برای خاک بسیار مؤثر است. در حالیکه ورمی کمپوست خود به تنهایی تمام این خواص ارزشمند برای گیاه را دارا می باشد.( Dr. Dan Holcombe and J.J Longfellow)
  پروفسور ادوارد قبل از ورودش به ایالت اهیو تحقیقات خود را در مورد ورمی کمپوست در کشور خود انگلیس اوایل سالهای 1970 آغاز نمود. او می گوید: ورمی کمپوست ایفا کننده نقش تمام کودهای موجود است.   (Dr. Clive Edward)
 کود ورمی کمپوست در دانشگاه می سی سی پی سال 1997 به عنوان واسطه ای مهم در رشد گلها و سایر محصولات زراعی محسوب و برای نمونه بر روی گل همیشه بهار مورد آزمایشات مختلف قرار گرفت. نتایج آزمایشات نشان داد که کود ورمی در مقایسه با کودهای دیگر مانند خاک و پیت و کودهای شیمیایی، شاخصه رشد گیاهان و گلها را به صورت چشمگیری افزایش داده است و همچنین باعث افزایش ضخامت ساقه ، بالا بردن رشد ریشه، افزایش وزن خشک محصول و بالا بردن میزان گل دهی در تعداد گلهای کاشته شده می شود. تحقیقات نشان داده است که مخلوط کود ورمی کمپوست با کود گیاهی خاک و پیت در مقایسه با استفاده کود ورمی به تنهایی عملکرد بهتری در پارامترهای رشد  در گیاهان داشته است.( Mississippi state University) )
 کود ورمی کمپوست به آرامی مواد مغذی و عناصر مفید را به خاک و گیاهان انتقال می دهد. این کود شامل مواد غذایی ارزشمندی برای خاک و گیاه می باشد و عناصر مفید را به آرامی حل کرده و به هیچ عنوان مانند دیگر کودها این عناصر با آبیاری شسته  نمی شوند بلکه کاملاً در خاک حل شده و با سرعت برای تغذیه گیاهان تصفیه  می شوند. این محصول ( کود ورمی کمپوست) دارای قابلیت های متعددی است مانند ایجاد ترمیم و احیای دوباره در ساختار عالی خاک ، ایجاد منافذ بیشتر برای عبور بهتر هوا در خاک ، قدرت بالا در حفظ و نگهداری آب میباشد. کود ورمی کمپوست ریشه گیاهان را از دمای خیلی زیاد پوشش می دهد و بروز فرسایش را کاهش داده و رشد علفهای هرز را به خوبی کنترل می کند. ( مرکز تحقیقات اداره بازیافت سانتیاگو Canyon Recycling , San Diego )
  کود ورمی کمپوست درخاک زمین های کشاورزی ، گلخانه های وسیع و کوچک ، باغچه های خانگی و در هر زمینی که به عنوان بستر رشد گیاه و محصولی باشد به کار میرود و مواد غذایی ارزشمند را با سرعت بالایی به گیاهان می رساند. کود ورمی برای درختان میوه ، انواع سبزیجات ، بوته های میوه مانند بوته توت فرنگی و انواع گلها ، گیاهان دارویی و سایر محصولات استفاده می شود. ورمی کمپوست به عنوان یک کود گیاهی در زمان آبیاری مواد معدنی را برای تغذیه گیاهان تصفیه می نماید. تاثیر استفاده از این کود گیاهی برروی محصولات مختلف بسیار سریعتر از دیگر کودها قابل مشاهده است. گیاهان به سرعت رشد کرده و دارای مقاومت بیشتری در برابر آفت ها و مواد مضر در خاک می شوند و باعث می شود آفت ها و بیماریهای مضر ، باغها و محصولات را از بین نبرند.( R.E.Gaddie )
 کود گیاهی ورمی کمپوست نسبت به کودهای دیگر شیمیایی 5 برابر بیشتر نیتروژن ، 7 برابر پتاس ، 2/1 برابر بیشتر کلسیم را داراست.معمولاً مواد و عناصر مغذی گیاهان برای مدت 2 تا 5 روز حفظ می شوند. در حالیکه با استفاده از کود ورمی کمپوست 6 برابر این زمان در نگهداری عناصر مفید در خاک گیاهان افزایش می یابد. این کود بسیار ارزشمند از لحاظ اقتصادی نسبت به کود های شیمیایی قیمت مناسبی دارد . با این یافته های علمی روشن است که بهترین تغذیه برای خاک و محصولات زراعی مختلف کود ورمی کمپوست می باشد.  کود ورمی کمپوست 3 تا 4 برابر بیشتر از کودهای دیگر وزن خود را در آب حفظ می کند . این بدین معناست که زمین زراعی شما به میزان کمتری نیاز به آبیاری دارد و در نتیجه خاک برای مدت طولانی تری تعادل خود را در نگهداری عناصر مغذی حفظ خواهد کرد. در صورت استفاده نادرست از کودهای شیمیایی و نامطلوب مانند کودهای گاوی و اسبی و سایر کودها ، به مرور ریشه گیاهان را می سوزاند در صورتیکه که کود ورمی کمپوست دارای چنین خاصیت مضری برای گیاه نمی باشد.( Education Department of South Australia  )
 نحوه مصرف ورمی کمپوست:
نحوه استفاده بستگی به آزمایش خاک و آب زمین، نوع محصول مورد نظر کشت و اقلیم منطقه دارد که می توان این کود را هم بعنوان مکمل و هم کود پایه استفاده نمود. در هر صورت میزان مورد استفاده پیشنهادی در شرایط معمولی بشرح ذیل می باشد:
•    مزارع ........................500 گرم تا 1 کیلوگرم در متر مربع
•    باغات ........................3-8 کیلوگرم برای هر اصله درخت
•    گلخانه ها و صیفی جات ....500 گرم تا 1 کیلوگرم در متر مربع
•    سبزیجات................... 2 کیلوگرم هر متر مربع
•    گلهای تزئینی.............. 25 تا 30 درصد حجم گلدان
•    درخت بالای 5 سال........ 5 تا 10 کیلوگرم هر درخت
•    درخت 1 تا 5 سال.......... 1 تا 5 کیلوگرم هر درخت
•    جهت باروری و تغذیه خاک... 2کیلوگرم هر متر مربع


مقادیر مصرف کود ورمی‌کمپوست
مقادیر زیر براساس نیاز گیاهان مربوطه به نیتروژن و با فرض اینکه ورمی‌کمپوست مورد نظر از نظر مواد غذایی در حد خوبی باشد و با فرض اینکه زمین مورد نظر از نظر عناصر غذایی در حد متوسط باشد تهیه شده است.
 توجه شود اگر بافت خاک لومی و یا لوم – رس باشد مقادیر زیر مناسب است اما در صورتیکه بافت خاک مورد نظر شنی باشد و در صورت امکان  حدوداً 10 درصد به مقادیر نوشته شده در جدول اضافه شود.
1    خرما........... 5-4 کیلوگرم برای هر درخت
2    پسته.......... 4-3 کیلوگرم برای هر درخت
3    انگور...........3-2 کیلوگرم برای هر درخت
4    سیب......... 4-3 کیلوگرم برای هر درخت
5    انار............ 4-3 کیلوگرم برای هر درخت
6    گندم ......... 6 تن در هکتار
7    سیب زمینی.. 10 تن در هکتار
8    برنج ........... 10 تن در هکتار
9    کلزا............ 7 تن در هکتار
10    آفتابگردان.... 6 تن در هکتار
11    سویا.........  5 تن در هکتار
12    یونجه......... 9 تن در هکتار
13    درختان غیر مثمر... 3 -4 کیلو گرم برای هر درخت
14    گیاهان زینتی ...... 5/1 – 1 کیلو گرم برای هر بوته
15    گل‌های آپارتمانی... 75/-1  کیلو گرم برای هر گل

انواع کود های شیمیایی و آلی

انو

---

 انواع کودهای شیمیایی،آلی(ارگانیک و ورمی کمپوست) و زیستی(بیولوژیک) در کشاورزی
         
در صورتی که این کاتیونها بصورت ترکیبات معدنی به خاک داده می شوند می بایستی بصورت نواری در خاک قرارداده شوند و یا همراه با کودهای دارای واکنش اسیدی به خاک اضافه گردند. در صنعت این کاتیونها را با مواد کلات کننده ترکیب و آنها را بصورت غیر قابل تثبیت در آوردنده اند. کلاتها به سهولت در خاک حرکت کرده و عنصر را در دسترس گیاه قرار می دهند. در صورت عدم دسترسی به کلاتها ، از سولفاتهای کاتیونها بعنوان کود استفاده می شود.
از گروه آنیون ها، کمبود کلر بندرت مشاهده می شود. زیرا معمولاً مقدار کافی کلر همراه با آب باران (بخصوص در نواحی ساحلی)، کودهای شیمیائی عناصر اصلی (به صورت ناخالصی) و آب آبیاری به خاک اضافه می شود. در صورت لزوم می توان از کلرورپتاسیم برای رفع کمبود کلر استفاده نمود. برای رفع کمبود بر از بورات سدیم یا بوراکس استفاده می کنند. بوراکس در آب بسیار محلول بوده و در خاک به سهولت حرکت می کند و می بایستی مواظب شسته شدن آن از خاک بود. بوراکس را مستقیماً به خاک اضافی می نمایند.
برای اضافه کردن مولبیدن از مولیبدات سدیم یا مولیبدات آمونیم استفاده می شود. مولیبدات را ممکن است با مواد دیگری مخلوط و به خاک اضافه کرد و یا آن را محلول پاشی نمود. در صورتی که عناصر کم مصرف بصورت نواری در خاک قرار داده می شوند مقدار مصرف آنها چند کیلوگرم (از هر یک) در هکتار خواهد بود. در صورتی که این کودها را بر سطح خاک پخش می نمایند و با خاک مخلوط می کنند، مقدار آنها را چند برابر می گیرند در این روش سولفات کاتیونها رابه میزان ۳۰ تا ۵۰ کیلوگرم در هکتار می پاشند. مقدار معمول مصرف بورات حدود ۵ کیلوگرم در هکتار است. مولیبدات به مقدار حدود ۱ تا ۲ کیلوگرم در هکتار پاشیده می شود. در صورتی که از روش محلول پاشی عناصر بر روی برگها استفاده میشود، می بایستی غلظت محلول را مورد دقت قرار داد. پا شش سولفات عناصر کم مصرف با غلظت ۲ تا ۳ در هزار معمول است.
در بازار ایران مخلوطی از کودهای عناصر کم مصرف به نامهای تجاری مختلفی وجود دارند. محلول تهیه شده از این کودها را می توان روی برگ پاشید و یا با سموم مختلف مخلوط کرد و همزمان با سمپاشی مصرف نمود.
کود های شیمیایی موجب تقویت رشد گیاه می شوند و از طریق فرایند های شیمیایی این کود ها تولید می گردند.کود های شیمیایی در مقایسه با کود های آلی حجم کمتری دارند. انواع زیادی کود های شیمیایی وجود دارند که به شکل های پودی , گرانوله , مایع و گاز تولید می شوند.
کود های شیمیایی عبارتند از:
نیترات سدیم این کود 16 در صد ازت دارد و برای خاک های اسیدی مفید هستند.
نیترات کلسیم این کود 16 درصد ازت دارد و به تلفات از طریق آب شویی و نیترات زدایی بسیار حساس است. به عنوان منبع کلسیم قابل حل در برخی زراعت ها کاربرد دارد.
سولفات آمونیوم این کود به شکل بلور سفید و شبیه به نمک است. این کود 20 درصد ازت دارد و اثر اسید سازی در خاک ها دارد.سولفات روی این کود به دو صورت خشک(ZnSo4H2o)با 34 درصد روی و یا ابدار(ZnSo4 7H2o)با 24 درصد روی تولید و بسته بنی شده و به صورت پودر عرضه میشود.
 سولفات منگنز با فرمول شیمیایی MnSo4.H2o حاوی 24 درصد منگنز است که به صورت پودری تولید و در بسته بندیهای 25 کیلوگرمی عرضه می گردد 
نیترات آمونیوم این کود شبیه به کود سولفات آمونیوم می باشد و حدود 34 درصد ازت دارد. در خاک سریع عمل می کند اما به مدت طولانی درخاک دوام ندارد.
نیترات پتاسیم نیترات پتاسیم با فرمول شیمیایی Kno3 است که دارای 26 درصد پتاسیم و 19 درصد ازت میباشد.
آمو نیاک این کود به شکل گاز یا مایع می باشد و حدود 80 درصد ازت دارد. این کود گران می باشد.
کلرور آمونیوم این کود به شکل بلور سفید است و حدود 26 درصد ازت داردو شبیه به کود سولفات آمونویم عمل می کند.
اوره این کود هم به شکل بلور سفید است و ازت زیادی دارد. این کود سریع در خاک عمل می کند اما توسط آب دچار آبشویی می شودو به مدت طولانی در خاک دوام ندارد.
سوپرفسفات تریپل این کود  46  در صد  P2O5دارد .
فسفات دی آمونیوم این کود 18 درصد ازت و 46 درصد  P2O5 دارد . این کود در آب بسیار قابل حل می باشد.این کود اثر اسید سازی روی خاک دارد.این کود به علت داشتن آمونیوم زیاد می تواند به جوانه زنی بذر در هنگام تماس با آن آسیب برساند.
کود های دارای پتاسیم دو نوع از این نوع کود ها کاربرد وسیع دارند سولفات پتاسیم و کلرور پتاسیم می باشند.هر دو این کود ها در آب بسیار قابل حل هستندو به خاک قبل یا درحین کشت افزوده می شوند.کود های پتاسیمی برای خاک های شنی خوب هستند.این کود ها به بهبود کیفیت محصولات کشاورزی کمک می کنند.    
سولفات روی
اهمیت: عنصر روی برای فعالیتهای آنزیمی تولید هورمونهای رشد تلقیح باروری و تشکیل میوه ضروری بوده و کمبود آن باعث ریز برگیتاخیر در باز شدن برگها و گلها ریزش میووه سر خشکیدگی ومحدودیت رشد می شود . این عنصر فعال کنندهی بیش از 300 نوع آنزیم در انسان داام و گیاه است و در مجموعه مکنیسم های حفاظتی بدن نقش کلیدی دارد.
مشخصات کود:
آهکی بودن خاکها ph بالا مادده آلی کم و مصرف زیاد کودهای فسفاته ازذ عواملی هستند که قابلیت استفاده این عنصر را برای گیاهان محدود کرده و خسارات جبران نا پذیری را بر میزان تولید وکیفیت محصولات وارد می نماید . استفاده از کودهای شیمیایی حاوی این عنصر به خصوص بههمراه ماده الی گوگرد و باکتریهای مر بوطه باعث بهبود شرایط تغذیه ای گیاهان شده و بسیاری از نا رسائیهای تغذیه ای را بر طرف می سازد . این کود به دو صورت خشک(ZnSo4H2o)با 34 درصد روی و یا ابدار(ZnSo4 7H2o)با 24 درصد روی تولید و بسته بنی شده و به صورت پودر عرضه میشود.
روش زمان و مقدار مصرف:
این کود از طریق جایگذاری عمقی (موضعی چالکود و نواری) ومحلول پاشی قلابل استفاده است.در خاکهای سبک بت آبیاری نیز قابل استفاده می باشد اما تحت این شرایط بازیافت آن کمتر خواهد بود. محلولپاشی پنج در هزار آن به همراه اوره و اسید بوریک در پاییز و اوایل بهار قبل از باز شدن شکووفه ها در افزایش تشکیل میوه بسیار مفید است.
درختان:در زمستان در قسمت میانی سایه انداز به هممراه کوود حیوانی وگوگرد به صورت چالکود یا کانال کود به میزان 2000 تا 300 گرمبه ازاء هر درخت بارور استفاده می شود.
نباتات زراعی: هنگام تهیه بستر بذر همراه با سایر کودهای زمستانه به میزان 60 تا 80 کیلو گرم در هکتار در زیر خاک مصرف می شود.
محلولپاشی: در درختان ممیوه به نسبت 3تا5 در هزار و در محصولات زراعی به نسبت 3تا4 هزار محلوولپاشی می شود.
گیاهان و مناطق مورد مصرف: کمبود روی در خاکهای آهکی با phبالا در ایران شایع و علائم و عوارض ناشی از کمبود این عننصر در اکثر نقاط ایران به چشم ممی خورد. مصرف کودهای حاوی روی در این اراضی برای اکثر محصولات مفید است مصرف این کود به تدریجعوارض ناشی از کمبود روی را بر طرف و گلدههی تشکیل میوه میزان عمللکرد را افزایش خواهد داد .
نکات فنی: مصرف این کود به صورت 1تا2 سال در میان از کمبود این عنصر جلوگیری می کند.مصرف این کود مخلوط با کود حیوانی خصوصا در محدوده فعلیت ریشه باعث افزایش کارآیی کود سولفات روی می شود.
 سولفات منگنز
اهمیت :
 منگنز نقش کلیدی در تشکیل کلروپلاست و سیستمهای آنزیمی گیاه داشته و مصرف این کود باعث بهبود فتوسنتز گیاه و افزایش تولید محصول خواهد شد.منگنز فعال کننده ی تعداد زیادی آنزیم در انشان است.
مشخصات کود : آهکی بودن خاکها PH بالاماده آلی کم و مصرف نا متعدل کودها از عواملی هستند که قابلیت استفاده این عنصر را برای گیاهان محدود کرده و خسارات جبران نا پذیری را بر میزان تولید و کیفیت محصولات وارد می کنند علائم و عوارض ناشی از کمبود این عنصر در اککثر نقاط ایران و در اغلب محصولات به چشم می خورد . استفاده از کگودهای شیمیایی حاوی این عنصربه خصوص همراه ماده آلی گوگرد و باکتریهای مربوطه باعث بهبود شرایط تغذیه ای گیاهان شده و بسیاری از نا رسائیهای تغذیه ای را بر طرف می سازد. سولفات منگنز با فرمول شیمیایی MnSo4.H2o حاوی 24 درصد منگنز است که به صورت پودری تولید و در بسته بندیهای 25 کیلوگرمی عرضه می گردد.
روش زمان و مقدار مصرف :
ین کود از طریق جایگذاری عمقی(موضعی چالکود و نواری )و محلولپاشی قابل مصرف است . درخااکهای سبک با اب آبیاری نیز قابل مصرف است اما تحت این شرایط باز یافت آن کمتر خوواهد بود.
درختان : در زمستان در قسمت میانی سایه انداز به همراه کود حیوانی و گوگرد به صورت چالکود یا کانال کود به میزان 200 تا 300 گرمبه ازاء هر درخت بارور مصرف می شود .
نباتات زراعی : هنگام تهیه بستر بذر همراه با سلیر کودهای زمستانه به میزان 50 تا 80ذ کیلوگرم در هکتار زیر خاک مصرف می شود.
محلولپاشی: در درختان میوه به نسبت 3تا4 در هزار و در محصولات زراعی به نسبت 2تا3 در هزار محلوولپاشی می گردد.
کیاهان و مناطق مورد مصرف:
کمبود منگنز در خاکهای آهکی با PH بالا و خصوصا با بافت سبک در اکثر نفاط ایران و محصولات گزارش شده است .مصرف کودهاای حااووی مکنگنز در این اراضی به تدریج عوارض ناشی از کمبود را بر طرف و میزان کلروفیل فتوسنتز و عملکردرا افزایش خواهد دادد.
نکات فنی:
 مصرف این کود به صورت 1 تا2 سال در میان از کمبود این عنصر جلوگیری می کند.. مصرف این کود مخلوط با کود حیوانی خصوصا در محدوده فعالیت ریشه باعث افزایش کار آیی کود سولفات منگنز می شود.
کود اوره با پوشش گوگردی
کود اوره با پوشش گوگردی( SCU ) به عنوان یک نوع کود آهسته رهش که دارای راندمان بالا و مزایای بسیار زیادی برای خاک و گیاهان است ، در صنایع کشاورزی کاربرد زیادی دارد. اخیراً در کشور ما نیز با توجه به راندمان پایین کود شیمیایی اوره اتلاف آن ، آلودگی شدید خاکها و منابع زیرزمینی آب به نیترات و نیتریت ، کاهش جذب عناصر ریزمغذی بدلیل بالابودن PH خاکها و … استفاده از این نوع کود نه تنها برای مزارع شالیزار که بطور کامل در آب غوطه ورند بلکه برای تمام اراضی کشاورزی توصیه شده است . زیرا صرف نظر از مزایای فوق گوگرد نیز به عنوان یک ماده حیاتی در ساختمان پروتئین ها ، به عنوان کاهنده PH خاکها و در نتیجه ایجاد شرایط جذب عنصر ریز مغذی خصوصا آهن و روی که مردم کشور ما در فقدان میزان آهن و روی رکورد دار می باشند، دارد .
در کشور ما سالانه بیش از یک میلیون و ششصد هزار تن اوره جهت تامین نیاز ازت گیاهان در صنایع کشاورزی استفاده می شود.متاسفانه باتوجه به راندمان پایین آن( اتلاف بیش از پنجاه درصد ازت) ، کشاورزان مجبورند جهت تامین نیاز گیاهان مقادیر بیشتری کود استفاده نمایند. البته ازدست دادن این مقدار ازکود نه تنها باعث اتلاف هزینه های بسیار زیادی می شود بلکه بخاطر وجود بیوره و همچنین تشکیل نمکها و کمپلکسهای دیگر در خاک، کاهش راندمان خاک و آلودگی شدید آن ( سفت شدن خاکها) و آلودگی منابع زیر زمینی آب را نیز بدنبال دارد. از طرفی با توجه به نقش ارزشمند گوگرد در کشاورزی خصوصا در کشور ما که بیش از نود درصد از زمینهای کشاورزی آهکی و باpH بالا بوده و این مسئله با عث کاهش راندمان جذب عناصر ریز مغذی که از اهمیت بالایی در رشد و نمو گیاهان برخوردار می باشند ، استفاده از کودهای اوره با پوشش گوگردی از هر دو جهت باعث افزایش راندمان کشاورزی کشور خواهد شد.
همچنین با توجه به فرآیند اوره با پوشش گوگردی با تغییر پارامتر های عملیاتی و شرایط فرآیندیو استفاده از سیلنت های مختلف، امکان تولید محصولات اوره با پوشش گوگردی با درصدهای مختلف گوگرد و سرعت انحلالهای متفاوت وجود دارد و همانطور که از نمودارهای ارائه شده مشخص است استفاده از اوره با پوشش گوگردی با حداقل کیفیت ( حداکثر سرعت انحلال هفت روزه) به مراتب مفیدتر و کاراتر از اوره ( با سرعت انحلال پنجاه ثانیه ای) می باشد.
در خصوص کاربرد گسترده گوگرد ، استفاده از کود اوره با پوشش گوگردی با در صد پوشش های متفاوت ( سرعت انحلالهای متفاوت) به تنهایی و یا بصورت مخلوط با اوره جهت تامین بموقع ازت مورد نیاز گیاه در دوره رشد از کاربرد اوره مناسب تر خواهد بود. این مسئله اگر بصورت دقیق بررسی و براساس نوع کشت و نیاز های آن در طی دوره رشد( نیاز هر گیاه به عناصر مغذی متفاوت است)، شرایط آب و هوایی منطقه و آنالیز دقیق خاک اعمال گردد ، باعث افزایش چشمگیر راندمان محصولات کشاورزی ، بهبود کیفی خصوصیات خاک ، جلوگیری از آلودگی منابع آب و کاهش مصرف اوره می گردد و باتوجه به پرداخت یارانه جهت کود اوره از لحاظ اقتصادی کمک بزرگی به اقتصاد کشور خواهد شد.
لذا لزوم ترویج و آشنایی کشاورزان با کود اوره با پوشش گوگردی و همچنین تعیین استاندارهای لازم جهت تولید و مصرف آن در سطحی وسیع در نقاط مختلف کشور و با توجه به نوع کشت ضروری بنظر می رسد.
 نیترات پتاسیم
اهمیت:
ازت و پتاسیم از عناصری هستند که به مقدار قابل توجهی توسط گیاه ازخاک برداشت شده وبایستی درطول دوره رشد همواره به مقدارکافی ازخاک دراختیارگیاه قرارگیرد.نیترات پتاسیم یک کود کاملا محلول درآب است که می توان از آن درهرمرحله ازرشد گیاه استفاده نمود.ازت موجود دراین کود باعث بهبود رشد رویشی می شود وپتاسیم آن دربهبود کیفیت،افزایش مقاومت به خشکی،شوری و آفات و بیماریها بسیارموثراست.نیترات پتاسیم کود بسیار مناسبی برای برطرف کردن کمبود پتاسیم در هر مرحله از رشد گیاه است.
مشخصات کود:
کشت های مترکم وعدم استفاده ازعنصر پتاسیم طی سالیان گذشته وازطرفی کمبود آب آبیاری و کیفیت نا مناسب آب وخاک دراکثراراضی کشاورزی ازعواملی هستند که قابلیت استفاده این عنصر را برای گیاهان محدود کرده و خسارات جبران نا پذیری را برمیزان تولید و کیفیت محصولات وارد می کند.استفاده ازکودهای حاوی این عنصر باعث بهبود شرایط تغذیه ای گیاهان وافزایش کمی و کیفی محصولات می شود.نیترات پتاسیم با فرمول شیمیایی Kno3 است که دارای 26 درصد پتاسیم و 19 درصد ازت میباشد.
روش زمان و مقدار مصرف:
نیترات پتاسیم یک کود کاملا محلول درآب است که به صورت مصرف خاکی،،کود آبیاری و محلول پاشی قابل استفاده میباشد.
مصرف خاکی: به میزان 200 تا 300 کیلوگرم در هکتاردرزمان کاشت کود آبیاری وسرک: به میزان 100 تا 200 کیلوگرم درهکتاردر2تا3 نوبت درطول فصل رشد محلول پاشی: به میزان 5تا8 در هزار
گیاهان ومناطق مورد مصرف:
این کود را می توان درهرمرحله ازرشد گیاه خصوصا برای باغات پسته،درختان میوه،محصولات صیفی و سبزی،سیب زمینی،نیشکر و کشت های گلخانه ای استفاده نمود.
محاسن کاربرد: افزایش میزان تولید و بهبود کیفیت محصول افزایش مقاومت گیاه در مقابل خشکی،آفات و بیماریها  
کود آلی (ارگانیک)
به کود هایی اطلاق میشوند که منشا طبیعی دارند. 
کودهای حیوانی
به مجموعه ای از مواد بستری، ادرار و مدفوع گاو ، گوسفند ، مرغ یا هر حیوان دیگری است که از محل نگهداری آنها بدست می آید اطلاق می شود. درصد مواد غذایی کود حیوانی و کیفیت فیزیکی آن به عواملی مثل نوع حیوان، کیفیت مواد بستری، میزان پوسیدگی کود، تغذیه دام، میزان سدیم و مقدار بذر علفهای هرز، اسپور بیماریها، لارو و تخم حشرات، شن و خاک دارد.درصد ازت کود گاوی بیشتر از کود گوسفندی و مرغی است. ولی درصد فسفر و پتاسیم کود مرغی از کودهای گاوی و گوسفندی بیشتر است. درصد مواد غذایی کودها به تغذیه دام بستگی دارد. مثلاً چنانچه جیره غذایی دام از نظر یک عنصر ضعیف باشد، کود حاصله نیز به طریق اولی از نظر آن عنصر ضعیف خواهد بود و یا مثلاً هر چه درصد فیبر جیره غذائی بیشتر باشد درصد فیبر مدفوع نیز زیادتر خواهد بود. فراوانی ترکیبات آلی ازت دار ساده در کود حیوانی تازه بسیار مساله ساز است. تجزیه سریع این مواد سبب آزاد شدن آمونیاک و تجمع آن در مجاورت ریشه ها گشته و موجب مسمومیت گیاه می گردد. پوسیدگی اولیه کود این مشکل را مرتفع می سازد بهمین جهت هیچ گاه نباید کود حیوانی تازه را به محصول کاشته شده داد. زیادی املاح در کود نیز می تواند از طریق ایجاد پتانسیل اسمزی و یا مسمومیت مستقیم گیاه مساله ساز باشد. بنابراین وجود مقدار متعادلی از عناصر غذائی و عدم زیادی عناصری مثل سدیم در کود دامی مطلوب می باشد. کیفیت مواد بستری نیز نقش مهمی در کیفیت و حالت فیزیکی کود حیوانی دارد. معمولاً اصطبل گوسفند فاقد بستر است. بدین لحاظ سرعت تجزیه و پوسیدگی کود گوسفندی زیاد و دوام آن در خاک کمتر از سایر کودها می باشد. کود گوسفندی را کود گرم گویند. در مرغداری ها بیشتر از خاک اره و در گاو داریها معمولاً از کاه بعنوان مواد بستری استفاده می کنند. سرعت تجزیه و پوسیدگی کاه بیش از خاک اره می باشد. و بالعکس دوام خاک اره در خاک بیش از کاه است. زررا خاک اره از ترکیبات مقاومتری در مقایسه با کاه تشکیل شده است. بطورکلی، هر چه مقدار مواد نامطلوب مثل بذر علفهای هرز، شن، خاک، اسپور بیماریها و تخم و لارو حشرات در کود کمتر و تجزیه اولیه آن بیشتر باشد، ارزش کیفی کود بیشتر است. پوسیدگی کود سبب می شود که از میزان بذر علفهای هرز و آلودگی به امراض و حشرات نیز کاسته شود. برای پوسیدگی اولیه کود حیوانی می توان آن را در شرایطی مشابه تهیه کمپوست قرارداد و یا کود حیوانی را مدتی قبل از کاشت در خاک مزرعه اختلاط داد. تجزیه کود در خاک و تبدیل آن به هوموس نیز مستلزم کفایت تهویه، حرارت و رطوبت در خاک می باشد این عوامل از طریق انجام عملیات مناسب زراعی تامین می شوند. کود حیوانی را در زراعت گیاهان پر ارزشی مانند سبزیجات، سیب زمینی، ذرت ، پنبه و چغندر قند. به مقدار تقریبی 20 تا 50 تن در هکتار به خاک می دهند. کود حیوانی را معمولاً در زمان شروع عملیات تهیه بستر تا حداقل یک ماه قبل از کاشت بر سطح خاک می باشند و با وسایلی مانند گاو آهن، دیسک یا کولتیواتور با خاک سطحی و تا عمق حدود 15 سانتیمتری مخلوط می نمائید. در زراعتهای کوچک و سنتی کود حیوانی را بصورت کپه هائی در مزرعه قرار می دهند و سپس آنرا با بیل بر سطح خاک پراکنده ساخته و با خاک مخلوط می کنند. در زراعتهای مکانیزه از دستگاه کودپاش حیوانی استفاده می نمایند دستگاه کودپاشی حیوانی مانند یک تریلر است که در کف آن یک نوار نقاله قرار دارد. نوار نقاله کود را به سمت عقب و خارج از تریلز هدایت کرده و روی یک مارپیچ گریز از مرکز می ریزد. چرخش مارپیچ کود را به اطراف پرتاب می کند. از آنجائی که هزینه خرید، حمل و نقل و پاشیدن کود حیوانی بسیار زیاد است و بخصوص در زراعتهای وسیع می تواند مشکلاتی را در برنامه ریزی و زمان بندی عملیات زراعی پیش آورد، لازم است به باقی گذرادن بقایای گیاهی بر خاک و تلاش در حفظ هوموس خاک توجه کافی مبذول گردد.
کودهای گیاهی
کود سبز
یکی دیگر از راههای افزایش ماده آلی خاک استفاده از کود سبز در تناوب زراعی می باشد. منظور از کود سبز شخم زدن گیاه در خاک پس از رشد کافی و بدون برداشت محصول است. اثر کود سبز بر خصوصیات فیزیکی خاک همانند کود حیوانی می باشد. ولی کود سبز عملاً مواد غذایی به خاک اضافه نمی کند، بلکه آن چه را که طی رشد خود از خاک جذب کرده و در خود ذخیره نموده است به خاک بر می گرداند اما در صورتی که از گیاهان تیره بقولات بعنوان کود سبز استفاده شود تمام ازت تثبیت شده را به خاک بر می گرداند. از طرف دیگر کود سبز با جذب و ذخیره مواد غذایی در خود از شسته شدن آنها جلوگیری می نماید. گیاه مورد استفاده بعنوان کود سبز می بایستی اثرات فیتوتوکسینی بر رشد محصول بعدی نداشته باشد، فصل رشد کوتاهی داشته، تراکم بوته بالا را تحمل کند و رشد سبزینه ای زیادی داشته باشد تا علاوه بر این که مقدار زیادی ماده آلی به خاک اضافه می کند، پوشش کامل خاک را تامین نماید. پوشش کامل خاک برای جلوگیری از فرسایش خاک و بازداری رشد علفهای هرز ضرورت دارد. بنابراین اهداف کود سبز را می توان در افزایش ماده آلی خاک، حفظ مواد غذائی خاک (و در صورت استفاده از گیاهان تیره بقولات افزایش ازت خاک)، جلوگیری از فرسایش خاک و مبارزه با علفهای هرز خلاصه نمود. توجه به اهداف فوق روشن می سازد که کود سبز قبل از گیاهان وجینی در تناوب قرار می گیرد. کود سبز در سیکل تناوبی فقط می تواند جایگزین آیش فصلی گردد. چنانچه طول آیش فصلی موجود برای تولید یک محصول کفایت می نماید، استفاده از کود سبز طی آن آیش فصلی مجاز نیست. نوع آیش فصلی (زمستانه یا تابستانه) که در شرایط کشت آبی توسط کود سبز جایگزین می شود به شرایط اقلیمی بستگی دارد. در نواحی اقلیمی که با زمستان سرد مشخص می شوند، گیاهان وجینی (مانند چغندرقند، پنبه، ذرت و سیب زمینی) در بهار کاشته می شوند و آیش زمستانه می تواند توسط کود سبز اشغال گردد. در آن نواحی اقلیمی که با زمستان ملایم مشخص می شوند گیاهان وجینی ممکن است در پائیز (مانند چغندر قند و سیب‌زمینی) یا در بهار (مانند ذرت، پنبه و آفتابگردان) کاشته شوند و کود سبز می تواند محصولی تابستانه یا پائیزه (عکس دوران رشد محصول اصلی) باشد. مهمترین گیاهانی که بعنوان کود سبز در کشت آبی ممکن است مورد استفاده قرار گیرند عبارتند از خلر، لوبیا روغنی، انواع لوبیا، چاودار، شبدر، جو و گندم سیاه. یونجه بعنوان کود سبز کاشته نمی شود، اما در صورتی که پس از حصول رشد کافی سبزینه ای به خاک برگردانده شود، بعضی از هدفهای کود سبز را تامین می کند. گیاهانی مثل گندم سیاه چاودار و شبدر ایرانی به خوب در خاکهای فقیر رشد می کنند و در بهبود باروری و ساختمان خاکها موثر می باشند. کود سبز را حداقل دو هفته قبل از کاشت محصول اصلی به خاک بر میگردانند. هرچه درصد مواد خشبی کود سبز بیشتر و ازت آن کمتر باشد، می بایستی با فاصله زمانی طولانی تری از کاشت محصول اصلی به خاک برگردانده شود. در صورتی که از گیاهانی مثل یونجه یا شبدر بعنوان کود سبز استفاده می شود می بایستی ابتدا آنها را با ماشین آلاتی مانند کولتیواتور پنجه غازی از پائین طوقه قطع نمود تا خشک گردند و یا آنها را با علف کش راند آپ یا توفوردی خشک کرد و 3 تا 4 هفته بعد از طوقه کن کردن یا تیمار با علف کش در وضعیت گاورو بودن خاک شخم شوند. در غیر این صورت رشد مجدد این گیاهان به وقوع پیوسته و به صورت علف هرز در خواهند آمد. هیچگاه نبایستی کود سبز را بعنوان علوفه برداشت و یا مورد چرای دام قرار داد. این عمل باعث خروج مواد غذائی از خاک گشته و ممکن است رشد و عملکرد محصول بعدی را نقصان دهد. چرای دام یا یک برداشت مختصر علوفه از کود سبز هنگامی امکان پذیر است که کود شیمیائی کافی به خاک داده شود و آیش فصلی موجود اجازه رشد مجدد و کافی را به کود سبز بدهد. به کار گیری کود سبز در شرایط دیم ایران به نواحی پرباران ساحل خزر محدود می شود. در این نواحی می توان از گیاهانی مانند جو و چاودار بعنوان کود سبز برای محصولات وجینی بهاره مانند پنبه‏ ذرت و آفتابگردان استفاده نمود. در این شرایط کود سبز را می بایستی حدود یک ماه قبل از کاشت در خاک شخم زد تا پوسیدگی مناسبی اتفاق افتاده و رطوبت کافی برای رشد محصول اصلی در خاک ذخیره شود.
کمپوست
کمپوست عبارت از بقایای گیاهی و حیوانی، زباله های شهری و یا لجن فاضلاب است که تحت شرایط پوسیدگی قرار گرفته باشند، بطوری که مواد سمی آنها از بین رفته، مواد پودر شده و فرم اولیه خود را از دست داده باشند. برای تهیه کمپوست می توان از بقایای چوب بریها‏، زباله شهری،‏ بقایای کشتارگاهها و کارخانه های کنسرو ماهی ، لجن فاضلاب و اجساد گیاهان پست غیرآوندی استفاده نمود. بطورکلی، کمپوست ها از نظر مواد غذائی ضعیف هستند (به استثناء بقایای کشتارگاهها و کارخانه های کنسرو ماهی که از نظر ازت غنی می باشند) و معمولاً برای بهبود ساختمان خاک مورد استفاده قرار می گیرند. اثر فیزیکی کمپوست به مقدار ماده آلی آن و اثر شیمیائی کمپوست به ترکیب شیمیائی آن بستگی دارد. تهیه کمپوست از زباله های شهری و لجن فاضلاب راه مفیدی برای مصرف مجدد و دفع بهداشتی این مواد است. مواد اخیر از این نظر که دارای املاح کم، فاقد مولدین امراض و آفات گیاهی، بذر علفهای هرز و خاک می باشند مناسب بوده و به سرعت در خاک می پوسند. لجن فاضلاب را پس از تخمیر غیر هوازی و حرارت دادن (برای کشتن عوامل بیماریزای آن) مورد استفاده قرار می دهند برای تهیه کمپوست روش کلی زیر انجام پذیر است. موادی را که می خواهند. کمپوست نمایند بصورت لایه ای به ضخامت 7 تا 10 سانتیمتر روی سطح زمین یا حفره ای که در زمین تهیه نموده اند قرار می دهند و به ازاء هر سطل از مواد کمپوست شونده حدود 100 گرم فسفات دی آمونیم یا سوپر فسفات بر روی مواد می باشند (در صورتی که از سوپر فسفات استفاده می شوند بهتر است حدود 40 گرم اوره به ازاء هر 100 گرم سوپر فسفات اضافه شود) پس از پاشیدن کود شیمیائی اقدام به آبپاشی این لایه نموده و سپس لایه های جدید را به همین روش اضافه می کنند. ممکن است لایه هائی از کود حیوانی و یا خاک را بطور متناوب با لایه های مواد کمپوست شونده قرار دهند. در صورتی که از لایه های کود حیوانی استفاده می شود به اضافه کردن کود ازت در زمان انباشتن مواد کمپوست شونده نیازی نیست، اما به فسفات و همچنین سولفات کلسیم ممکن است نیاز باشد. ترکیب کود شیمیائی که برای تحریک و تکمیل پوسیدگی و تعادل عناصر به کمپوست اضافه می شود به نسبت کربن به ازت و ترکیب شیمیائی مواد کمپوست شونده بستگی دارد. پاشیدن چند کیلوگرم اوره به ازاء هر تن مواد کمپوست شونده روی توده کمپوست قبل از هر بار آبپاشی مفید است در مورد بقایای چوب بریها لازم است کلیه عناصر غذائی به کمپوست اضافه شود. مواد کمپوست شونده را می بایستی همیشه مرطوب نگهداشت و هر 2 تا 4 هفته یکبار آن را مخلوط و زیرورو نمود تا به خوبی تهویه و یکنواخت گردد. زیرورو کردن زیاد توده موجب می شود که حرارت کمپوست بالا نرفته و آفات و عوامل بیماریزای موجود در مواد از بین نروند. کمپوست هنگامی آماده مصرف است که مواد کمپوست شونده پوسیده و پودر شده باشند. مدت لازم برای کمپوست شدن با مواد مصرفی و شرایط کار فوق می کند. زباله های شهری پس از مدتی حدود 6 هفته کمپوست می شوند. کمپوست شد کامل خاک اره گاهی چندین ماه طول می کشد. معمولاً خاک اره راحدود 6 هفته در شرایط مناسب می پوسانند تا ترکیبات سمی محلول آن پوسیده شوند و سپس مصرف می کنند. از مسائل تهیه کمپوست توسعه و تجمع مگس و پشه و بوی نامطلوب تخمیر آن است. افزایش تهویه مواد از شدت بو می کاهد. برای مبارزه با مگس و پشه می بایستی از حشره کشها استفاده نمود. کمپوست را می توان به جای کود حیوانی مورد استفاده قرار داد.
فواید استفاده از کمپوست: 
• در ایجاد کشاورزی پایدار مناسب است و از کاهش محصول جلوگیری کرده و باعث افزایش آن می‌گردد. • ذخیره کننده بزرگی از عناصرو آب بوده و به این ترتیب اعتماد و دلگرمی کشاورزان با استفاده از آن در مزارع بیشتر می‌شود و قابلیت ذخیره آب در خاک را افزایش می‌دهد. • باعث بهبودی ساختمان خاک شده و عملیات شخم را آسانتر می‌کند همچنین قابلیت ذخیره آب در خاک را افزایش می‌دهد. • هوموس و مواد آلی خاک را افزایش داده و بعضی از ویتامین‌ها، هورمونها و آنزیمهای مورد نیاز را تأمین می‌کند که این مواد نمی‌توانند بوسیله کودهای شیمیایی تأمین گردند. بنابراین در خاکهای با کمبود مواد آلی بسیار مفید و مناسب می‌باشد. • در جلوگیری از تغییر اسیدیته خاک همانند یک بافر عمل می‌کند. • وقتی که در هنگام مرحله کمپوست شدن درجه حرارت به 60 درجه یا بیشتر می‌رسد، عوامل پاتوژن و بیماریزا، تخم انگلها، بذور علفهای هرز را از بین برده و آنها را نابود می‌کند. • کمپوستی که کاملاً آماده شده و رسیده باشد، براحتی با خاک در حال تعادل قرار می‌گیرد و تهویه خاک را بهبود می‌بخشد. • کودهای اضافه شده را براحتی و با جلوگیری از تلف شدن و هدر روی در اختیار گیاه قرار می‌دهد. • بسیاری از عناصر‌و مواد غذایی پر‌مصرف‌و ‌کم‌مصرف را که در‌خود داشته است در خاک آزاد کرده‌و در اختیار‌گیاه قرار می‌دهد. • وزن مخصوص ظاهری خاک را به شدت کاهش داده و بنابرای برای خاک سنگین و رسی بسیار مناسب و مفید است. • چون ظرفیت نگهداری عناصر در سطح آن زیاد می‌شود، بنابراین در کاهش عناصر و مواد غذایی گیاه در خاکهای سبک و شنی بسیار مناسب و مفید است. • آزولا گیاهی مفید برای شالیزار می‌باشد در صورتیکه رشد مناسب و معقولی در منطقه داشته باشد. ولی اقلیم و شرایط منطقه و همچنین افزایش آلودگی آبها در منطقه به عناصر مختلف خصوصاٌ ازت و فسفر باعث رشد زیاد‌و بی‌رویه آن شده است بطوریکه امروزه تهدیدی بسیار جدی برای شالیزارها، استخرها، آب‌بندانها و تالابها شده و رشد برنج و جمعیت آبزیان را در معرض خطر قرار داده است.
 گیالوش
گیالوش (پیت) یا تورب عبارت از بقایای گیاهان آبزی، باتلاقها و مردابهاست که زیر آب به حالت نیمه پوسیده و تجزیه شده بجا مانده است و خرد شده آن را پس از استخراج در ترکیبات خاکی بکار می برند. ترکیبات گیالوش های مختلف بر حسب نوع گیاهی که از آن بوجود آمده اند مقدار پوسیده بودن، مقدار مواد معدنی و درجه اسیدی بودن، متفاوت است.از میان انواع گیالوش در ایران خزه لوش (پیت خزه peat moss) از همه معروف تر است که دارای رنگ قهوه ای میباشد و ظرفیت نگهداری آبی حدود ده برابر وزن خشکش را دارد. این ماده، اسیدی و با pH برابر 8/3 تا 5/4 بوده، مقدار کمی ازت دارد و فسفر و پتاس آن ناچیز است.بنابراین بیشتر برای نگهداری آب و خاک افزوده میشود. قبل از افزودن خزه لوش به خاک باید در صورت لزوم آنرا تکه تکه کرد و لازم است که مرطوب شود.
خاکبرگ
خاکبرگ که از پوسیده شدن موادی مانند دمبرگ درختان، چمن های قیچی شده و غیره حاصل می شود ارزش غذایی چندانی ندارد و تنها به منظور سبک و قابل نفوذ کردن خاک مورد استفاده قرار می گیرد. برای تهیه خاک برگ در فصل پائیز برگهای خشک درختانی که رگبرگهای ضخیم و خشن ندارند (مانند درختان میوه، افرا و نارون و …) را در محلی در روی سطح زمین یا در یک گودال بصورت یک لایه جمع آوری کرده پس از آنکه با آب پاشی رطوبت لازم را تامین کردند برای تسریع در پوسیده شدن آنها مقداری کود ازته مانند اوره بدان اضافه می کنند. سپس یک لایه دیگر برگ ریخته و با تکرار عمل آب پاشی و کودپاشی به انباشتن مقدار مورد نظر برگ می پردازند در اثر رشد و نمو باکتریها، برگها بتدریج پوسیده می شوند، معمولاً هراز چندی این توده را از هم می پاشند و دوباره در محل دیگری روی هم می ریزند این کار به منظور جلوگیری از ایجاد گرمای بیش از حد در درون توده که باکتریها را از بین می برد و هوا رسانی به باکتریهای موازی انجام میگیرد.
به هم خوردن توده خاکبرگ مراحل پوسیده شدن را تسریع می کند. در شرایط عادی خاکبرگ پس از 8 تا 12 ماه قابل استفاده می گردد. ولی خاک برگهایی که 3 تا 4 سال مانده باشند،ترجیح داده می شوند. خاکبرگ آماده شده را باید الک کرد تا چوبها و قسمتهای زاید آن جدا شود خاک برگ ممکن است محتوی بذرهای علفهای هرز، آفات و امراض باشد، لذا باید قبل از مصرف گندزدائی گردد.
ورمی کولایت
این ماده معدنی از نوع میکاست که وقتی گرما ببیند حجمش زیاد می شود مواد شیمیایی آن سیلیکاتهای منیزیم، آلومینیوم و آهن است که آب خود را از دست داده اند از نظر واکنش اسیدی خنثی است و قادر است به میزان زیادی آب جذب کند. از آنجا که ورمی کولایت ظرفیت تبادل کاتیونی نسبتاً بالایی دارد می تواند مواد غذایی را به صورت ذخیره نگهداشته و بعد آزاد سازد. نکته مهم درمورد ورمی کولایت آنست که وقتی مرطوب است و حجمش زیاد میشود نباید تحت فشار قرار گیرد، چون ساختار متخلخل خود را از دست میدهد.
پرلایت
این ماده به رنگ سفید خاکستری است منشأ آتشفشانی دارد و از گدازه های آتشفشانی سرد استخراج میشود. پرلایتی که در باغبانی مصرف می شود دارای ذاتی به قطر 5/1 تا 3 میلی متر است.پرلایت بین 3 تا 4 برابر وزنش آب جذب می کند و واکنشی بین 6 تا 8 دارد. خاصیت تبادل کاتیونی نداشته ، فاقد مواد غذایی معدنی است. افزودن آن به خاک بیشتر به منظور افزایش میزان هوای مخلوط های خاکی صورت می گیرد.
خزه اسفاگنوم
خزه اسفاگنوم بقایای خشک شده گونه های مردابهای اسیدی جنس اسفاگنوم می باشد که ظرفیت جذب آب زیادی دارد. یعنی 10 تا 20 برابر وزنش آب جذب می کند. این خزه شامل کمی مواد معدنی و دارای واکنشی در حدود 5/3 می باشد.از ویژگیهای این ماده اینست که استریل بوده و حاوی چند ماده اختصاصی قارچ کش است که از مرگ گیاهچه جلوگیری می کند.
بهترین زمان تهیه کود سبز
 بهترین زمان تهیه کود سبز، پس از به گل رفتن گیاهان است.
گیاه کودی انتخاب شده باید در زمان گلدهی یا خوشه بستن به زیر خاک برده شود. زیرا که قبل از این زمان، رشد و نمو قسمت های سبزینه ای گیاه کافی نبوده و از برگرداندن آن ماده آلی زیادی به خاک اضافه نخواهد شد. کود سبز به منظور تقویت زمین از لحاظ مواد آلی غذایی مورد استفاده قرار می گیرد که بدین منظور گیاهان، برای مدت زمانی معین در مزرعه کاشته شده و بعد از رشد کافی به زمین برگردانده می شوند.
از گیاهان زراعی گوناگون اعم از علوفه ای و بقولات مانند انواع شبدر، عدس، باقلا و … و همچنین گیاهان خودروی مانند ختمی، گل بنفشه، مرغ و حتی بعضی از اجزای گیاهی مانند ساقه و برگ سیب زمینی و شلغم می توان به عنوان کود سبز استفاده کرد.
گیاهانی برای تهیه کود سبز مناسب هستند که
1- دارای رشد سریعی بوده ومدت کوتاهی زمین زراعی را اشغال کنند.
2- پرشاخ و برگ، شاداب و سرشار از مواد غذایی باشد تا هم با سایه خود مانع سبز شدن بذر علف های هرز شوند و هم زیر خاک بردن آنها به سادگی انجام گیرد.
3- کم توقع بوده و برای حداکثر رشد خود به کود حیوانی یا شیمیایی کمتری احتیاج داشته باشند.
4- نیاز آبی آنها بسیار کم باشد که این ویژگی در مناطق گرمسیری و خشک اهمیت بیشتری دارد.
مزایای استفاده از کودهای سبز
1- تأمین ماده آلی: یکی از اثرات استفاده از کودهای سبز تأمین ماده آلی خاک است، به خصوص زمانی که کود حیوانی کافی در دسترس نبوده و یا بقایای گیاهی به جا مانده در زمین به حدی نباشد که بتواند مقدار هوموس خاک را در حد مطلوبی نگاه دارد. پس از برگرداندن کود سبز در خاک، هم قسمت های هوایی و هم ریشه های آن پوسیده شده و ماده آلی خاک را افزایش می دهد. کود سبز در زمین های سبک (شنی) ایجاد چسبندگی می کند و در زمین های سنگین (رسی) خاک را پوک و سبک می کند.
2- افزایش ازت: کود سبز علاوه بر کربن آلی، مقداری ازت آلی به خاک اضافه می کند. این مقدار ازت بر حسب شرایط، ممکن است ناچیز یا قابل توجه باشد. برای مثال چنانچه یک گیاه لگومینه (گیاهان خانواده بقولات) به خاک برگردانده شود، با توجه به این که بیشتر این گیاهان در شرایط مساعد، آمادگی و قدرت جذب و تثبیت ازت آزاد هوا را دارند. احتمال افزایش ذخیره ازت خاک زیاد است، حال آن که با برگرداندن گیاهی غیرلگومینه به خاک فقط در شکل ازت اولیه اک تغییر حاصل شده (ازت معدنی به آلی تبدیل می شود) و در مقدار آن افزایشی به وجود نخواهد آمد.
3- حفاظت خاک: در ماه هایی از سال که خطر فرسایش خاک وجود دارد، برای آن که خاک بی حفاظ نباشد، ازیک گیاه پوششی استفاده می شود. این گیاهان در مناطقی که باران های زمستانه زیاد است از نشست خاک های سنگین و همچنین از فرسایش خاک های سبک جلوگیری می کند. این گیاهان در مناطق بادخیز با پوشاندن خاک،سرعت باد را در سطح کم کرده و خاک را در مقابل کنده شدن حفظ و در جای خود نگه می دارد. بهترین نمونه از گیاهان پوششی، چاودار زمستانه و یولاف بهاره است.
4- تأمین مواد بیوشیمیایی خاک: کود سبز به عنوان ماده غذایی مورد استفاده میکروارگانیسم های خاک قرار می گیرد و گاز کربنیک، گاز آمونیاک، ترکیبات نیتراته و بسیاری از ترکیبات ساده و پیچیده دیگر را تولید کرده و مورد استفاده نباتات زراعی قرار می دهد.
روش های کشت کودهای سبز
کودهای سبز را بر حسب شرایط مختلف می توان به طور کلی به دو صورت اصلی و فی مابین کشت کرد. از جمله مزایای انتخاب روش صحیح کشت این است که هم از فاصله زمانی موجود بعد از برداشت و کاشت نباتات زراعی استفاده بیشتر شده و هم از خاک و از رطوبتموجود در آن به طور کامل استفاده می برند و ادوات و ماشین آلات کمتری هم به کار گرفته می شد.
منظور از کشت اصلی آن است که، مانند گیاهان زراعی، کود سبز هم در فصل معین و به صورت یک زراعت اصلی یا تنها کاشته شود. زمان کشت اصلی می تواند پاییز و یا در بهار باشد. جز در مورد گیاهانی مثل ذرت، ذرت خوشه ای و یا یونجه که در بهار کشت می شوند، کشت دیگر کودهای سبز در پاییز انجام می گیرد.
قابل ذکر استدر مواردی کهاز کشت یک کود سبز نتیجه مطلوبی به دست نمی آید، توصیه می شود که دو گیاه را به صورت مخلوط با هم به عنوان کود سبز کشت کرد. لازم است که این دو گیاه از نظر خصوصیات زراعی مثل رشد و نمو شاخه، برگ و ریشه و همچنین خصوصیات آب و هوایی و نیازهای غذایی هماهنگی خاصی با یکدیگر داشته باشند. بهترین مثال از کشت مخلوط یولاف و نخودفرنگی و یا چاودار و ماشک است. کشت فی مابین در فاصله زمانی بین برداشت و کشت دو گیاه زراعی متوالی انجام می گیرد. اگر این کود سبز بعد از یک گیاه صیعی در اواخر تابستان یا اوایل پاییز کشت شده و دوران رشد آن تا زمستان یا حتی بهار سال آینده که زمین برای زراعت گیاه اصلی بعدی آماده می شود، ادامه یابد به آنها کشت فی مابین زمستانه می گویند. مانند انواع غلات به خصوص جو، چاودار، ماشک گل خوشه ای، چچم ریشک دار، شبدر گل میخکی و…
اگر کود سبز در فاصله بین برداشت زراعت اصلی پاییزه سال قبل و کاشت زراعت اصلی پاییزه سال بعد کشت شود، به آن کشت فی مابین تابستانه می گویند. (کاشت در اواخر بهار و برداشت در اواخر تابستان یا اوایل پاییز) مانند انواع شبدر، شلغم، چغندر علوفه ای، ذرت خوشه ای و…
شرایط برگردندن کود سبز به زمین
بهتر است کود سبز را پیش از برگرداندن، غلطک زده و اگر طول ساقه ها بلند است، آنها را درو کرد. در نتیجه ی این عمل ساقه های بلند، روی زمین خوابیدهو زیر خاک کردن آنها به وسیله گاوآهن آسانتر صورت می گیرد. شخم باید در جهت خط غلطک انجام گیرد زیرا در غیر این صورت گیاه کاملاً دفن نشده و مقدار زیادی از آن در مجاورت هوا خشک شده و از بین می رود.
پس از شخم و دفن کود سبز باید زمین را نیز غلطک زد تا با مساعد شدن شرایط تهویه زمین، پوسیدن کود تسریع شود. برای بهبود وضع تهویه در مناطق پرآب هم لازم است که زمین زهکشی شود.
در بعضی مواقع در صورت امکان می توان کود سبز را در جایی کاشته و پس از برداشت آن را در جای دیگری به زیر خاک برد.
 
کودهای بیولوژیک یا زیستی
  که نسل جدیدی از کود های موجود میباشند در حقیقت میکرو ارگانیسم های مفیدی هستند  که در تغذیه گیاهان نقش همزیستی داشته و به تثیبت و جذب بهتر عناصر کمک میکنند.
کودهای زیستی (کود بیولوژیک) به مواد حاصل‌خیزکننده‌ای گفته می‌شود که دارای تعداد کافی از یک یا چند گونه از میکروارگانیسم‌های سودمند خاکزی هستند. کودهای زیستی، ریزاندامگان هایی (میکروارگانیسم‌هایی) هستند که قادرند عناصر غذایی خاک را در یک فرآیند زیستی تبدیل به مواد مغذی همچون ویتامینها و دیگر مواد معدنی کرده و به ریشه خاک برساند. مصرف کودهای زیستی کم هزینه تر هستند و در اکوسیستم آلودگی به وجود نمی‌آورد. کودهای زیستی مواد نگه‌دارندهٔ میکروارگانیزم‌های سودمند خاک می‌باشند.
عواملی که باعث کاهش جمعیت میکروارگانیسم های مورد نظر در خاکهای یک منطقه می شوند: 1- تنش های محیطی بلند مدت ( خشکی – حرارت زیاد و یخبندان – غرقاب … ) 2- استفاده بی رویه از سموم شیمیایی 3- عدم حضور گیاه میزبان مناسب به مدت طولانی
دسته بندی با توجه به نوع میکروارگانیسم‌ها کودهای زیستی:
۱- ریزاندامگان کارآ ( میکروارگانیسم‌های سودمند EM )
۲- کودهای زیستی باکتریایی (ریزوبیوم- ازتوباکتر- آزوسپریلیوم-…)
۳- کودهای زیستی قارچی (میکوریزا)
۴- کودهای زیستی جلبکی (جلبک‌های سبز- آبی و آزولا)
۵- کودهای زیستی اکتینومیست‌ها (فرانکیا)
 نخستین کود بیولوژیک با نام تجارتی نیتراژین تولید شد که در اواخر قرن نوزدهم مورد استفاده قرار گرفت
ارگانیزم‌هایی که در تولید کودهای بیولوژیک مورد استفاده قرار می‌گیرند عمدتاً از خاک جداسازی می‌شوند. در شرایط آزمایشگاه در محیط‌های کشت مخصوص تکثیر و پرورش پیدا می‌کنند و بعد به صورت پودرهای بسته‌بندی شده و آماده، مصرف می‌شوند.
انواع کودهای بیولوژیک با توجه به اعمالی که میکروارگانیسم ها انجام می دهند مهم ‌ترین کودهای بیولوژیک عبارتند از:
1) تثبیت کننده ازت هوا؛
2) قارچ‌های میکوریزی، که با ریشه بعضی از گیاهان ایجاد همزیستی کرده و اثرات مفیدی ایجاد می‌کند؛
3) میکرو ارگانیزم‌های حل کننده فسفات، که فسفات نا محلول خاک را به فسفر محلول و قابل جذب گیاه تبدیل می‌کنند؛
4) اکسید کننده گوگرد (تیو باسیلوس)، کودی که دارای باکتری تیو باسیلوس بوده و باعث اکسایش بیولوژیکی گوگرد می‌شود؛
 5) کرم‌های خاکی، در تولید هوموس مورد استفاده قرار می‌گیرند و نوعی کود کمپوست به نام ورمی کمپوست (Wermy compost) تولید می‌کنند.
 تثبیت کننده های ازت مولکولی :
با سابقه ترین و در حال حاضر رایج ترین انواع کودهای زیستی مربوط به تثبیت کننده های ازت است که در سطح جهانی مجموع مقدار ازتی که از این طریق به خاک اضافه می شود حدود 175 میلیون تن در سال بر آورد شده است. در چند دهه اخیر با توجه به افزایش جمعیت و تقاضای روز افزون برای مواد غذایی از کودهای شیمیایی به عنوان ابزاری برای نیل به حداکثر تولید در واحد سطح استفاده بی رویه شده که از جمله زیان ها و پیامدهای آن علاوه بر اتلاف سرمایه و خسارت مالی . شامل آلودگی منابع آبی و خاک. به هم خوردن تعادل عناصر غذایی خاک . کاهش بازده محصولات کشاورزی در اثر کمبود یا سمی بودن عناصر. تجمع مواد آلاینده ( نظیر نیترات ) در اندام های مصرفی محصولات زراعی و بطور کلی به خطر افتادن حیات و سلامتی انسانها و سایر موجودات زنده بوده است. امروزه رایج ترین کودهای میکروبی عرضه شده در سطح وسیع تجارتی مربوط به باکتری های تثبیت کننده ازت و مهمترین آنها مورد توجه برای استفاده های علمی شامل ریزوبیوم ها در همزیستی با لگومینوزها. فرانکیا با انواعی از گیاهان چوبی غیر لگومینوز. آزوسپریلیوم برای غلات و سیانو باکترها به حالت آزاد و یا همزیست با آزولا برای شالیزارهاست
قارچهای میکوریزا:
واژه میکوریزا اولین بار از سوی فرانک در سال 1885 ارائه شد. میکوریزا از دو کلمه ( Myco ) به معنی قارچ و ( Rhiza ) به معنی ریشه تشکیل شده است. میکوریزا نشان دهنده مشارکت در همزیستی بین قارچ و ریشه گیاه میزبان می باشد . در این سیستم قارچ پوشش گسترده ای از رشته های نخ مانند به هم تابیده به نام میسیلیوم را در اطراف ریشه گیاه میزبان تشکیل می دهد در این همزیستی قارچ قند، اسید های آمینه ، ویتامین ها و برخی مواد آلی دیگر را از میزبان دریافت و در مقابل معدنی و بیشتر از سایر مواد فسفات را خاک جذب و در اختیار گیاه قرار می دهد. اکثر گیاهان قادر به تشکیل سیستم میکوریزایی هستند بطور کلی 83 درصد از دولپه ای ها و 79 درصد از تک لپه ایها قادر به تشکیل سیستم میکوریزایی هستند. تعداد محدودی از گیاهان زراعی قادر به تشکیل سیستم میکوریزایی نیستند و بیشتر این گیاهان از خانواده های ( Cruciferae ) نظیر جنس های (Sinpsis ، Brassica) و خانواده Chenopodiaceae جنس Beta و خانواده Polygonaceae جنس Fagopyrum میباشند.
جنبه های زیست شناختی میکوریزا: میکوریزا بر اساس وضعیت قرار گرفتن میسیلیوم های آنها روی ریشه گیاهان میزبان به دو گروه کلی تقسیم می شوند.
الف ) میکوریزای بیرونی ( Eetomycorrhizae )
 این نوع میکوریزاها بیشتر در اکوسیستم های جنگلی که دارای مخلوطی از درختان پهن برگ و سوزنی برگ هستند مشاهده می شود . در این نوع همزیستی قارچ تولید میسیلیوم انبوه و متراکمی روی سطح ریشه می کند ولی با این نوع قارچ آلوده شده اند با پوشش متراکمی از ریسه قارچها پوشیده شده اند و مستقیم با خاک تماس ندارند.این نوع میکوریزا از راه افزایش سطح جذب ریشه باعث افزایش تحمل به خشکی گیاه میزبان به خصوص در مناطق خشک می شوند
ب ) میکوریزای درونی( Endomycorrhizae)
در این نوع میکوریزا آثار قارچی روی ریشه میزبان قابل مشاهده نیست و از نظر ظاهری فرقی بین ریسه های آلوده و غیر آلوده ندارد. هیف این قارچها از راه تارهای کشنده یا از راه سلول های اپیدرمی ریشه وارد سلول میزبان می شوند. هیف پس از ورود به سلول میزبان تولید شبکه ای می کند که این شبکه از رشته های نازک دو شاخه ای بنام آربا سکول تشکیل شده که دارای ساختاری شبیه اندام های مکنده می باشد تبادل متابولیت ها بین قارچ و سیتوپلاسم میزبان از طریق همین مناطق آرباسکول ها انجام می گیرد.آرباسکول معمولا 20 الی 40 درصد حجم سلول را در بر می گیرند پس از مدتی از بین رفته و هضم می شوند. انشعابات میسیلیوم های درونی ساختمان های کیسه مانندی با دیواره ضخیم ایجاد می کنند که به آنها وزیکول می گویند. وزیکول اندام های ذخیره ای مواد غذایی و همچنین شکل پایدار قارچ هستند وجود ساختمان های وزیکول و آرباسکول در این نوع میکوریزاها سبب شده است که آنها را قارچهای وزیکولار آربا سکولار بنامند.
مراحل تشکیل سیستم میکوریزایی
پس از آن که کلامیدوسپور در محیط مناسبی قرار گرفت جوانه زده و تشکیل میسیلیوم اولیه را می دهد اسپور قارچهای همزیست با ریشه گیاهان همگامی جوانه می زنند که ریشه های گیاهان میزبان تشکیل شده باشند ترشح مواد از سطح ریشه گیاه میزبان می تواند جوانه زنی اسپور را تحریک کند و سبب رشد جهت دار میسیلیوم به سمت ریشه گیاهان میزبان شود. این مواد همچنین در سرعت رشد هیف، منشعب شدن آن و تشکیل کلاف میسیلیومی تاثیر دارند. ترشحات ریشه اش بسته به نوع گیاهان ممکن است مواد فرار ، مواد قابل حل در آب و یا مواد متصل به سطح ریشه باشند. هنگامی که لوله هیف کنار ریشه گیاه میزبان قرار می گیرد تحریک می شود و به سطح ریشه گیاه میزبان می چسبد و در مرحله پایانی هیف در سطح ریشه گیاه میزبان نفوذ می کنند و وارد سلولهای ریشه می شوند.
میکوریزا و اثرات اغذیه ای آن در گیاه میزبان
تحقیقات متعدد نشان می دهد که فسفر ، ازت، پتاسیم ، روی ، مس ، گوگرد، کلسیم و آهن توسط سیستم میکوریزا جذب می شوند و به گیاه منتقل می شوند . بطور کلی مکانیسم جذب از طریق افزایش حجم خاک قابل دسترس توسط ریسه های قارچ است. در بین عناصر غذایی بیشترین نقش مایکوریزا در جذب فسفر است. نقش میکوریزا در تغذیه ازته گیاه به دلیل دارا بودن ضریب پخش زیاد آن ناچیز است. افزایش جذب ازت بوسیله سیستم های میکوریزایی بخصوص در میکوریزاهای بیرونی همزیست با گیاهان جنگلی مشاهده شده است. هنگامی که فسفر خاک در سطح پایینی باشد سیستم میکوریزا جذب فسفر و در نتیجه رشد گیاه را به نحوه چشمگیری افزایش می دهد . هیف ها قادر هستند که فسفات را از 15 سانتی متر سطح ریشه تا چند متری عمق خاک زیر ریشه دریافت کنند. همچنین هیف ها در منافذی از خاک نفوذ می کنند که امکان نفوذ تارهای کشنده ریشه وجود ندارد ( قطر تارهای کشنده حداقل 20 میکرومتر است در حالیکه هیف ها حداکثر 2-1 میکرو متر می باشند ) بعلاوه هیف ها از راه افزایش سطح تماس یا از راه افزایش طول موثر ریشه جذب عناصر غذایی را به شدت افزایش می دهند. طبق اظهارات آلن و همکاران ( 1992) هر یک سانتیمتر مکعب خاک دارای 2 الی 4 سانتیمتر ریشه ، 1 تا 2 متر تارهای کشنده و بیش از 50 متر هیف می باشد. قسمت اعظم فسفر موجود در خاک غیر محلول و غیر قابل استفاده مستقیم گیاه است. مطالعات متعدد نشان داده است که میکوریزاها می توانند آنزیم فسفاتاز سنتز کنند و از این راه امکان دسترسی به فسفر را افزایش دهند. برخی از انواع میکوریزاها اسیدهای کلات کننده تولید می کنند و از این راه حلالیت فسفر را برای جذب افزایش می دهند.
نقش میکوریزا در بهبود جذب آب
شواهد بسیار زیادی وجود دارد که نشانگر این است که میکوریزا می توانند سبب تغییراتی در روابط آبی گیاه و بهبود مقاومت به خشکی و یا تحمل در گیاه میزبان شود. بسیاری از محققین این خصوصیت را یک واکنش ثانویه در نتیجه بهبود جذب عناصر غذایی می دانند . افزایش هدایت هیدرولیکی آب در درون گیاهان میکوریزایی به شرح ذیل می باشد.
1- افزایش مجموع سطح ریشه به دلیل ایجاد پوشش وسیع میسیلیومی در منطقه ریشه و تارهای کشنده 2- نفوذ هیف به درون کورتکس ریشه و از آنجا به منطقه آندودرم یک مسیر کم مقاومی را در عرض ریشه برای حرکت آب فراهم می آورد و آب با مقاومت کمتری در عرض ریشه تا رسیدن به آوند چوبی روبرو می شود. 3- هیف از راه افزایش جذب عناصر غذایی مقاومت به انتقال آب را در درون ریشه کاهش می دهد. 4- میکوریزا رشد ریشه را افزایش داده و به دنبال آن یک سیستم گسترده از ریشه را برای جذب آب فراهم می نماید. در مطالعات دیگری مشخص شد که جذب Co2 در حضور نور در گیاهان میکوریزایی بیشتر است لذا فتوسنتز بالاتری دارند. افزایش جذب Co2 در گیاهان میکوریزایی مربوط به کاهش مقاومت فاز مایع سلول های مزوفیلی برای عبور Co2 می باشد. هرایدولیتون ( 1988 ) روابط آبی گیاه را در سطوح مختلف غلظت فسفر مورد بررسی قرار دادند در این مطالعه مشخص شد که با افزایش میزان فسفر خاک تاثیر مفید میکوریزا کاهش می یابد و حداکثر تاثیر میکوریزا در سطوح پایین فسفر ظاهر می شود. میلر ( 2000 ) گزارش نموده است که در گیاهان میکوریزایی به دلیل افزایش فتوسنتز و تولید بیشتر مواد فتوسنتزی به ازای واحد آب مصرفی کارایی مصرف آب افزایش می یابد. قاضی و کاراکی ( 1988) بیان داشتند که گیاهان میکوریزایی به ازای تولید هر واحد ماده خشک آب کمتری مصرف می کنند. بنابراین ( WUE ) بالاتری دارند و WUE در گیاهان میکوریزایی در شرایط تنش خشکی محسوس تر است.
میکوریزا و اختصاص مواد فتوسنتزی
شواهد بسیار زیادی وجود دارد که گیاهان می توانند سرعت فتوسنتز خود را افزایش دهند تا نیازهای همزیست خود را تامین نمایند این عمل از طریق افزایش سطح برگ و افزایش مقدار تثبیت Co2 به ازای واحد وزن برگ انجام می گیرد. گیاهان میکوریزایی در دوره های خشکی بهتر از گیاهان غیر میکوریزایی Co2 را جذب می نمایند. آلن و همکاران بیان داشتند ( 1986 ) که با وجود انتقال بیشتر مواد فتوسنتزی به ریشه ها در گیاهان میکوریزایی این انتقال تاثیری بر وزن خشک نمی گذارد این محققین تایید کردند که بخشی از فتوسنتز اضافی در گیاهان میکوریزایی به وسیله خود میکوریزا مصرف می شود.
میکوریزا و واکنش های مرفوفیزیولوژیکی
گاهی اوقات سیستم های میکوریزایی تغییرات مرفولوژی را در گیاه ایجاد می نمایند که سرانجام آن بهبود بقاء و رشد مناسب تر گیاه می باشد. کریشنا و همکاران و ( 1981 ) بیان داشتند که میکوریزا پیچش و زایه برگها را تغییر می دهد و گیاه این واکنش را در جهت تنظیم و محدودیت جذب تشعشع و برقراری تعادل انرژی در برگ انجام می دهد. در این شرایط گیاهان غیر میکوریزایی از زیادی جذب تشعشع و گرما بشدت آسیب دیده و کاهش رشد نشان دادند. آلن و همکاران ( 1982 ) گزارش کردند که تغییرات هورمونی در گیاه با آلودگی میکوریزایی در ارتباط است و تغییرات مرفولوژیک برگ را در نتیجه واکنش به تغییرات هورمونهای گیاهی گزارش کردند. همچنین این دانشمندان در سال 1980 افزایش غلظت سیتوکنین را در برگ ها و ریشه کراس ها که همزیستی میکوریزایی داشتند گزارش کردند. در ضمن در سال 1986 نشان دادند که در شرایط تنش خشکی میکوریزا فنولوژی گل را به تاخیر می اندازد.دز ضمن دانشمندان دیگری افزایش میزان کلروفیل را در گیاهان میکوریزایی گزارش کرده اند.
میکروارگانیسم های حل کننده فسفاتهای نامحلول
میکرو ارگانیسم های حل کننده فسفات بصورت ساپروفیت در منطقه ریشه ( ریزوسفر) فعالیت نموده و با مصرف ترشحات ریشه ترکیبات نامحلول فسفات ( مانند تری کلسیم فسفات ) را بصورت محلول قابل جذب گیاه در می آورند . این میکروارگانیسم ها با تولید و ترشح اسید های عالی اعم از مالیک ، سوکسینیک ، پیروپیونیک ، لاکتیک ، سیتریک ، کتوگلونیک ، در حلالیت فسفاتهای معدنی و کم محلول موثر می باشند و بعلاوه بسیاری از آنها با تولید آنزیم فسفاتاز آزاد شدن فسفر از ترکیبات آلی فسفر دار را موجب می شوند.
باکتری های ریزوسفری افزاینده رشد گیاه :
باکتریهای ریزوسفری مواد سیدروفور بعنوان ریزوباکتری های افزاینده رشد گیاه توصیف می شوند.این گروه از حاصلخیز کننده ها با تولید ترکیبات آلی خاص که قادر به تشکیل کلات با آهن فریک هستند و می توانند در تامین آهن مورد نیاز موثر باشند. سیدروفورهای میکروبی مولکولهای آلی نسبتاً درشتی هستند که میل ترکیبی شدیدی برای پیوند شدن با +3Fe دارند و نوعی کلات آهن قابل جذب فراهم میکنند. این باکتریها بیشتر از جنس پسودوموناس بوده اما لیت انواع دیگر آنها در حال گسترش است. ثابت شده است که تولید و ترشح سیدروفورهایی مانند ریزوباکتین می تواند در شرایط کمبود آهن محیط در قابلیت جذب آن برای لگومینوزها موثر باشد. همچنین مشخص شده است که باکتری ریزوبیوم تریفولی در گره های ریشه شبدر علاوه بر تثبیت ازت خاک توانایی تولید سیدروفور داشته و تلقیح آنها به گیاه میزبان می تواند بطور چشمگیری در قابلیت جذب آهن خاک موثر باشد. گروه دیگر باکتریهای ریزوسفری به عنوان عامل بیو کنترل مورد توجه قرار گرفته است. به عنوان مثال برخی از سویه های ریزوبیوم می توانند با تولید متابولیت های سمی ( ریزوبیوتوکسین ) از ایجاد بیماری ریشه توسط قارچهای مانند فیتوفتورا و ریزوکتونیا جلوگیری کرده و در حفظ سلامتی گیاه موثر واقع شوند.
سایر نقش های مفید باکتریهای ریزوسفری
1- تولید هورمون های رشد گیاه که نتیجه آن بهبود جذب آب و عناصر غذایی توسط گیاه است. 2- تاثیر روی بهبود جوانه زنی و ظهور گیاهک : این تاثیر روی دانه گیاهانی مانند سویا و کلزا پی از تلقیح با پسودوموناس در کانادا گزارش شده است. 3- تاثیر سینرژیستی با ریزوبیوم ها : مشاهده شده است که بذر لگومهای مختلف هنگامی که ضمن تلقیح با ریزوبیوم با باکتری های ریزوسفری تلقیح گردد موجب افزایش تعداد غده های ریشه و وزن آنها ،همین طور افزایش تثبیت ازت و بالا رفتن تولید محصول گیاهان لگومینوز شده است. 4- تولید بذر ترکیبهای آنتی بیوتیک مانند باکتریوسین ها برای حذف عوامل بیماریزا و نیز تحریک ژنهای دفاع گیاه برای فعال شدن مکانیسم های انواع طبیعی
میکروارگانیسم های تبدیل کننده مواد آلی زاید به کمپوست
میکروارگانیسم ها شامل انواعی از قارچها و باکتری هاست که برای تبدیل سریعتر بازمانده های آلی و تولید کمپوست مورد استفاده قرار می گیرند. کمپوست یک کود آلی و حاصل از مجموع تغییر و تبدیلهایی است که روی انواع بازمانده های گیاهی و جانوری در نتیجه توالی فعالیت گروههای مختلف میکروارگانیسم ها بوجود می آید به این ترتیب فرآورده این فرآیند میکروبی می تواند یک کود بیولوژیکی ( زیستی ) محسوب شود. تولید کود آلی کمپوست بطریقه بیوتکنولوژیکی و از کلیه منابع آلی از جمله زباله های خانگی ، ضایعات کشاورزی ( باگاس نیشکر ، ضایعات پسته، چای و کاه و کلش غلات ، سبوس برنج و … ) و بازیافت فاضلاب های شهری و خانگی صورت می گیرد. در تولید آلی از اکتیواتورها یا تخمیر کننده های آلی استفاده می شود که شامل قارچهای جنس تریکودرها به عنوان عنصر تلقیح بر روی کمپوست و کود برگی است. گاهی از قارچها هومیکولا و آسپریلوس نیز به عنوان اکتیواتور استفاده می شود. این قارچها می توانند براحتی و به طور وسیع عمل تخمیر و تجزیه سلولز ، همی سلولز و لیگنین را انجام داده و تولید کمپوست بسیار مفید باشند. باکتریهایی مانند سلولرموناس وسیتوناگا نیز در تهیه کمپوست موثر هستند. شیرابه زباله نیز تولید می شود که برای تقویت خاک و افزایش عملکرد گیاهان بطور معنی داری موثری است. تهیه کمپوست از ضایعات کشاورزی نیز حائز اهمیت است به عنوان مثال اگر مقدار کلش برنج بطور متوسط حدود 5 تن در هکتار باشد با کمپوست کردن آن حدود 30 کیلوگرم ازت ، 5 کیلوگرم فسفر خالص ، 5 کیلوگرم گوگرد ، 75 کیلوگرم پتاسیم خالص و 250 کیلوگرم سیلیس در هکتار به خاک بر می گردد.
کرمهای خاکی تولید کننده ورمی کمپوست
ورمی کمپوست بطوریکه پیشوند این اصطلاح اشاره می دارد نوعی کمپوست تولید شده به کمک کرمهای خاکی است که در نتایج تغییر و تبدیل و هضم نسبی بازمانده های آلی در ضمن عبور از دستگاه گوارش این جانوران بوجود می آید. تولید ورمی کمپوست فن آوری استفاده از انواع خاصی از کرمهای خاکی است که بدلیل توان رشد و تکثیر بسیار سریع و توانایی قابل توجه برای مصرف انواع مواد آلی زائد، این قبیل مواد غالباً مزاحم را به یک کود آلی با کیفیت بالا تبدیل می کنند عبور آرام مداوم و مکرر از مسیر دستگاه گوارش کرم خاکی همراه با اعمال خرد کردن ، سائیدن، بهم زدن و مخلوط کردن که در بخش های مختلف این مسیر انجام می شود آغشته کردن این مواد به انواع ترشحات سیستم گوارشی مانند ذرات کربنات کلسیم ، آنزیم ها ، مواد مخاطی ، متابولیت های مختلف میکروارگانیسم ها دستگاه گوارش و بالاخره ایجاد شرایط مناسب برای سنتز اسیدهای هومیک در مجموع مخلوطی را تولید می کند که خصوصیاتی کاملا متفاوت با مواد فرو برده شده پیدا کرده است. فراورده ای که ورمی کمپوست خوانده می شود و از لحاظ کیفی ماده ای آلی با PH تنظیم شده سرشار از مواد هومیک و عناصر غذایی به فرم قابل جذب برای گیاه دارای انواع ویتامین ها ، هورمون های محرک رشد گیاه و آنزیم های مختلف است. از لحاظ ظاهری به صورت دانه ای شکل با رنگ تیره ، بدون بوی نامطبوع و دارای قابلیت عرضه تجارتی است.وجود 100 عدد کرم خاکی در متر مربع قادر به عبور دادن حدود 250 تن خاک در سطح یک هکتار در سال و حفر 4 تا 5 هزار کیلومتر راه و کانال در هکتار در سال است. در ضمن تولید کمپوست کرمها هم به مقدار بسیار زیاد تکثیر می شوند که پس از جدا کردن کود از این کرمها به عنوان یک ماده غذایی سرشار از پروتئین ( 54 تا 72 درصد پروتئین بر حسب وزن خشک بدن ) و حاوی اسیدهای چرب غیر اشباع ( 5/2 الی 3 درصد وزن خشک بدن ) املاح مفید مانند ید در صنایع مرغداری ، پروش ماهی و یا مخلوط کردن در جیره غذایی دام استفاده می شود. مهمترین گونه مورد استفاده برای تولید ورمی کمپوست ایسنیا فتیدا است که به دلیل سرعت رشد و تکثیر و توانایی کافی برای مصرف انواع مواد آلی زاید بیش از سایر انواع ، مورد استفاده قرار می گیرد علاوه بر آن از یک گونه اودریلوس که منشاء آن آفریقاست نیز استفاده می شود، تولید ورمی کمپوست بیشتر با استفاده از گونه های محلی از جنس های متافیر و آمینس انجام گرفته است از ورمی کمپوست فعلا بیشتر در سبزیکاریها ، خزانه و نهالستانها و به عنوان کود گلدانی برای پروش گیاهان زینتی استفاده می شود . در هند برای تولید قارچ خوراکی نیز توصیه شده است.
در دهه‌های گذشته بدلیل مصرف کودهای شیمیایی اثرات زیست محیطی متعددی از جمله انواع آلودگی‌های آب و خاک و مشکلاتی در خصوص سلامتی انسان و دیگر موجودات زنده به وجود آمد. سیاست کشاورزی پایدار و توسعه پایدار کشاورزی، متخصصین را بر آنداشت که هر چه بیشتر از موجودات زنده در خاک در جهت تأمین نیازهای غذایی گیاه کمک بگیرد و بدین سان بود که تولید کودهای زیستی آغاز شد. نخستین کود زیستی در اواخر قرن نوزدهم مورد استفاده قرار گرفت و از آن تاریخ به بعد سایر کودهای بیولوژیک ساخته شدند. اندامگان (ارگانیزم‌هایی) که در تولید کودهای بیولوژیک مورد استفاده قرار می‌گیرند عمدتاً از محیط زیست جداسازی می‌شوند. در شرایط آزمایشگاه در محیط‌های کشت مخصوص تکثیر و پرورش پیدا می‌کنند، آماده و مصرف می‌شوند.البته مصرف کودهای زیستی دیرینگی زیادی دارد. تولیدکنندگان محصولات برای تقویت زمین‌های کشاورزی، گیاه تیره‌ای به نام لگومینوز را کشت می‌کردند و بر این باور بودند که با کشت آن باروری خاک افزایش پیدا می‌کند.
امروزه با افزایش تولید کشاورزی به جهت رفع نیازمندی‌های رو به رشد جمعیت در حال گسترش، نگرانی در مورد آینده تأمین غذا برای مردم مطرح گردیده است. آلودگی‌های آب، خاک، هوا و فرسایش خاک، مقاومت آفات به سموم و گسترش کود شیمیایی سبب گردید تا به جهت حفظ منابع به گذشته و کشت‌های صنعتی برگردیم. پس برای تولید محصولات سالم و پاک و در نتیجه انسان‌هایی سالم و با نشاط، هیچ راهی جز کشاورزی زیستی نداریم، کشاورزی زیستی و دامی. استفاده از فرآورده‌های گیاهی زیستی رابطه تنگاتنگ با تندرستی افراد جامعه دارد.
با توجه به تقاضای روزافزون برای مصرف فرآورده‌های کشاورزی زیستی، که بنمایه آن بر مدیریت درست خاک و محیط رشد گیاه و درخت بنیان است، به گونه‌ای عمل می‌شود که در تغذیه گیاهان و درختان، تعادل بین عناصر مورد نیاز در خاک به هم نخورد و در هنگام رشد نیز، نیازی به استفاده از سموم و آفت‌کش‌ها نباشد. و در تغذیه خاک کشاورزی، به جای استفاده از کود شیمیایی ار کودهای طبیعی نظیر خاک برگ، جلبک و کودهای حیوانی و بیولوژیکی استفاده شود. در صورت نیاز به مبارزه با آفت‌ها نیز به جای کاربرد سموم و آفت‌کش‌های شیمیایی، از شیوه‌های زیستی همچون ریزاندامگان کارآ، کفشدوزک، زنبورها و باکتری‌ها و یا از ارقام مقاوم به آفت‌ها در کشت و زرع، بهره‌برداری می‌شود و در این نوع کشاورزی از دانه‌های اصلاح شده ژنتیکی و در معرض تابش پرتو قرار گرفته استفاده نمی‌شود.
از اینسو، محصول نهایی که به دست مصرف کننده می‌رسد بدور از باقیمانده‌های سمی و شیمیایی و ماده نگه‌دارنده خواهد بود. از سوی دیگر، فرآورده‌های خوراکی با کیفیت، که محصول کودهای زیستی است نه تنها باعث رضایت مصرف کنندگان می‌شود بلکه تأمین و تضمین سلامت جسمی آنان را نیز در پی دارد.
گیاهان نیز مانند انسانها برای رشد و نمو به ومواد غذایی نیاز دارند . فتوسنتز تامین کننده کربوهیدرات است و به علاوه لازم است عناصر معدنی خاصی از محیط ریشه جذب گیاه شود . جذب عناصر توسط ریشه گیاهان به صورت اختصاصی نیست , به این معنی که وود عناصر در گیاه دلیل بر ضروری بودن آن برای رشد و نمو نیست . گیاه قادر به تشخیص مواد جذب شده از خاک نیست , چون اگر چنین بود علف کش ها را جذب نمی کرد . شرایط ضروری بودن عناصر این است که فقدان عنصر , رشد زایشی و رویشی را با مشکل مواجه کند . با به کار بردن عنصر علایم کمبود بر طرف شود و عنصر مستقیما در تغذیه گیاه  نه در فعالیت های شیمیایی یا میکروبیولوژی خاک یا محیط کشت موثر باشد . برخی از حشره کش ها که به خاک اضافه می شود از طریق سیستم آوندی به تمام قسمت های گیاه منتقل و در اثر تغذیه حشره از شیره گیاه منجر به مرگ آن می شود .
90 در صد وزن گیاه را آب و 90 در صد وزن ماده خشک را کربن , هیدروژن و اکسیژن تشکیل می دهد و 10 درصد باقی مانده را 14 عنصر ضروری تشکیل می دهد .  این عناصر شامل عناصر پر مصرف و کم مصرف و کلر و سدیم  می باشد .
عناصر پر مصرف :  نیتروژن , فسفر , پتاسیم , کلسیم  ,منیزیم , گوگرد .
 عناصر کم مصرف : آهن , بر , منگنز , مس , روی , مولیبدن , کلر .
توزیع مواد معدنی در گیاه : اگر برگ در دمای 500 درجه سانتی گراد به مدت 4 سات قرار داده شود مشخص می شود که 95 – 90 درصد برگ را آب تشکیل داده است و دارای 10 – 5 درصد ماده خشک می باشد  و 25 – 1 درصد ماده خشک را مواد معدنی تشکیل می دهد . میزان مواد معدنی بستگی به نوع اندام یا بافت و سن آن دارد . میزان مواد معدنی در بذر بیشتر از میوه و در ریشه کوچک , بیشتر از ریشه بزرگ می باشد. دی اکسید کربن خاک در ترکیب با آب تشکیل اسید کربنیک می دهد که باعث شکستن مواد آلی خاک , ذرات خاک . کود ها می شود و باعث آزاد شدن یون ها و جذب آن ها توسط ریشه می گردد.                     
ظرفیت تبادل کاتیونی : ظرفیت تبادل کاتیونی به میزان بار منفی ذرات خاک مربوط می شود . بر حسب واحد اکی والان بر 100 سانتی متر مکعب بیان می شود . چون غلظت اکثر عناصر غذایی در داخل ریشه بیشتر از محیط رشد است . برای جذب مقادیر اضافی نیاز به انرژی است که از طریق شکستن قند حاصل می گردد . میزان تبادل کاتیونی رس بیشتر از مواد آلی است .
شاخص شوری : اصولا کودها حاوی نمک هستند و وقتی به خاک اضافه می شود میزان نمک خاک را افزایش می دهند. انتخاب کود مناسب کمک می کند تا غلظت نمک خاک در حد پایین حفظ شود . منظوراز شاخص شوری اثری است که کود های مختلف روی میزان شوری خاک دارند. شاخص شوری نتیترات سدیم را 100 در نظر می گیرند و شاخص شوری سایر کودها را بر اساس آن رتبه بندی می کنند .
صدمه شوری به گیاهان: میزان غلضت املاح موجود در خاک و سلول های ریشه تعیین کننده انتقال مواد از محلول به داخل گیاه است و جریان آب به طرف غلظت بیشتر املاح بوده که معمولا میزان آن در محیط خاک بیشتر از سلول های ریشه بوده و از این جهت جریان مواد از محیط ریشه به داخل سلول های گیاه است .
معمولا صدمه شوری اسمزی است . در اثر افزایش غلظت نمک در محیط ریشه آب از سلول های ریشه به محیط ریشه کشیده می شود در نتیجه محتوایی سلول به خارج ازآن کشیده می شود و گیاه دچار پلاسمولیز می شود . وقتی که پلاسمولیز در تعداد زیادی از سلول های گیاه روی می دهد خشکی فیزیولوژی اتفاق می افتد و سلولهای ریشه دچار کم آبی شدید می شود .
روشهای کاهش نمک بستر محیط ریشه : برای کاهش میزان شوری خاک باید کود های شیمیایی را به مقدار مناسب مصرف کرد . اگر غلظت نمک به حدی برسد که باعث کاهش رشد شود , باید خاک را شستشو داد تا نمک اضافی از خاک خارج شود . میزان آب مورد نیاز 203.8 – 122.8 لیتر آب در هر متر مربع بستر می باشد و پس از 30 دقیقه دومین آبیاری باید
انجام شود تا نمک ها از خاک خارج شود. اگر میزان نمک خاک خیلی زیاد باشد سومین و چهارمین آبیاری نیز مورد نیاز می باشد . زهکشی مناسب خاک باعث خروج نمک ها می شود . به طور کلی میزان نمک های قابل حل در خاک می تواند توسط آبیاری کافی و استفاده از محیط کشت با زه کشی مناسب کنترل کرد .

یک محاسبه سر انگشتی برای آنها که سیستم سبدی را برای تولید ورمی و تکثیر کرم انتخاب می کنند.

سیستم  سبدی  :

ما در اینجا می خواهیم یکی از مزایایی که برای سیستم سبدی در نظر می گیرند  را مورد برسی قرار بدهیم.
اولین مزایا سیستم سبدی یا تولید ورمی کمپوست بصورت سبدی نیاز به جای کم آن است:
ما در اینجا یک فضای 100 متر مربعی را مورد برسی قرار می دهیم.
بنا به گزارشات رسیده و تجربه های عملی بدست آمده در سیستم سبدی (تولید ورمی کمپوست به روش سبدی)و اگر بتوان در هر متر مربع 3 سبد را جای داد و با ارتفاع 10 سبد روی هم تولید را شروع کرد ،در یک فضای 100 متری می توان
3*100=300 سبد را قرار داد که اگر 10 سبد  را روی هم قرار دهیم در مجموع 3000 سبد را می توان در یک محیط 100 متری جای داد.
اما اینجا یک موضوع می ماند...با توجه به رسیدگی  بالایی که سیستم سبدی دارد یکی در مراحل تغذیه و یکی هم در مراحل آبیاری و اینکه سبد ها به دلیل فرار بسیار زیاد کرم باید جابجا شوند و کارگری بسیار زیادی نیاز دارد،محیطی که سبد ها در آنجا قرار می گیرند با ید شامل راه رو هایی باشد تا بتوان براحتی روی سبدها کار های لازمه را انجام داد.و در بهترین حالت 25 متر از فضای 100 متر را راه رو ها تشکیل می هند.این درحالی است که بصورت عملی این مقدار گا ها به 40 متر نیز می رسد،بصوری که در موارد بسیاری گزارش شده و دیده شده که در یک فضای 100 متری و با روی هم قرار دادن 10 سبد ،تنها توانسته اند 1500 سبد در بهترین حالت جای دهند.
حال با فرض غیر ممکن که ما نیاز به 25 متر مربع فضا برای راه رو ها داریم ،فضای مورد استفاده ی ما به 75 متر می رسد.
ما فرض کرده بودیم که می توان در هر متر مربع 30 سبد  جا ی داد!!!!
و فضای قابل استفاده ی ما نیز 75 متر مربع است  سپس خواهیم داشت:
30*75=2250  سبد
پس در یک فضای 100 متری در بهترین شرایط که بسیار کم پیش می آید می توان 2250 سبد جای داد
همانطور که می دانید در هر سبد میتوان 10 کیلو گرم کود جای داد.
اگر تعداد سبد ها را در 10 ضرب کنیم مقدار کود ی که می توانیم در 100 متربا سیستم سبدی ، بریزیم را بدست می آوریم ،خواهیم داشت:
2250*10=22500  کیلوگرم یا همان 22 تن و 500 کیلو گرم
یعنی در یک فضای 100 متری ما می توانیم به روش سبدی 22 تن حدودا تولید داشته باشیم....آن هم در بهترین حالت که خیلی سخت می توان به آن رسید.
اما در حالت پشته ای چطور؟در 100 متر مربع فضا چه میزان می توان تولید کرد؟
با توجه به گزارشات و دیده های کارشناسان ورمی کمپوست جهاد دانشگاهی دانشگاه تهران و کارشناسان ورمی کمپوست دانشکده ی کشاورزی دانشگاه تهران در یک فضای 100 متری می توان به راحتی و در صورتی که بخواهیم پشته ها را خیلی باز بریزیم  17 تن  کود ریزی کرد.
که این عدد البته به 19 تن هم می رسد.(در شرایط خوب) .
می بینید مزایای نیاز به فضای کم سیستم سبدی فقط در 3 تا 5 تن اضافه در 100 متر است،یعنی  حدودا  5 تا 15 درصد بیشتر آن هم در شرایط بسیار خوب در سیستم سبدی!!!!که این عدد گاها به 5 درصد نیز می رسد!
در جاهایی که با سیستم سبدی کار می کنند گاها گفته می شود که نیاز سیستم سبدی به فضا بسب به سیستم پشته ای ،یک به چهار است یعنی 75 درصد بیشتر !!!!!که کذبی محض است!!

چند نکته در تکثیر ورمی کمپوست 1

ماشین آلات تولید کود ورمی کمپوست
 
برای راه اندازی سایت های ورمی کمپوست تقریبا به ماشین آلات خاصی احتیاج نیست ابزار کار ما معمولا ابزار ساده کار کشاورزی مانند بیل کشاورزی شن کش و... میباشد برای فارم های بزرگ و مجهز : سلند دوار ـ خشک کن صنعتی ـتایمر های آب دهی و در آخر پمپ هوا دهی مورد نیاز میباشد.
در کل میتوان با هزینه بسیار پایین این وسایل را ساخت یا با روش های مشابه و استفاده از نیروی کارگری هزینه ها را کاهش داد.


اصول مدیریتی پرورش کرم های خاکی

۱ـ بر طبق نیاز کرم ها به آنها غذا بدهید. یک کیلوگرم ضایعات آلی برای تغذیه کرم ها به اندازه ۲ کیلوگرم کافی است.

۲ـ  رطوبت را در بستر کشت در حال مطلوب نگهدارید. بسته به شرایط آب و هوایی می تواند بعد از۲ تا۷روز اقدام به آبیاری پشته ها نمایید.

۳ـ  به منظور هوادهی بهتر محتویات بستر کشت کرم های خاکی را به صورت هفتگی بررسی و اقدام به وارونه کردن مواد بستر نمایید.

۴ـ  گودال یا بستر را در زیر سایبان نگهدارید.

۵ـ  دمای بستر کشت باید بین ۱۲ تا ۲۵ درجه قرار داشته باشد.

۶ـ  pH  بستر کشت را به طور منظم بررسی و بین ۶ تا۸ ثابت نمایید.


روش های جدا سازی کرم از کود


برای جدا سازی کرم ها از کود چندین روش مختلف وجود دارد که بنده به معرفی این روش ها میپردازم:

1_روش رطوبت: در این روش با کاهش رطوبت به صورت خطی کرم ها را از مناطق با رطوبت پایین به سمت مناطق با رطوبت مناسب فراری میدهیم.

2_روش نور: در این روش با قرار دادن بستر در محیط روشن باعث فرار کرم ها به مناطق تاریک تر میشویم.

3_روش برق: با قرار دادن الکترود در بستر باعث مهاجرت کرم ها میشویم.

4_روش تغذیه: با قرار دادن کود دام جدید یا غذای تازه برای کرم ها آنها را از محیط خود بیرون کشیده و در محیط تازه جمع میکنیم.

5_روش سلند: که در این روش با سلند به صورت مکانیکی کرم ها را از بستر جدا میکنیم.


راه حل یک مشکل

شاید یکی از مشکلاتی که تولید کنندگان با آن مواجه هستند نداشتن کود در زمانی که بازار داغ میشود یا مشتری خاصی به آنها سفارش میدهد خیلی از تولیدکنندگان همیشه کود یا کرم برای فروش ندارند راه حل این مشکل بسیار ساده است شما میتوانید مقدار متفاوتی کرم به پشته های خود تزریق کنید مثلا به پشته اول 5/ کیلوگرم در متر مربع و در پشته آخر 2 کیلوگرم این کار باعث میشود که کود ها در زمان متفاوت اماده برداشت باشند.

---

هوادهی


دلیل عمده راندمان پایین تولید کرم و کاهش کیفیت تولید کود ورمی کمپوست کمبود اکسیژن در عمق پشته است.

 که در ایران برای جلوگیری از این امر تولید کنندگان با ایجاد سوراخ و یا زیرو رو کردن کودها اقدام به افزایش هوا و اکسیژن در عمق پشته میکنند که این امر خود دارای دو عیب بزرگ است:

1. باعث از بین رفتن مقداری از کرم ها و  تکان خوردن پشته و مهاجرت کرم ها به عمق های بیشتر میشود.

2. هزینه کارگری تولید کننده را بالا میبرد.

روش اجرای در اروپا و فارم های پیشرفته تزریق هوا با استفاده از پمپ به داخل پشته ها است که این امر در مقابل افزایش راندمان تولید کرم اقتصادی و بسیار مقرون به صرفه است.

---

روش فارم:
مهمترین مزیت روش فارم هزینه بسیار پایین آن در مقابل روش سبدی است که شامل هزینه کارگری هزینه نگهداری و هزینه راه اندازی اولیه است که سرمایه بسیار کمتری نسبت به روش سبدی را شامل میشود که باعث کاهش قیمت تمام شده میشود. مزیت دیگری که میتوان برای این روش ذکر کرد سرکشی آسان این روش است.

معایب:

فرار کرم ها از نواحی نا مساعد پشت فارم

نرسیدن یکسان کودها

کاهش هوادهی یکسان به تمام پشت

کاهش تولید کرم

---

فارم یا سبد مسئله این است ؟

سوالی که خیلی از دوستان از بنده میپرسند این است که کدام روش از این دو روش بهتر و سود آور تر است یا اصلا کدام یک کیفیت کود بهتر و تولید آسانتری را در پی دارد؟

پس من اینجا ابتدا مزیت ها و معایب روش سبدی را گفته و در پست بعدی مزیت ها  معایب فارم را توضیح میدهم.

روش سبدی

مزیتها:

1_روش سبدی کیفیت کود و راندمان تولید کرم بیشتر است.

2_روش سبدی کنترل محیط ساده تر وآسانتر است.

3_ روش سبدی فضای کمتری اشغال می کند.

4_روش سبدی مدیریت را بسیار آسان میکند.

5_ روش سبدی آموزش و یادگیری آسان تری دارد برای همین به  بیشتر افراد تازه این روش پیشنهاد میشود.

 

معایب:

1_هزینه کارگری بیشتری دارد.

2_تولید کود کمتری نسبت به روش فارم در زمان یکسانی دارد.

3_زمان بیشتر و سر کشی و دقت بسیار بیشتری نسبت به روش فارم می طلبد.

---

مقدار مصرف ورمی کمپوست و نحوه استفاده

بهترین روش مصرف هر نوع کود انجام آزمون خاک و مشاوره با کارشناسان تغذیه گیاه و خاکشناسی می باشد ولی بصورت عام مصرف ورمی کمپوست محدودیتی نداشته و مقادیر پیشنهادی بصورت عمومی و تجربی مورد آزمایش قرار گرقته است و مصرف بیش از مقادیر پیشنهادی نیز باعث سوختن گیاه نمی گردد.

کود ورمی کمپوست را بصورت های مخلوط با خاک سطحی و یا هنگام تعویض گلدان با کل خاک و یا هنگام کاشت نهال بصورت چاله ای در اطراف ریشه (چالکود) مصرف نمایید.

گلدانهای آپارتمانی:

به عمق ۲ الی ۵ سانتیمتر خاک گلدان را برداشته و کود ورمی کمپوست را جایگزین نموده و با خاک سطحی مخلوط کنید.

در صورت جابجایی گلدان معادل ۲۰% الی ۴۰% از حجم گلدان جدید را کود ورمی کمپوست و الباقی را با خاک معمولی مخلوط نمائید.

ترکیب خاک اره و ورمی کمپوست هم از نظر کیفیت  و هم از نظر هزینه خیلی بهتر از سایر بستر هاست.

---

شرایط زندگی کرم ایزینیا فوتیدا
کرم‌ها قادر به تحمل دما و یا گرمای زیاد و یا کم نیستند بطوری که در سرمای زیر نقطه یخبندان در طی چند ساعت همگی آنها از بین می‌روند. همین طور بیشتر آنها در صورتیکه حرارت محیط بمدت چند روز به بیش از 25 درجه سانتی‌گراد برسد قادر به ادامه زندگی نخواهند بود و معمولاً برای مقابله با حرارت‌های نامتناسب به دالان‌های زیر زمینی خود پناه می‌برند.

شرایط آب و هوایی فصول مختلف در واکنش عمودی و افقی کرم‌های خاکی دخالت مستقیم داشته و نه تنها در یک دوره سالیانه بلکه در طول شبانه روز نیز تعداد فعالیت و حرکت عمودی و افقی آنها اختلافات زیادی از خود نشان می‌دهند. به طوری که در طول شبانه روز هنگام طلوع و غروب آفتاب فعالیت کرم‌ها در سطح خاک بیشتر می‌شود و به همین ترتیب در فصولی که آب و هوا تعادل بیشتری دارند، تعداد و جمعیت کرم‌های خاکی در سطح افزایش یافته و در مقابل در فصولی که شرایط نامناسب می‌شود این جانوران دوره‌های سکون اختیاری برای خود انتخاب می‌کنند.

همانطوریکه می‌دانید %90ـ75 وزن بدن کرم‌های خاکی را آب تشکیل می‌دهد. اگر کرم‌های خاکی از خاک‌های خشک و یا رطوبت بسیار پایین اجتناب نکنند. بطور حتم تمامی رطوبت بدن خود را از دست خواهند داد اما برخی از کرم‌ها مانند L.terrestris می‌توانند تا %70 و یا Chlorotical A. تا %75 آب کل بدن خودشان را از دست بدهند و باز زنده باقی بمانند اما بطور کلی خانواده لومبریسیده قادرند تا %50 درصد آب وزن بدنشان را از دست بدهند.

---

روش تولید ورمی کمپوست
 روش های مختلفی برای تولید ورمی کمپوست وجود دارد که ساده ترین راه آن، روش پشته ای می باشد که برای انجام آن می بایست:

    1 ـ زمینی مسطح، بدون سنگ و کلوخ وخرده شیشه انتخاب و سطح آن را مرطوب و سپس کاملا کوبید تا سفت شود. علت این امر جلوگیری از ایجاد هیبرید کرم های مورد استفاده با کرم های خاکی معمولی و زایل شدن آنها می باشد.

    2 ـ ایجاد سایبان برای محافظت کرم ها در برابر بارندگی و نور آفتاب

    3 ـ ایجاد پشته ای از کود گاوی نیمه پوسیده به شکل گنبدی به عرض 70 و ارتفاع 50 سانتی متر و طول دلخواه و آبیاری فراوان آن به منظور خروج شیرابه کود

    4 ـ ایجاد شیار در طول خط الراس پشته به عمل 15 سانتی متر و ریختن کرم ها به داخل آن و سپس برگرداندن کود روی کرم ها

    5 ـ آبپاشی پشته به صورت روزانه به منظور حفظ رطوبت آن

    6 ـ جداسازی کرم ها از پشته پس از تولید ورمی کمپوست با استفاده از غربال

---

    کرم ها و کاربرد آن

    همان طور که در این مقاله آمده است کاربرد این کرم ها شامل:

     - مدیریت کود در مزارع پرورش گاو، اسب و خرگوش و پسماند کارخانجات تولید لبنیات

    - کاهش زباله های مدارس، بیمارستان ها و موسسات

    - تبدیل زباله های غذایی و جامدات آلی به ورمی کمپوست در مقیاس بزرگ

    - استفاده از ورمی کمپوست در بهبود و اصلاح خاک مزراع و گلخانه ها و به تبع آن افزایش کیفیت و کمیت محصولات

    - تولید پروتئین کرم به عنوان جیره غذایی آبزیان و طیور با استفاده از خشک کردن و پودر کردن لاشه بدن کرم های مسن می باشد. همچنین استفاده از ورمی کمپوست در تهیه چای کمپوست تولید مثل کرم ها و به تبع آن افزایش جمعیت کرم ها و فروختن آنها به واحدهای متقاضی را نیز می توان افزود.

    توجیه اقتصادی این طرح

     قیمت هر کیلوگرم کود ورمی کمپوست بسته بندی شده در حدود 400 تومان و قیمت یک کیلوگرم کرم زنده حدود 20 تا 30 هزار تومان می باشد. در تولید مکانیزه، قیمت تمام شده هر کیلوگرم بین 150 تا 200 تومان بوده و در کشاورزی ارگانیک و کشت های گلخانه ای، پاک ترین و مناسب ترین بستر می باشد که، سبب بازدهی بیشتر محصولات کشاورزی خواهد گردید.

    امید است در کشور ما نیز همچون کشورهای توسعه یافته به جای کودهای شیمیایی که متاسفانه چندین دهه است استفاده از آن در مزارع کشاورزی به طور فزآینده ای رو به گسترش بوده و دارای خطرات زیست محیطی بالقوه و خطرناکی می باشند، به تدریج از این کودهای ارگانیک و طبیعی استفاده شود.

---

ورمی کمپوست به روش سبدی خواستاران زیادی دارد .

علت های متفاوتی هم در اینکه طرح سبدی متقاضیان زیادی دارد وجود دارد که اگر بخواهیم خلاصه و مختصر عرض کنیم عبارتند از :

الف ) جای کمی میگیرند و نسبت به طرح ورمی کمپوست پشته ای خیلی حجم و فضای کمتری اشغال میکنند

ب ) سود بسیار بیشتر و بهتری نسبت به طرح پشته ای دارد

ج ) کار کردن به صورت سبدی بسیار آسان تر و سبک تر از ورمی کمپوست به روش پشته ای میباشد .

فوت و فن تجارت با کرم خاکی
 با 2 میلیون تومان تولیدکننده ورمی کمپوست شوید
ابتدا از شماره حساب بانکی خود، فقط 2 میلیون تومان خارج کنید و از شرکت هایی که هر کیلو کِرم را با مخلوط کود حیوانی، بسته ای 35 هزار تومان می فروشند، اقدام به خرید نمایید و بعد با آماده سازی بستر، خرید کود حیوانی، کاه و کلش و.... یک تولیدی کوچک ورمی کمپوست راه اندازی کنید...

حکیم مهر - اگر بخواهیم محصولات کشاورزی سالم تولید کنیم و کمتر کود شیمیایی را به خورد زمین بی زبان بدهیم، بهتر است ابتدا مقایسه ای داشته باشیم؛ با نگاهی به سابقه پنجاه ساله کشورهای اروپایی در استفاده از «ورمی کمپوست» و با توجه به اینکه در ایران فقط 3 یا 4 درصد از تولیدکنندگان، از این نوع کود استفاده می کنند، به راحتی می توان پی برد که ما از این لحاظ، تا چه اندازه عقب هستیم از این کشورها فاصله داریم. ورمی کمپوست ماده ای است که از بازیافت زباله های خشک و تر به دست می آید. هر چند فرهنگ جداسازی زباله ها، هنوز در جامعه شهرنشین رواج نیافته و از این رو، حتی زباله های مفید، که مشهور به طلای سیاه هستند، به طور کلی از بین می روند. اما در این میان هستند کسانی که به عنوان کارآفرین، از خود خلاقیت نشان داده و با خوراندن این زباله ها به یک مشت کرم ظاهرا بی مصرف، این مواد بی ارزش را تبدیل به احسن نموده و با تولید کود آلی، همه کودهای شیمیایی و حیوانی را از دور خارج می سازند تا به این صورت، محصولات کشاورزی مطمئن و باکیفیت، میهمان سفره من و شما شود.
سرمایه گذاری 2 میلیون تومانیاگر می خواهید از موهبت تازه کاری بهره مند شده و از شر معضل دست زیاد در بازار خلاص شوید و بعد از این کار، برای شادی روح اجداد نویسنده این گزارش فاتحه ای بفرستید، ابتدا از شماره حساب بانکی خود، فقط 2 میلیون تومان خارج کنید و از شرکت هایی که هر کیلو کِرم را با مخلوط کود حیوانی، بسته ای 35 هزار تومان می فروشند، اقدام به خرید نمایید و بعد با آماده سازی بستر، خرید کود حیوانی، کاه و کلش و.... یک تولیدی کوچک ورمی کمپوست راه اندازی کنید. البته اگر به تنهایی از عهده این کار برنمی آیید، می توانید با پرداخت حدود 300 هزار تومان، یک کارگر هم استخدام کنید و بعد که خواستید کارگاه را گسترش بدهید، سرمایه گذاری بیشتری کنید. در عین حال، این حق طبیعی شماست که بدانید هر کیلو ورمی کمپوست را به چه مبلغی می توانید بفروشید. بسته به کیفیت، این کود، کیلویی 400 تا یک هزار تومان به فروش می رسد، البته علاوه بر آن از فروش کرم های اضافی و خشک هم می توانید سود ببرید.
زباله مخصوص سرآشپز!کرم ها از قریب به اتفاق همه دورریزهای انسان به عنوان زباله استفاده می کنند که البته همین وجه مثبت تولید ورمی کمپوست است.
فضولات حیوانی: در این خصوص، می توان از مدفوع گاو، گوسفند، بز و برخی طیور و ماکیان استفاده کرد. البته بهتر است قبل از استفاده، آزمایش هایی روی این فضولات انجام شود تا نسبت به عاری بودن آن از عوامل بیماری زا یا ویروس خطرناک قابل انتقال به انسان اطمینان حاصل شود. بین این نوع فضولات، از فضله مرغ، به دلیل اسیدی بودن و مدفوع اسب، به دلیل ویروسی بودن، نمی شود استفاده کرد.
زباله های کشاورزی: شاخه ها، برگ ها ، زباله سبزیجات، تفاله نیشکر، سبوس (به جز شلتوک) و... که پس از برداشت محصول و خرمن کوبی به دست می آیند در زمره زباله های مناسب برای تولید ورمی کمپوست قرار دارند.
زباله های جنگلی: تراشه های چوب، پوست، خاک اره و خرده برگ های جنگلی؛ عمده ترین زباله های مفت و مجانی است که در کف جنگل ها چشم انتظار کارآفرین های خلاق است!
زباله های شهری: شامل زباله های خانگی هم می شود، کاغذ باطله و پارچه های کتانی و مواد غذایی و... البته، غیره؛ شامل زباله های خطرناک بیمارستانی نمی شود!
راه اندازی: در صورت تمایل برای تولید انبوه و راه اندازی کارگاه، از اداره جهاد کشاورزی شهرتان مجوز بگیرید و اگر گاوداری، مرغداری یا زمین کشاورزی دارید، می توانید قسمت کوچکی از کار را به همین موضوع اختصاص دهید. در این صورت آش با جاش آماده است و کرم ها مواد لازم برای تغذیه را در دسترس دارند.
1- کف سازی    در گام نخست راه اندازی کارگاه، یک کف مناسب برای محل تولید کمپوست تهیه می کنید. البته در این ارتباط حتما توجه داشته باشید که اولا، جنس کف، برای کرم ها غیرقابل نفوذ باشد و دوم آنکه، جنس کف، باعث تجمع آب و از بین رفتن کرم ها نشود.
2 ـ شیاربندی در یک طرف و در جهت شیب، یک شیار سرتاسری بکشید تا آب از این طریق به بیرون منتقل شود و لجن در بیرون؛ مثلا در یک چاه جمع شود. آب به هیچ وجه نباید در محیط بماند، چون کرم اصولا، موجودی خاکزی است نه آبزی.
3 ـ تل بندیبه پشته کود، تل می گویند. بعد از اینکه مرحله کف سازی و شیاربندی را انجام دادید، زباله ها یا هر ماده مجاز دیگری، را که قبلا در موردش توضیح دادیم، کف تل ریخته و بعد نزدیک به 10 سانتی متر کود حیوانی بریزید و سپس دوباره زباله مورد نظر را به تنهایی یا به صورت مخلوط با کود حیوانی روی تل ریخته و آن را تکمیل کنید.
4 ـ لجن کش کردن
دمای محیط باید 22 درجه و رطوبت بین 60 تا 70 درصد باشد. برای اندازه گیری رطوبت، یک مقدار از بستر را در دست گرفته و فشار دهید. آبی که از آن بین انگشت هایتان خارج می شود، نه به صورت شرشر باشد و نه قطره قطره، به این مرحله لجن کش کردن می گویند.
5 ـ خرید کرم
 حیاتی ترین مرحله در تولید ورمی کمپوست، این مرحله است. زمان خرید کرم باید از فروشنده به ازای هر کیلوگرم، مقداری «کوکون» بگیرید، چون این کوکون ها ظرف دو تا سه هفته، به تعدادی کرم تبدیل می شوند. معمولا هر کرم بالغ، هر سه روز، یک کوکون ایجاد می کند که بعد از 23 روز، هر کدام از این کوکون ها، یک تا سه نوزاد کرم تولید می کنند. البته همه این نوزادها زنده نمی مانند. در زمان خرید، باید مقداری بستر هم تهیه کنید تا کرم مدتی در آن زندگی کند، چون مدتی طول می کشد تا کرم با محیط جدید ارتباط برقرار کند. معمولا به ازای هر تن زباله، سه تا چهار کیلوگرم کرم نیاز است.
6 ـ مراقبتبعد از تزریق کرم، کارها آسان تر از قبل پیش می رود. اما هر روز باید میزان دما، رطوبت و PH چک بشود. در ضمن در محل نگهداری، سروصدا باید تا حد ممکن کم باشد. نور آفتاب و تهویه نامناسب هم باعث از بین رفتن کرم ها می شود.
7 ـ برداشت کرم و ورمی کمپوست
 معمولا بعد از سه هفته، تل های ورمی کمپوست آماده برداشت هستند.
مزایا :ورمی کمپوست نسبت به کمپوست معمولی، برتری هایی دارد که به اندازه کافی شناخته شده نیست. اینها را بدانید تا در بازاریابی، حرفی برای گفتن داشته باشید.
    • آن را بیشتر از کمپوست های معمولی در خاک نگاه می دارد.
    • خاک غنی شده با آن، مواد اضافه ای فراهم می کند که معمولا در کودهای شیمیایی یافت نمی شود.
    • کربن آبی موجود در آن، عناصر غذایی را به آرامی و به صورت یکنواخت در سیستم رشد گیاهی آزاد کرده و باعث می شود گیاه آنها را به راحتی جذب کند. علاوه بر این، سرعت رشد محصولات را بالا می برد.
    • مدفوع کرم، میکروب های بیمار ی زا ندارد. مواد لعابی که از کرم ها دفع می شود حاوی نیتروژن است که یک عنصر غذایی مهم برای گیاهان محسوب می شود. این لعاب چسبناک باعث پیوند ذرات خاک و تشکیل خاکدانه می شود.
    • تولید ورمی کمپوست، ساده ترین روش در بازیافت زباله های مواد غذایی است کرم های خاکی می توانند از انواع زباله های غذایی، باغچه ای، کاغذ و مقوا تغذیه کنند.


محصولات ارگانیک چیست؟

 محصولات ارگانیک محصولاتی هستد که تنوع زیستی در مسیر تولیدشان به خصوص در خاک رعایت می شود و تلاش در استفاده نکردن از کود و سموم شیمیایی که باعث تخریب محیط زیست و ایجاد آلودگی می شوند ، جزو اهداف تولید این محصولات است .
 تولید محصولات ارگانیک مبتنی بر فناوری های بهره ور و اثر گذار است و بدین ترتیب محصولی سالم و بدون مشکلات ناشی از مصرف بیش از حد کود و سموم شیمیایی تولید شود

 

میوه های ارگانیک چه تفاوتی با محصولات غیر ارگانیک دارند؟

وقتی برای خرید به بازار میوه‌فروشان مراجعه می‌کنیم گاهی با محصولاتی مواجه می‌شویم که فروشندگان، آنها را محصولات «ارگانیک» می‌نامند. در این میان ممکن است برای برخی از مصرف‌کنندگان این سوال پیش آید که محصولات ارگانیک چه تفاوتی با محصولات غیرارگانیک دارند؟ باید گفت: محصولات ارگانیک محصولاتی هستند که در تمام مراحل رشد با سیستم طبیعی هماهنگ بوده و در خاکی که از چند سال قبل هیچ‌گونه سموم دفع آفات گیاهی نظیر: علف هرزکش‌ها، قارچ‌کش‌ها و مواد شیمیایی در آن استفاده نشده و فقط با مواد طبیعی مانند کمپوست گیاهی تقویت می‌شود، رشد می‌کنند.



تاثیرات پتانسیلی سامانه کشاورزی ارگانیک



اثرات بالقوه این سامانه را می‌توان بر روی سلامت افراد جامعه، منابع طبیعی، دام، هوا و غنی‌سازی و حاصلخیزی خاک و غیره مشاهده نمود. تاثیرات فوق را به چهار گروه عمده اجتماعی، اقتصادی، کشاورزی و زیست‌محیطی تعبیر می‌کنند.
تاثیرات اجتماعی:
•    بهبود شرایط سلامت افراد
•    ایجاد اشتغال و فرصتهای تحصیل و آموزش بهتر
•    کاهش مهاجرت روستایی
•    ذخیره‌سازی برای مدت طولانی‌تر
تاثیرات اقتصادی:
•    کاهش ۶/۴۰ درصدی هزینه‌ها
•    حفظ و امنیت اقتصادی بیشتر درآمد روستایی و اقتصاد قوی‌تر روستایی
•    کاهش سرمایه‌گذاری نقدی
•    بازدهی بالا و خطر پذیری کمتر
تاثیرات کشاورزی:
•    حفظ و نگهداری بانک گونه‌های کشاورزی
•    تعادل و یکنواختی در کیفیت محصولات غذایی
•    حاصلخیزی و غنی‌تر کردن خاک در برابر فعالیت‌های میکروبی در خاک و در نهایت مقاومت بیشتر خاک در برابر آفات و بیماری‌ها
•    ایجاد خود اتکایی در تولید محصولات کشاورزی
تاثیرات زیست‌محیطی:
•    کاهش آلودگی در خاک
•    حفظ و نگهداری مواد مغذی در خاک و میکرو ارگانیسم‌های خاک
•    کنترل بیشتر فساد و فرسودگی در خاک
•    رسیدگی و بررسی آلودگی آب و هوا
•    دوام و ماندگاری بیشتر در محصولات کشاورزی



میزان سلامت ورمی کمپوست



کیفیت ورمی کمپوست از ابعاد مختلف مورد ارزیابی دستگاه های اجرائی از جمله سازمان دامپزشکی قرار گرفته است

رویکردهای ملی و بین المللی در خصوص ورمی کمپوست :
طرح هائی نظیر  تبدیل پسماند به پروتئین و کود در مبدا با کرم، در مسابقه ۱۰×۱۰۰ ایده برتر نجات دهنده و موثر دنیا در وب‌گاه گوگل در سال گذشته شرکت و از ۱۶۳۰۰۰ ایده ارائه شده در جهان موفق به ورود در مرحله ۱۰۰ ایده برتر دنیا شده است. در همین راستا در کشور این طرح  پس از موفقیت در دومین جشنواره پژوهش و نوآوری ایده تبدیل زباله به کود آلی در مبدا با کرم،  از طریق مردم و داوران به عنوان داغترین و محبوترین ایده شناخته شده  و در جشنواره کارآفرینان برتر استان‌های خراسان رضوی و تهران به عنوان کارآفرین برتر شناخته شد و از مسئولین کشوری تندیس، لوح و جوایز کارآفرین برتر را کسب کرده و با حضور در نمایشگاه نوآوری و شکوفایی ریاست جمهوری به عنوان مبتکر منفرد مورد استقبال پرشکوه مسئولین و مردم قرار گرفته است . همچنین این طرح از سازمان حفاظت محیط‌زیست به عنوان مقاله اجرایی و علمی برتر تندیس و لوح دریافت نموده است ، هم اکنون نیز موضوع در نخستین جشنواره بین‌المللی غذا با کسب عنوان برتر لوح تقدیر نماینده برنامه ‌جهانی غذای سازمان ملل متحد WFP  را کسب نمود.
بررسی وضعیت سلامت محصول کرمی :
بر اساس نتایج بدست آمده از آزمایشات میکروبی در آزمایشگاه های معتمد محصولات حاصله کاملا سالم و فاقد عوامل زیان آور میکروبی است . در ادامه به برخی از نتایج حاصله اشاره میشود.

شمارش باکتریایی (ارقام به میلیون)
Salmonella منفی
Ecoli منفی
Fangus منفی
نرمال شمارش باکتریایی با منشا دامی: یک میلیون کلنی در هرگرم
نرمال شمارش باکتریایی با منشا گیاهی: صد هزار کلنی در هرم
Salmonclla منفی
E.coli منفی


روش های مختلف تولید ورمی کمپوست


روش های مختلفی برای تولید ورمی کمپوست وجود دارد که ساده ترین راه آن، روش پشته ای می باشد . برای تولید ورمی کمپوست به روش پشته ای باید مراحل زیر انجام گیرد.
۱)    زمینی مسطح، بدون سنگ و کلوخ و خرده شیشه انتخاب و سطح آن را مرطوب و سپس کاملا کوبید تا سفت شود. علت این امر جلوگیری از ایجاد هیبرید کرمهای مورد استفاده با کرمهای خاکی معمولی و زایل شدن آنها می باشد.
۲)    ایجاد سایبان برای محافظت کرمها در برابر بارندگی و نور آفتاب
۳)    ایجاد پشته ای از کود گاوی نیمه پوسیده به شکل گنبدی به عرض ۷۰ و ارتفاع ۵۰ سانتیمتر و طول دلخواه و آبیاری فراوان آن به منظور خروج شیرابه کود
۴)    ایجاد شیار در طول خط الراس پشته به عمل ۱۵ سانتی متر و ریختن کرم ها به داخل آن و سپس برگرداندن کود روی کرمها آبپاشی پشته به صورت روزانه به منظور حفظ رطوبت آن
۵)    جداسازی کرم ها از پشته پس از تولید ورمی کمپوست با استفاده از غربال

باروری و حاصل‌خیزی خاک


کرم‌های‌خاکی در نتیجة فعالیت خود باعث تسریع تحرک یون‌ها در سطح و عمق پروفیل خاک می‌گردند. در این مرحله آنها با ترشح مواد شیمیایی می‌توانند برخی از عناصر غذایی پایة موجود در خاک را از حالت تثبیت خارج نموده به شکل قابل جذب گیاه تبدیل کنند.
این فرایند توسط کرم‌های‌خاکی به دو صورت مستقیم و غیرمستقیم انجام می‌گیرد‌. مثال تأثیر مستقیم آنها در معدنی شدن ازت است این عنصر که معمولاً به شکل کمپلکس‌های آلی غیرقابل استفادة گیاه در خاک وجود دارد پس از عبور از لولة گوارش کرم‌های‌خاکی ابتدا به آمونیاک و سپس به نیتریت و نیترات تبدیل می‌گردد. تأثیر غیرمستقیم کرم‌های خاکی در ازدیاد حاصل‌خیزی خاک، ازدیاد فعالیت میکروارگانیسم‌ها و جانوران خاکزی در نتیجه تولید مواد محرک ریشه نظیر ویتامین‌ها بویژه ویتامین B12 است.
بنابراین با توجه به نقش کرم‌های‌خاکی در اصلاح ساخت بافت و سایر عوامل یاد شده دارند. بطور مستقیم در ازدیاد حاصل‌خیزی و باروری خاک و افزایش محصول مؤثر واقع می‌شوند. همچنین شواهد بسیاری وجود دارد که غلظت کلسیم، سدیم، منیزیم، پتاسیم، فسفر و مولیبدن قابل جذب در مدفوعات کرم‌های‌خاکی بیشتر از محیط اطراف آنها می‌شود



ورمی کمپوست و رشد و نمو گیاهان

گیاهانی که از کود ورمی کمپوست تغذیه می کنند معمولا دارای ظاهری زیبا بلند تر و رشدی سریعتر می باشند . بر این اساس ازمایشات و تحقیقات انجام شده استفاده ورمی کمپوست باغلظت کمتر در رشد و نمو گیاهان تاثیر بیشتری دارد. این نتایج علمی بر اساس تحقیقات مرکز اوهایو ( ohio state university )انجام شده است . گزارشات این نتایج به شرح زیر است :
کود ورمی به عنوان یکی از اجزاء مغذی گیاهان در باغبانی و گل کاری تاثیر مستقیمی در خواص فیزیکی و شیمیایی و رشد نمو گیاهان دارد .
افزایش در میزان رشد و نمو گیاهان همیشه به عنوان یک مزیت و برتری محسوب نمیشود . اما کود ورمی فعالیت و عملکرد بیولوژیکی دارد و خود مواد دفع کننده قارچی دارد که از رشد بی رویه و منفی  محصول جلوگیری می کند .و به گونه ای رشد و نمو گیاه را کنترل می کند.



تاثیر ورمی کمپوست در افزایش گیاهان :

افزایش جمعی گیاهان پس از تغذیه از کود ورمی در هر سانتی متر افزایش می یابد .

تاثیر ورمی کمپوست در افزایش ریشه :

در هر ازمایش عملی انجام شده کیاهانی که از کود ورمی کمپوست تغذیه نمودندتاثیر قابل توجهی در رشد و افزایش ریشه گیاهان داشتند. افزایش رشد گیاهان ظرفیت جذب اب و مواد مغذی دیگر را بالا برده و از لحاظ علمی گیاهان را قوی تر و سالم تر میسازد. در صورتی که اگر رویش شاخه ها به طور نامناسبی افزایش یابد خطر ایجاد چسبندگی و به هم فشردگی در ریشه گیاهان وجود دارد که در این صورت گیاه احتیاج به پیوند زنی و نشاء دارند .ازمایشات نشان داده که چسبندگی در ریشه گیاهان باعث کاهش رشد انها خواهد شد . از این تحقیقات اهمیت و ارزش سلامتی و قوت در رشد گیاهان برای محققان و کشاورزان اشکار شد.

تاثیر ورمی‌کمپوست بر اندازه گلها:زمان برداشت گلهای میمون آزمایش شده، محققان دریافتند نکته بسیار ارزشمند این آزمایشات این است که گلهایی که از کود ورمی‌کمپوست تغذیه نمودند، رشد بیشتری از لحاظ ساقه و گلبرگ داشتند و در مقایسه با گلهای دیگری که از کودهای معمولی (کودهای شیمیایی و ...  ) تغذیه نمودند رشد ظاهری قابل توجهی داشتند. در نتیجه ظاهر متفاوت و زیبای گلها نظر خریدارن و ناظران را به خود جلب نمود به طوریکه به مرور بر میزان بهای آن گلها افزوده شد.
تاثیر ورمی‌کمپوست درضخامت و کلفتی ساقه گیاهان:
طی آزمایشات انجام شده توسط محققان، ضخامت ساقه گیاهان پس از تغذیه از کود آلی ورمی‌کمپوست افزایش قابل توجهی داشته است گرچه ایجاد ضخامت بیشتر در ساقه از اهمیت کمتری نسبت به دیگر عوامل در رشد گیاهان برخوردار است اما در بعضی گلها و گیاهان اهمیت بسزایی دارد مانند گلهای میمون که ضخامت در ساقه آنها تاثیر آشکاری بر زیبایی ظاهری این گل دارد.

تاثیر ورمی‌کمپوست در سرعت رشد و نمو گل و گیاه:گیاهانی که در بستری با کود آلی ورمی‌کمپوست پرورش می‌یابند معمولاً رشد و نموی بیشتر و سریعتری نسبت به گیاهان دیگر دارند. در آزمایشات تحقیقاتی که بر روی گل میمون و کلم بروکلی انجام شد، نشان داد که دوره کامل رشد و نمو گلهای  میمون ۲ تا ۳ روز کمتر از دیگر گلها و گیاهان است و گل کلم بروکلی نیز در زمان نشاء و جوانه زنی،  برگهای بیشتری تولید کرده است.
نتیجه:
عکس‌العمل گیاهان مختلف به کود آلی ورمی‌کمپوست بر اساس چند عامل مهم می‌باشد. اولین و مهمترین عامل این است که نتایج آزمایشات مختلف در پرورش گیاهان با استفاده از کود ورمی در مناطق آب و هوایی مختلف متفاوت است. پیشرفت مراحل رشد برای هر گیاه در مناطق آب و هوایی مختلف یکسان نمی‌باشد و مسلماً واکنش گیاهان به سامانه کود ورمی‌کمپوست نیز متغیر خواهد بود. گیاهانی که در شرایط مطلوب آب و هوایی و تغذیه‌ای مناسب رشد می‌کنند، عکس‌العمل کندتری نسبت به افزایش میزان کود و دیگر افزودنی‌های شیمیایی به بستر خاک نشان می‌دهند. در حالی که گیاهانی که در شرایط غیر مطلوب آب و هوایی و تغذیه‌ای نامناسب رشد و پرورش پیدا می‌کنند، عکس‌العمل سریعتر و مطلوبتری در افزودن کود ورمی به خاکشان نشان می‌دهند.

مقدار و نحوه مصرف ورمی کمپوست

بهترین روش مصرف هر کود انجام ازمون خاک و مشاوره یا کارشناسان تغیه گیاه و خاک شناسانی میباشد ولی به صورت عام مصرف ورمی کمپوست محدودیتی نداشته و مقادیر پیشنهادی به صورت عمومی و تجربی مورد ازمایش قرار گرفته است و مصرف بیش از مقادیر پیشنهادی نیز باعث سوختن گیاه نمیگردد.
کود ورمی کمپوست به صورت های مخلوط با خاک سطحی و یا هنگام تعویض گلدان با کل خاک و یا هنگام کاشت نهال به صورت چاله ای در اطراف ریشه ( چالگود ) مصرف نمایید.


گلدانهای اپارتمانی :

به عمق ۲ الی ۵ سانتی متر خاک گلدان را برداشته و کود ورمی کمپوست را جایگزین نموده و با خاک سطحی مخلوط کنید. در صورت جابجایی گلدان معادل ۲۰٪ الی ۴۰٪ از حجم گلدان جدید را کود ورمی کمپوست و الباقی را خاک معمولی مخلوط نمایید.

باغچه های خانگی :

۲ تا ۳ کیلو گرم ورمی کمپوست در هر متر مربع ( به ضورت مخلوط با خاک سطحی )

گلهایی که بصورت زهکش ابیاری میگردند مانند بنفشه افریقایی :

۲ تا ۳ قاشق کود ورمی کمپوست را در یک لیوان اب مخلوط و بعد از ۲۴ ساعت مایع بدست امده را که ورمی تی ( vermi tea ) نام دارد را در ظرف زیر گلدان ریخته و گلدان را درون ان قرار دهید.

گیاهانی با ریشه غرق ابی مانند بامبو :

۲ تا ۳ قاشق کود ورمی کمپوست را در پارچه تنظیف پیچیده و به صورت تی بک ( teabag ) داخل گلدان اب قرار دهید.

صیفی جات:

۱/۵ تا ۵/۲ کیلو گرم کود ورمی کمپوست در هر متر مربع بصورت مخلوط با خاک صطحی به عمق ۱۰ الی ۱۵ سانتیمتر .

سبزی کاری :

مخلوط ۱۰٪ الی ۱۵٪ کود ورمی کمپوست را با خاک گلدان یا خاک سطح باغچه حداقل به عمق ۲ تا ۵ سانتی متر.

 

درختان مثمر :

۳ الی ۵ کیلو گرم برای هر درخت بصورت چالکود .

درختان غیر مثمر :

۲ تا ۳ کیلوگرم برای هر درخت بصورت چالکود

نشاکاری و تکثیر :

۲۵ تا ۷۵ گرم برای هر نشا

نهال کاری :

۵۰۰ گرم برای هر نهال بصورت چالکود

زمینهای زراعی :

۶ تا ۹ تن در هکتار بسته به نوع کشت و کیفیت خاک.


 پیله کرم خاکی (کوکون یا کپسول)

پیله یک کرم را با دقت در زیر یک ذره بین و یا میکروسکوپ کالبد شکافی مشاهده نمایید.در قسمت نوک سر یا انتهای جلوی بدنه کرم ، انتهای سر و یا با نام علمی Prostumium  قرار دارد. این یک نام علمی برای قسمت جلوی دهان کرم است. حرف پسوند um  در نام علمی آن به معنای یک و مفرد است. و در صورتی که حرف پسوند a در آخر این کلمه باشد به معنی جمع است.  انتهای سر کرم( prosumium  ) مانند یک تکه از پوست است که مانند گوشت لب  به دهان آویزان شده است. عملکرد آن همانند لب های ما انسانها جلوگیری از ورود اشیاء ناخواسته به درون دهان می باشد. پیله کرم پوششی است که 2 تا 5  نوزاد کرم از آن خارج می شود.پیله شبیه به یک لیموی نازک و مایل به قهوه ای هستند. آنها به قدری شفاف و نازک هستند که اگر کرمی درون آن باشد به وضوح دیده می شود. سوراخی که کرمها از آن خارج می شوند لبه های زبر و خشنی بر روی آن ظاهر می شود.

نوزادان کرم ها از تخمهای کوچک لیمویی شکل با نام پیله خارج می شوند. پیله ها متمایل به زرد رنگ ، قهوه ای روشن یا قرمز رنگ هستند و اندازه آنها حدود 5/1 اینچ یک دانه برنج است.

لازم به ذکر است که وبلاگ دیگر ما با نام کوکون طلا از همین پیله یا نوزاد کرم خاکی برداشته شده است . شما میتوانید این وبلاگ ما را نیز در آدرس  www.cocoontala.blogfa.com  مشاهده کنید .






برای شروع تولید ورمی کمپوست در منزل چکار کنیم؟


شروع تولید ورمی کمپوست در منزل بسیار راحت می باشد. برای شروع کار متناسب با نوع منزل مسکونی و امکانات و فضای فیزیکی ان روشهای ساده وجود دارد. در هر حال مراحل زیر برای شروع کار با یک جعبه به شرح زیر انجام می شود :

- یک عدد جعبه پلاستیکی به ابعاد ۴۰*۶۰*۳۰ و یا جعبه از جنس یونولیت(جا یخی) تهیه نمود و پائین جعبه را به منظور خروج شیرابه به قطر یک سانیمتر با  دلر برقی سوراخ نمائید. شیلنگی نیز همانند آنچه در شکل می بینید داخل سوراخ نمود تا شیرابه به راحتی از جعبه خارج شود و در داخل ظرفی که در زیر آن می گذاریم بریزد.

- مقدار ۲۰ کیلو گرم( یک کیسه) کود گاوی نیمه پوسیده از گلفروشی ها تهیه نموده و در داخل جعبه بریزید.

- به منظور شستشوی کود(به منظور خروج اوره آن و کاهش  پ هاش) جعبه را دو بار با آب پر نموده و بگذاری آب آن خارج شود.

- مقدار ۵۰۰ عدد کرم خاکی از گونه ایزینیا فوئیتیدا را که با بستر قبلی مخلوط می باشد داخل جعبه و در داخل توده قرار دهید.

- آبپاشی منظم روزانه یکبار به میزان یک لیتر در هر روز( ترجیحا به صورت مه پاش) را فراموش نکنید.

- بعد از یکماه بیش از ۳۰ درصد حجم کود گاوی شما تبدیل به ورمی کمپوست گردیده و کرم ها نیز به طور کامل استقرار یافته اند. اکنون شما می توانید به آنها ضایعات تره باری و یا پسماند خانگی بدهید.

- سعی شود زباله ها بیش از نیاز کرم ها نباشد. چرا که  باعث کپک زدن و یا ترشیدن مواد غذایی گردیده و علاوه بر بوی نامطبوع  باعث جمع شدن سایر حشرات در اطراف جعبه می گردد که مخل آسایش شما می گردد.

- کرم ها انواع مواد زاید بجز گوشت و مواد پروتئینی - سنگ - پلاستیک و شیشه سایر مواد را به راحتی می خورند.

- البته برخی از خوردنی ها را نیز علاقه کمتری داشته و به برخی از مواد از جمله پوست خربزه و هندوانهُ پوست موز علاقه وافری دارند.

- پوست مرکبات یا استفاده نگردد و یا کم استفاده شود زیر علاوه بر اینکه استفاده زیاد آن محیط زیست کرم ها را اسیدی می نماید باعث ترش شدن وجذب حشرات می شود.

- غذاهای داده شده به کرم ها می بایست خرد گردیده و در روی بستر پخش شود و یا در صورت عدم خرد کردن آنها موارد را در روی بستر پهن نمائید.

- در صورت امکان روی جعبه را با هدف جلوگیری از ورود نور به روی بستر با پارچه مشکی رنگ بپوشانید تا کرم ها در زیر پارچه با آرامش حرکت کنند.

- پارچه را نیز مرتب خیس نمائید تا کرم ها در زیر آن رطوبت لازم جهت تنفس و فعالیت را داشته باشند.

- بعد از گذشت سه ماه تمام مواد داخل جعبه به ورمی کمپوست تبدیل گردیده و شما باید ۲ کار را انجام دهید. ۱- کرم ها را جدا کرده و جعبه جدید درست کنید و کرم های داخل جعبه قبلی را به حداقل ۳ جعبه با همان مشخصات افزایش دهید. ۲- جعبه فاقد مواد غذایی برای کرم ها می باشد و محیط مناسبی برای ادامه زندگی آنها نیست. لذا بایستی مرتبا به  آنها غذا بدهید. در غیر اینصورت رشد و تکثیر آنها کاهش یافته کرم ها لاغر و کوچک می شوند و حتی تعداد آنها کاهش می یابد.


چهارده نکته مهم و خوب در مورد کرم خاکی و ورمی کمپوست


- یک میلی لیتر از ماده اصلی پروتئین کرم ، 10 هزار دلار قیمت دارد .

- کرم ها به لحاظ حضور در سطح و ورود در عمق ، اختلاف رفتاری دارند.

- کرم خاکی به دو علت به انسان (مهره دار عالی) نزدیک است :

الف . داشتن سیستم گردش خون بسته (نتیجه آن 70 درصد پروتئین است) چون چیزی از آلاینده ها دور نمی ریزد.

ب . قلبش جلوی سرش است به شکل 5 تا پمپ

- فاصله سر این کرم تا کمربند تناسلی­اش کمتر از سر است و اگر از اینجا قطع شود قادر به ترمیم نیست.

- کرم چینه دان دارد تا اجسام سخت مثل ماسه بادی را بشکند.

- دارای سیستم دفع نفریدی است. عالی ترین سیستم پالایش بدن ، مثل کلیه در مهره داران عالی هر بند این کرم 2 نفرید دارد.

- کرم زباله خوار ، تخم ندارد ، فقط پیله دارد. وقتی پیله به رنگ قهوه­ای کامل رسید نوزاد از پیله بیرون می­آید (طی 23 روز) بعد ار 20 الی 60 روز کامل می شود و چند مرحله پوست اندازی درد (از رنگ سفید ، قهوه­ای کم رنگ یا پررنگ) از زمان جفت گیری تا تکرار جفت گیری بین 40 تا 80 روز طول می کشد.

- از هر کپسول عملاً دو کرم بیرون می­آید. در این سیکل 40 تا 80 روز (بسته به شرایط دارد) عملاً تعداد کرم ها ، 2 برابر می شود (در شرایط مطلوب)

- تغییرات فصل بر جمعیت کرم تاثیر می گذارد.

- کرم ها در باران پاییز بیرون نمی آیند.

- کرم آب و هوای گرم تا 50 درجه را تحمل می کند اگر رطوبت کم باشد حالت کمون پیدا می کند.

- برای تنظیم رطوبت از رطوبت سنج استفاده کنید. در مورد تنظیم با دست لایه لایه کنار بزنید. مواد را نیز در دست بگیرید اگر کمی آب از میان انگشتان شما خارج شود رطوبت 70 درصد است اما اگر پودر شود رطوبت کم است.

-  از آنجا که این کرم ، خودش خود را ترمیم می کند ، به عنوان دارو مورد استفاده قرار می گیرد. (برای سرطان و ترمیم زخم های شدید)

-   کرم خاکی برای دفاع از خودش دارای مواد حشره کش است ، لذا از همین خاصیت برای ساخت مواد حشره کش ، استفاده می شود.



پرورش کرم خاکی در ایران

در ایران تنها مرکزی که از سالیان پیش اقدام به تولید (تکثیر وپرورش) کرم نموده است کارگاه تکثیر و پرورش ماهیان خاویاری شهید بهشتی واقع در سد سنگر میباشد یک نوع کرم سفید که از سالیان قبل در این مرکز تکثیر و پرورش می یافت .روش مورد استفاده در این کارگاه به صورت صندقی است.لازم به ذکر است که پرورش دهندگان کرم طی چند سال اخیر افزایش داشته و بخش خصوصی  توانسته است با توجه به اقتصادی بودن به این عرصه ورود نمایید.

جهاد کشاورزی اولین مرکز بود که به طور جدی  فعالیت بر روی کرمهای خاکی قرمز را شروع کرد و در ابتدا تنها مرکزی بود که توزیع و پخش ورمی کومپوست و کرم خاکی را بر عهده داشت.محققین جهاد کشاورزی جهت به دست اوردن اقتصادی ترین سیستم تکثیر و پرورش کرم خاکی روشهای مختلف پرورش کرم خاکی را مورد ازمایش قرار داده اند.بر اساس تحقیقات و ازمایش های بعمل امده هنگام پرورش انبوه کرم های خاکی بایستی بستری را انتخاب نمود که با توجه به صرفه اقتصادی , سهل الوصول نیز باشد .و همچنین کرمهای خاکی ان را به عنوان غذا در بستر پرورش بپذیرند . به همین دلیل علاوه بر کود پوسیده گاوی که فعلا به عنوان بستر اصلی رایج است میتوان از کود کمپوست تولید شده در شهر داری های سطح کشور نیز استفاده نمود.

در این قسمت سه روش پرورش کرم خاکی پیشنهاد میشود.هر یک از این روشها دارای مزایای خاص خودشان میباشد و پرورش دهنده بر حسب موقعیت جغرافیایی ,امکانات و اقتصادی بودن روش مناسب خود را انتخاب و اقدام به پرورش می نماید .

روش اول روش حوضچه ای نام دارد و برای مناطقی که دارای باد زیاد , سرما و گرمای زیاد می باشد مناسب می باشد,

روش دوم  که از روش حوضچه ای ساده تر بوده روش پوشته ای است.که در این روش ابتدا زمین یا بستر صافی را اماده کرده و سپس مواد زائد الی را بر روی ان میریزیم و انها را به صورت پشته ای اماده میسازیم .

روش سوم  استفاده از سبد های پلاستیکی میباشد, البته از سبد های پلاستیکی در دو روش قبل نیز فقط در ابتدای دوره استفاده میگردد .اما در این روش که معمولا بدلیل محدودیت فضا و مکان از ان استفاده میگردد .و در یک مکان بسته تعداد زیادی سبد های پلاستیکی فراهم میگردد و پس از اماده نمودن بستر های پرورش, مواد اولیه را درون سبد ها ریخته و کرمهای خاکی جهت شروع  فرایند به ان افزوده می شوند در این روش نیروی انسانی بیشتر ولی فضای کمتری مورد نیاز می باشد.




کاربرد کرم خاکی به عنوان داروی شفابخش در پزشکی سنتی

در حدود 2300 سال پیش در کشور چین، از کرمهای خاکی به روش طب سنتی برای استفاده دارویی بکار برده می‌شد. در چین باستان دیلانگ( نام پزشکی چینی کرمهای خاکی) به عنوان داروی ضد فلج، داروی بیهوشی، جهت دفع مسمومیت، درمان فشار خون و درمان نازایی و همچنین درمان بسیاری از بیماری‌های مزمن دیگر استفاده می‌شد. مانند: درمان ورم مفاصل، خارش، سوختگی، دمل‌های بزرگ، طب باد سرخ، درمان عفونت‌ها و التهاب‌ها.
با استفاده از پیشرفتهای اخیر در علم مدرن، برخی از ترکیبات فعال و مولد مانند Lumbritin و terrestrolumbrolysn از بدن کرمهای خاکی از نوع Oligochaeta : Lumbricidea را جدا کردند. در سال 1986 یک دانشمند ژاپنی عصاره آنزیمی را از کرمهای خاکی نوع Eisenia foetida  استخراج نموده که انعقاد خون را در حالت‌های آزمایشی حل می‌کند. آنزیم تهیه شده در طب پزشکی به صورت شفاهاً و به وسیلة صنعت داروسازی این کشور ساخته شده است. به منظور استفاده در پیشگیری از بیماری‌های قلبی Cardiovascular در هنگ کنگ، ژاپن، کره و چین به کار برده می‌شود. نویسندگان و مؤلفان روشهای جمع‌آوری و عملی کرمهای خاکی دارویی و شفابخش، ترکیبات داروسازی و عملکرد بیمارستانی این دارو که شامل تاثیرات کرمهای خاکی بر روی سامانه عصبی و خون، سامانه قلبی، سامانه تنفسی، ماهیچة رحم، و عملکرد ضد سرطانی آنرا مورد بازبینی قرار دادند.کاربرد کلینیکی کرمهای خاکی به تفصیل ثبت شده است که شامل درمان طب آماس نای و تنگی نفس، بیماری صرع، فشار خون بالا، جنون جوانی، زخم پا، اگزما، خارش و کهیر، و بیماریهای anaphylactic، پروستات مزمن، سوختگی و تاول شکستگی‌ها، بیماری‌های ورم مغز، کمردرد مزمن، شکاف پوست، سکته بر اثر نارسایی خونی، زخم‌های حاد در بافتهای نرم، سرگیجه، وجود خون در ادرار و هماتمسیس، زخم معده، سنگ مثانه و درمان سرطان می‌باشد


تکثیر و پرورش کرم خاکی


در یک کرم خاکی مونث و یا مذکر به تنهایی اندام های تولید مثل وجود دارد. بنابراین یک کرم خاکی موجودی دوجنسی ، نرماده است.

اگرچه، برای جفت گیری موفق وجود دو کرم خاکی لازم است. در طی عمل جفت گیری، کرم های خاکی از طریق سطح شکمی و انتهای سرهایشان، به گونه ای به هم می چسبند که سرهایشان در جهت مخالف یکدیگر قرار گیرد و سپس، اسپرم از مخرج های کرم خاکی مذکر به اسپرم دان کرم خاکی دیگر منتقل می شود.

هرچند، معمولا خودباروری در کرم های خاکی رخ نمی دهد، لذا اغلب، باروری به صورت تخم گذاری است. تخم ایجاد شده چیزی جز کوکون نیست.

معرفی کرم خاکی

کرم های خاکی از اجزای بسیار مهم در پایداری حاصلخیزی خاک و چرخه عناصر غذایی به شمار می آیند. همچنین، نقش موثری در مدیریت خاک و بازیافت زباله های آلی دارند.

کرم های خاکی در اصل موجودات آبزی بوده اند و تصور می رود که این موجودات در حدود 570 میلیون سال پیش تکامل یافته و در محیط های خاکزی ادامه حیات داده اند.

کرم های خاکی به منزله ی روده ی خاک اند. هر چند کرم های خاکی چرخه قابل بازگشت انرژی هستند، ولی رشد گیاهان در حضور کرم های خاکی بهتر از زمانی است که خاک فاقد کرم های خاکی باشد. کرم های خاکی نقشی حیاتی در تجزیه پسماندهای گیاهی و جانوری، همچنین تهویه و حاصلخیزی خاک دارند.

اجزای بدن کرم خاکی عبارتند از :

پیش دهان - موهای سطح بدن - اندام تناسلی نر - اندام تناسلی ماده - مخرج. بدن کرم های خاکی، لوله ای شکل، حلقه حلقه و موهایی ریز دارد.

کرم های خاکی بر اثر مصرف بی رویه آفت کش ها، قارچ کش ها، علف کش ها، کودهای شیمیایی و دیگر سموم موجود در کشاورزی، باغبانی و ... به طور جدی تهدید می شوند. بنابراین کلیه افراد جامعه باید نسبت به سودمندی کرم های خاکی در طبیعت و نقش ارزنده آنها در زندگی بشر، آموزش داده شوند.


چای کمپوست ( Compost tea ) کود مایع بیولوژیک این محصول که یک ساختار محلول آبی دارد به سادگی از ورمی‌کمپوست قابل استخراج است.
از مهمترین مزایای چای کمپوست :
افزایش مقاومت گیاهان در برابر بیماری‌ها پس از مصرف
چای کمپوست محتویاتی دارد که با عمل روی فیلوسفر برگ گیاهان و میکروب‌های سطح آنها، با مکانیسم‌های مختلف از جمله ایجاد مقاومت در تقسیم میکروب‌ها و پاتوژن‌ها اثر ضد بیماریزایی را بر گیاهان اعمال می‌نماید.
مواد مؤثر مختلفی از چای کمپوست استخراج شده‌اند که ز برخی باکتری‌ها و مخمرهای مفید تا مواد فنلی و اسیدآمینه‌ها را شامل می‌شوند.
از مهمترین شاخصهای چای کمپوست می‌توان، پرفایل ترکیبات فنلی ‌پتانسیل احیاء، آنالیز میکروب‌های مفید را نام برد.

---

براستی “ورمی کمپوست  به روش سبدی” یا پشته ای ؟

بطور کلّی روش سبدی روش مناسب و قابل قبولی برای تولید ورمی کمپوست نیست زیرا :

 

“مشکلات روش سبدی”

۱ – هزینه اولیه زیادی را به تولید کننده تحمیل خواهد کرد

۲ – “جداسازی کرم و کود” با صرف هزینه بالا و زمان همراه خواهد بود

۳ – برای کنترل EC سبدها و جلوگیری از افزایش آن باستی سبدها را بصورت هفتگی جا به جا کرد که این خود هزینه ای را به ما تحمیل خواهد کرد

 

اما این روش مزایایی نیز دارد:

۱ – برای کسانی که محدودیت فضا دارند ایده آل می باشد

۲ – برای تکثیر و پرورش کرم مناسب می باشد ( در این مبحث دیگر نیازی به جدا سازی کرم و کود نیست )

مقایسه ورمی کمپوست حاصل از کودهای گاوی، گوسفندی و مرغی

ورمی کمپوست شامل یک مخلوط بیولوژیکی بسیار فعال از باکتری ها، آنزیم ها، بقایای گیاهی، کود حیوانی، کپسولهای کرم خاکی و نوزادان ریز و فراوان کرم خاکی می باشد که بسته به شرایط رطوبتی و حرارتی مختلف، کیفیت ورمی کمپوست متفاوت خواهد بود . هدف از اجرای این پژوهش مقایسه خصوصیات شیمی ایی سه نوع ورمی کمپوست حاصل از مواد اولیه مختلف شامل کودهای گاوی ،گوسفندی ومرغی ،وتعیین مناسبترین رطوبت لازم جهت انجام فرآیند تشکیل ورمی کمپوست می باشد . بدین منظور تعداد ۴۰ جفت کرم خاکی بالغ از گونه Eisenia fetida به ۲۷ ظرف دارای سه نوع کود ( گاوی ،گوسفندی و مرغی ) در سه سطح رطوبی ۴۵ ، ۵۵ و ۶۵ درصد وزنی در قالب یک طرح فاکتوریل کاملاً تصادفی و در سه تکرار ،تلقیح شده و در شرایط گلخانه در دمای ۲۰-۱۵ درجه سانتی گراد نگهداری شدند . بعد از گذشت ۵ ماه ورمی کمپوستهای تولید شده از نظر میزان میکرو و ماکرو نوترینت ها آنال یز شده و به روش آزمون چند دامنه ای دانکن مقایسه شدند . نتایج تجزیه واریانس نشان داد که ، بین سه کود استفاده شده اختلاف معنی داری از لحاظ میزان عناصر اندازه گیری شده وجود دارد، به طوریکه ورمی کمپوست حاصل از کود مرغی دارای مقادیر بیشتری از عناصر منیزیم، فسفر، روی و مس بوده و از قابلیت هدایت الکتریکی پایین تری نسبت به دو کود دیگر برخوردار است . همچنین بیشترین مقدار درصد کربن آلی در ورمی کمپوست گوسفندی مشاهده شد . ورمی کمپوست حاصل از کود گاوی دارای پتاسیم و آهن بیشتری نسبت به سایرین بوده و مقدار کلسیم و سدیم در دو کود گاوی و گوسفندی تقریباً مشابه و بیشتر از
کود مرغی می باشد . ولی اختلاف معنی داری از لحاظ میزان رطوبت در بین سه سطح رطوبی وجود ندارد و تغییر رطوبت تنها بر میزان عنصر پتاسیم مؤثر است و مقدار آن با افزایش رطوبت کاهش می یابد .

مواد مناسب برای تولید ورمی کمپوست

مواد مناسب برای تولید ورمی کمپوست

کرهای خاکی می توانند از تمام انواع زباله های غذایی، زباله های حیاط و باغچه و کاغذ و مقوا تغذیه نمایند. زباله های باغچه ای مانند برگها، علفهای کوتاه شده، شاخ و برگهای کوچک و زائده های گیاهی غیر چوبی می باشند که همه قابل تبدیل به ورمی کمپوست هستند. برگها عمده ترین زباله آلی موجود در اغلب مخازن کمپوست هستند، اگر از علفهای کوتاه شده استفاده می شود بهتر است که آنها را با دیگر زباله های منزل مخلوط نمود، زیرا در غیر این صورت، علفها باعث فشردگی و محدود شدن جریان هوا می شوند، همچنین بهتر است شاخه هایی با ضخامت بیش از یک چهارم اینچ را با یک رنده به قطعات کوچک تر تبدیل نمود. زباله های آشپزخانه ای مانند باقی مانده سبزیجات، ته مانده قهوه و پوست تخم مرغ نیز می توان استفاده کرد. در صورت بکار بردن نیتروژن اضافی، می توان مقدار کمی خاک اره به آن افزود. برای هر صد کیلوگرم خاک اره حدوداً به یک کیلو نیتروژن نیاز است. خاکسترچوب نیز به عنوان آهک محسوب می شود که باید به میزان کمی مورد استفاده قرار گیرد. روزنامه ها و کاغذهای باطله معمولی نیز قابل تبدیل به کمپوست می باشند. اما بدلیل اینکه میزان نیتروژن در آنها کم است، سرعت تجزیه پایین می آید و در صورت استفاده از کاغذ نباید وزن آنها بیش از ده درصد کل وزن مواد موجود در مخزن ورمی کمپوست باشد. زباله های آلی که از نظر بیولوژی تجزیه پذیر بوده و معمولاً به عنوان مواد کمپوست شونده در پرورش کرم و تولید ورمی کمپوست مورد استفاده قرار می گیرند به شرح زیر می باشند:

فضولات حیوانی
می توان از مدفوع حیواناتی مانند گوسفند، اسب، بز و طیور برای این منظور استفاده نمود. لازم است پیش از استفاده از مدفوع حیوانی بجز احشام آزمایشات و پیش بینی های اولیه مختلفی در مورد عوامل بیماریزا و واکنش در مقابل کرمهای خاکی انجام داد. باید در استفاده از مدفوع اسب بسیار دقت شود زیرا مدفوع این حیوان حاوی ویروس تتانوس است که برای انسانها مهلک و کشنده می باشد.

زباله های کشاورزی
همچنین می توان از زباله های کشاورزی که پس از برداشت محصول و خرمن کوبی به دست می آید نیز استفاده کرد. این زباله ها شامل موارد زیر می باشد:
شاخه ها، برگها، سبوس ( بجز شلتوک)، پوست زباله سبزیجات، خرده برگها، زباله های فرآوری صنایع غذایی، تفاله نیشکر و زباله های فرآوری.

زباله های جنگلی
این زباله ها تولیدات گیاهی از قبیل تراشه های چوب، پوست، خاک اره و خمیر کاغذ را شامل می شوند که همه این مواد در کنار انواع گوناگون خورده برگهای جنگلی قابل استفاده می باشند. می توان از زباله جنگلی استفاده نشده مانند خرده برگها در فرآیند تولید ورمی کمپوست نیز استفاده کرد.

خرده برگهای ریخته شده در سطح شهرها

برگهای ریخته شده و خرده برگهای سوزانده شده خیابانها و مناطق مسکونی نیز قابل مصرف می باشند اما گزارشی مبنی بر استفاده از این موارد در دسترس نمی باشد. اگر بتوان از این خرده برگها استفاده نمود، این کار باعث پاکیزگی شهرها و در ضمن ایجاد محصول ورمی کمپوست مفید می گردد. ممکن است بتوان از خرده برگها انبه، گواوا و علفهای هرز ( که بدون بذر می باشند) نیز استفاده کرد اما در این مورد به اطلاعات بیشتری نیاز است.

کاغذ باطله و پارچه های کتانی و ...

این مواد همه زباله های آلی تجزیه پذیر می باشند و اگر برای دستیابی به دیگر محصولات مفید مورد بازیافت قرار نگیرند می توان آنها را به منظور تولید ورمی کمپوست بازیافت نمود.

زباله های شهری

زباله های شهری یا همان زباله هایی که هر روز تولید می شوند، در بردارنده موارد مهمی از بقایای آلی شهر می باشند. بخش قابل توجهی از زباله های شهری می توانند دسته بندی شده و سپس بازیافت یا تجزیه گردند. اغلب زباله های خانگی مانند زباله آشپزخانه نیز می توانند با کمی دست کاری و تغییر در تولید ورمی کمپوست استفاده شوند.

محلول آبکی بیوگاز
پس از بازیافت بیوگاز اگر لازم نبود که از آن در کشاورزی استفاده شود می توان بجای کمپوست سازی به روش مرسوم از آن، در تولید ورمی کمپوست استفاده نمود.

زباله های صنعتی
زباله های صنعتی مانند زباله حاصل از فرآوری مواد غذایی و زباله های کارخانه ای نیز می توانند با کمی تغییر در پرورش کرم مورد استفاده قرار گیرند.
جدول3-1- فهرست مواد زاید آزمایش شده برای تولید ورمی کمپوست(Kale 1994 )

منبع تولید مواد زاید	مواد زاید قابل استفاده در تولید ورمب کمپوست
مواد زاید کشاورزی مزارع کشاورزی باغ و باغچه مواد زاید حیوانی مواد زاید جامد شهری	کاه کلش، علفهای هرز، پوسته شاخ و برگ ساقه، برگ، پوست میوه، علفهای کوتاه شده مدفوع، ادرار و محلول آبکی بیوگاز مواد زاید آشپزخانه های خانگی، رستوران ها، لجن تصفیه خانه های فاضلاب
مواد زاید صنایع کشاورزی واحدهای فرآوری مواد غذایی تصفیه خانه های روغن کارخانه های قند و تولید شکر واحد های فرآوری و دانه واحد های استخراج روغن آروماتیک ( خوشبو) صنعت نارگیل واحد های کشت بافت	پوست و سایر قسمتهای استفاده نشده میوه و سبزیها تفاله و پوسته دانه تفاله، باگاس نرم هسته میوه ها، کاغذ و دانه های تاریخ گذشته ساقه ها، برگها و گلها پس از استخراج از روغن مغز نارگیل کاغذ، قسمتهای کوچک گیاهی زاید

از ترکیبات زیر می توان به عنوان خوراک کرمهای خاکی در امر پرورش کرم و تولید ورمی کمپوست استفاده کرد اما ممکن است لازم باشد که نسبت های دقیق این مواد با آزمایشات مقدماتی تعیین شود.
محلول آبکی بیو گاز به همراه مقداری خرده برگ وخاک که روی مواد دیگر پاشیده می شود.
مدفوع گاو+ فضولات گوسفند + مدفوع اسب که به نسبتهای مساوی مخلوط می شوند.
مدفوع گاو یا مدفوع مخلوط + زباله های کشاورزی: با نسبت 10 به 3
مدفوع گاو یا مدفوع مخلوط + سبوس نخود : با نسبت 10 به 3
مدفوع گاو یا مدفوع مخلوط + زباله آشپزخانه ای: با نسبت 10 به 3
مدفوع گاو یا مدفوع مخلوط + برنج : با نسبت 10 به 3
مدفوع گاو یا مدفوع مخلوط + برگهای ریخته نیمه خرده شده : با نسبت 10 به 3
مدفوع گاو یا مدفوع مخلوط + لجن فاضلاب : با نسبت 10 به 3
مدفوع گاو یا مدفوع مخلوط + زباله های سبزیجات : با نسبت 10 به 3
مدفوع گاو یا مدفوع مخلوط + سبوس گندم : با نسبت 10 به 3
مدفوع کهنه گاو که حداقل هفت روز از تاریخ تولید آن گذشته باشد
زباله های کشاورزی یا لجن فاضلاب با زباله اشپزخانه خرده برگ و یا مخلوط این مواد
علف هرز ، برگها و علف های کوتاه شده + مدفوع گاو و یا زباله های جمع شده خاک با نسبت های 70-15-15
فرمول استانداردی که پروفسور R.D.kale از آن استفاده می کند شامل موارد زیر است :
مدفوع گاو یا مدفوع مخلوط + سبوس گندم + زباله سبزیجات با نسبتهای 10-1-1-1+ مقداری پوست تخم مرغ پودر شده می توان مجموعه ای از هر یک از ترکیبات فوق را انتخاب و مورد مصرف قرار داد . این مواد به وسیله یک بیل کاملاً زیرورو شده و با هم مخلوط سپس آبیاری شده و به مدت 2 تا 3 هفته در سایه نگهداری می شوند تا کمی تجزیه شوند. در پایان آنها را می کوبند تا کلوخه ها خرد شده و کمی به شکل پودر در آیند (تیمار اولیه مواد لازم در ساخت ورمی کمپوست) و آنگاه به عنوان خوراک کرمهای کمپوستر مورد استفاده قرار گیرند .

همچنین می توان از برخی علفها یا زیر لایه های مصرف شده پس از برداشت قارچ نیز برای این منظور استفاده نمود. تیمار این ماده نیز به همان شکل انجام گرفته و باید با یکی از مواد غذایی مخلوط شود. البته علفها باید عاری از بذر و دانه باشند .

مواد مجاز برای تغذیه کرمها

کرمها چه چیزهایی را نباید بخورند؟
توجه به این نکته مهم است که نباید از موارد زیر به عنوان خوراک مورد استفاده کرد: فلزات، فویل، پلاستیک، مواد شیمیایی، روغنها، حلالها، حشره کشها، صابون، رنگ، انواع مرکبات (پرتقال، لیمو، لیمو ترش، گریپ فروت) پیاز، بوته سیر،غذاهای بسیار گرم یا پرچاشنی و غذاهایی با میزان اسیدیته بالا. همچنین نباید از گیاه خرزهره و دیگر گیاهان سمی و نیز گوشت مرغ، لبنیات و مدفوع سگ و گربه استفاده شود.
از گیاهانی که به وسیله آفت کشها یا با علف کشها تیمار شده اند، نباید در تولید کمپوست استفاده کرد. تنها می توان مقدار کمی از گیاهان تیمار شده با علف کش را به تل افزوده ولی باید دقت کرد که فرایند تجزیه بتواند بطور کامل انجام پذیرد. علفهای کوتاه شده از چمنها که بتازگی با علف کشها تیمار شده اند باید مدتی باقی بمانند تا تجزیه شوند.
ممکن است برخی مواد به عنوان تهدیدی برای سلامتی محسوب شده و یا تولید آفت نمایند بنابراین نباید از آنها در ساخت ورمی کمپوست استفاده نمود. افزودن مدفوع انسان و حیوان نیز توصیه نمی شود زیرا احتمال انتقال بیماریها توسط آنها وجود دارد. همچنین نباید از گوشت، استخوان، چربی، تخم مرغ درسته و محصولات لبنی استفاده کرد زیرا این مواد باعث جذب جوندگان (مانند موش) به ایستگاه تولید ورمی کمپوست می شوند. هنگامیکه دمای هوا در مرکز تل ورمی کمپوست به 150 تا 160 درجه فارنهایت می رسد اغلب ارگانیسمهای بیماری زای گیاهی و بذرهای علف هرز از بین می روند.

کرمها چه مقدار غذا مصرف می کنند؟

معمولاً هر 2 کیلوگرم کرم خاکی می تواند یک کیلوگرم زباله آلی را در طول 24 ساعت بازیافت نماید. اگر استراحت، بستر، رطوبت و غذای کرمها در شرایطی کاملاً مطلوب باشند در اینصورت جمعیت کرمها می تواند در طول یک شبانه روز معادل نیمی از وزن خود (یعنی یک کیلوگرم) را بازیافت نماید.
چگونه باید کرمهای خاکی را تغذیه نمود؟
کرمهای خاکی در فراهم کردن برخی مواد به کمک شما نیاز خواهند داشت. به هنگام دادن زباله ها در صورت امکان آنها را به تکه های کوچکتری تقسیم کنید تا انجام فرایند تولید ورمی کمپوست برای کرمها آسانتر باشد. زباله ها را به مدت چند روز در داخل یک مخزن قرار دهید تا باکتری ها شروع به شکل گیری کنند چون کرمها بسیار به باکتری علاقه دارند.
همچنین از مرطوب بودن مخلوط نهایی (یا هر زباله ای) اطمینان حاصل نمایید که مانند یک کیک اسفنجی باشد (به تیمار اولیه مواد کمپوست سازی در فصل پنجم اشاره خواهد شد.) برای تولید ورمی کمپوست از زباله های آشپزخانه ای می توان زباله ها را بلافاصله بعد از جمع آوری از سر میز مستقیماً روی بستر کرمها قرار داد. تنها باید آنها را در اطراف بالاترین نقطه بستر پخش کنید.

انواع روشهای تولید ورمی کمپوست
می توان از چندین نام مختلف برای فرآیند تولید ورمی کمپوست استفاده کرد. همه این اسامی اساساً یکی هستند و تنها از نظر مقدار زباله ای که باید به ورمی کمپوست تبدیل شود و نیز از نظر مخازن مورد استفاده در کمپوست سازی با یکدیگر تفاوت دارند. برخی نیز از نام ساختار مکانیکی بکار برده شده در مخازن کمپوست سازی استفاده می کنند یعنی vermin excelerator

تولید ورمی کمپوست در مقیاس کوچک یا در فضای داخلی

این روش در محیط های پوشیده انجام می گیرد. همچنین برای این کار محیط هایی ترجیح داده می شوند که بتوان از آنها در برابر تغییرات آب و هوایی مانند بارش زیاد، دوره های طولانی مدت دماهای بالا یا پایین (کمتر از 10درجه فارنهایت یا بیش از 45 درجه فارنهایت) محافظت نموده و همچنین محافظت در برابر جانورانی از قبیل مورچه ، موریانه ، پرندگان حشره خوار بزرگ که گاه به وفور یافت می شوند. محیط های سرپوشیده ای که می توان در آنها، ورمی کمپوست تولید نمود عبارت اند از: محلهایی که دارای سرپوش یا سایبان می باشند مانند محل نگهداری گله و ماکیان، حیاط پشتی منازل، زیر سقفهای کاهگلی موقت یا درون مخازن.

تولید ورمی کمپوست در مقیاس بزرگ یا در فضاهای باز

تولید ورمی کمپوست در مقیاس بزرگ می تواند به دو روش انجام می گیرد :

کشت در جا کرمهای خاکی
الف- تسریع فعالیت راحت کرمها در زمینهای آیش پس از برداشت محصول
ب- گسترش کرمهای خاکی در باغچه و باغها برای افزایش فعالیت های آنها به روش ساده و درجا افزایش فعالیت کرمی در زمینها به روش ساده در فرایند نخست، باید لبه های زمین های بایر بین 8 تا 10 اینچ بالا آورده شده و کل منطقه نیز طبق سطح زمین موجود به بخشهای کوچکتر تقسیم شود. سپس زباله هایی که تا قسمتی تجزیه شده اند ، بطور یکسان و یکنواخت بر روی این بخشها گسترده شوند. به این زباله ها ، آب داده می شود تا مرطوب بمانند و با دیگر زباله های آلی تجزیه پذیر مانند علفهای هرز و خرده برگها پوشانده شوند. این کار به نگهداری رطوبت و بهبود فعالیت کرمی یعنی هوموسی شدن کمک می کند. علاوه بر این ، انواعی از کرمهای خاکی که روی خرده برگها زندگی می کنند با استفاده از لایه ای نازک از کود گاوی که تا حدی رسیده باشد ، وارد محیط می شوند. این فرایند 3 تا 4 ماه یا بیشتر ادامه می یابد در حالیکه آبیاری سبک دوره ای یا همان مرطوب کردن همچنان ادامه دارد.
در بخشهایی از آمریکا ، این روش طبیعی در تولید ورمی کمپوست مورد استفاده قرار می گیرد. در هند نیز می توان این کار را در سطح وسیع بطور مثال در زمینهایی مانند چراگاهها و یا در ارضی جنگلی انجام داد.
مؤسسه تحقیقاتی کرم خاکی باواکار در منطقه پانک هندوستان روش کم هزینه و موثری در جهت بهبود فعالیت کرمها ایجاد نموده است. این روش شامل استعمال پنج تن مدفوع کرمی در هر هکتار (میزان پایه) و نیز یک لایه صد میلی متری از مالچ بر روی آنهاست. می توان از هر نوع ماده آلی مانند علف هرز، تفاله های زراعی ، کودها، زباله های شهری، زباله های فرآوری مواد غذایی به عنوان مالچ استفاده نمود. با استفاده از این مقدار ورمی کمپوست می توان در عرض دو ماه به بلوغ رسیده و به سرعت شروع به تولید مثل می کنند.
بسته به ظرفیت حمل خاک بزودی این جمعیت به بالاترین حد خود می رسد و البته در این میان جانوران شکارچی کرم نیز به کنترل جمعیت کرمها کمک می کنند. ایجاد جمعیتی بالغ بر 1/2 لک در هکتار برای حاصلخیزی خاک مطلوب است.
در منطقه آی ای تی مومبایی پارکهای پرورش کرم ایجاد شده اند (که در بخش دوم به جزییات آن اشاره شد.) در آنجا زباله های غذایی فروشگاهها را به مدفوع کرمی تبدیل می کنند.

گسترش کرمهای خاکی در باغها و باغچه ها
این کار به معنای توسعه در محل کرمهای خاکی در باغهایی است که زمین آنها شخم زده نشده است. مالچ در پایه گیاه باقی مانده و این کشاورزان از روش آبیاری قطره ای استفاده می کنند.
اغلب این کشاورزان کرمهای خاکی را در داخل محفظه ها پرورش داده و سپس با افزایش جمعیت کرمها آنها را در داخل حوضچه های حاوی بقایای گیاهی رها کرده ، این کرمهای خاکی در چنین زمینهایی بخوبی رشد کرده و جمعیت فراوانی از کرمها را در لایه آلی در خاک سطحی بوجود می آورند. مزارع کاکائو، باغهای میوه و برخی باغهای توت فرنگی واکنش خوبی در مقابل این کارنشان می دهند. در کاشت هل با افزایش تعداد کرمهای خاکی تعداد موریانه ها نیز افزایش یافته و آنها شروع به تخریب پوسته هل کردند.
کشاورزان باید به گونه ای مناسب برای منطقه و عملیات زراعی اقدام نمایند. البته توجه به این نکته مهم است که آنچه برای یک گیاه و منطقه ای خاص خوب و مفید است ممکن است با مناطق یا گیاهان دیگر سازگار نباشد.

تولید ورمی کمپوست تجاری در مقیاس بزرگ و در فضای باز
این عمل می تواند همانطور که در بخش ششم فصل 4 شرح داده خواهد شد و یا با هر روشی که برای دسترسی محلی به مواد خام و احتیاجات دیگر مناسب است ، انجام پذیرد.

تولید ورمی کمپوست : نیازها
نیازهای زیست محیطی
گونه های مختلف کرمهای خاکی نیازهای زیست محیطی متفاوتی دارند که برای تکثیر و سلامتی مداوم آنها ضروری می باشد. این نیازها هستند که بطور اجتناب ناپذیری تعیین می کنند که آیا یک خانواده خاص از کرمها برای کشت در هر شرایطی مناسب می باشند یا خیر؟
برای نمونه اگر چه ممکن است بسیاری از مردم علاقه مند به پرورش کرم خزنده شب یا کرم شبنم در خانه خود به عنوان منبع طعمه ماهیگیری باشند اما اگر بدانیم که این نوع خاص از کرم ، دماهای بین پنج تا ده درجه سانتی گراد را برای زندگی ترجیح می دهد ، دیگر این کار، امر قابل قبولی نخواهد بود. در طول ساعات گرم روز این عضو بزرگ از خانواده کرمهای خاکی به عمق سوراخهای زیر زمینی خود برمی گردد و تنها هنگام عصر یا صبح زود یعنی خنک ترین ساعات ممکن در طول روز است که می توانند بیرون بیایند. (این سوراخها تا عمق بیش از دوازده فوت ایجاد شده اند) بنابراین اگر ما خواستار کشت و پرورش این حیوان در خانه های خود هستیم باید بتوانیم دست کم دمای بخشی از فضای موجود را پایین بیاوریم. با وجود این حتی در این صورت نیز ملاحظات دیگری که باید در این زمینه انجام گیرد مردم را متقاعد خواهد کرد که این خزندگان شب باید بیشتر برداشت شوند تا اینکه کشت گردند.
از سویی دیگر ، دو نوع کرم به نامهای Eisenia fotida و Lumbricus rubellus که بیشترین مورد استفاده را در تولید ورمی کمپوست دارند رایج ترین نوع کرم می باشند و این به دلیل سهولت در تکثیر و شرایط زیست محیطی لازم است که برای زندگی ترجیح می دهند.
کشت این حیوانات که برای یک فضای داخلی نیز کاملاً مناسب می باشد ، هیچ مشکلی ایجاد نمی کند تنها کمی سعی و تلاش نیاز دارد هم چنین برای ما که با کرم ها در یک جا زندگی می کنیم نیز هیچ مشکلی به وجود نمی آورد. واقعیت این است که این کرمها در غیاب خطرات طبیعی که در فضاهای خارجی با آن مواجه اند می توانند در یک فضای داخلی سریعتر رشد کنند، سالمتر باقی بمانند، بیشتر عمر کنند و با سرعتی بیشتر تکثیر شوند.
بنابراین فضای داخلی برای کرمها محیطی بسیار مطلوب است و همچنین سود بزرگی را نیز عاید صاحبخانه می نماید، زیرا روش جدید و خوبی برای تبدیل زباله های آلی به یک غذای خوب برای گیاهان ، چمن ها و باغ ها می باشد. این نیازها به سه گروه اصلی تقسیم می شوند که هر یک از آنها را در بندهای بعدی مورد بررسی قرار خواهیم داد.(فرض بر این است که کرمها در یک بستر مناسب با مقدار غذای کافی قرار دارند)

هوا (تهویه)
میکروبهایی که زباله های آشپزخانه و باغ را تبدیل به کمپوست میکنند میکروبهایی هوازی می باشند یعنی برای زنده ماندن و انجام فعالیت خود که همان تولید ورمی کمپوست است، به هوا نیاز دارند. تل های کمپوست باید به گونه ای باشند که هوای زیادی را به درون خود راه بدهند، که این کار معمولاً با استفاده از محتویاتی حجیم مانند ساقه ها و علفهای هرز انجام می شود.
کرمها علاقه ای به باکتریهای بی هوازی ندارند و اگر تحت چنین شرایطی قرار گیرند محلی را که باعث آزارشان می شود ترک می نمایند و اگر قادر به این کار نباشند خواهند مرد.
کرمها نیز درست مانند بیشتر جانوران به تنفس نیاز دارند. فرآیند اسمزی، کرمها را از انسانها که دارای ریه هستیم متمایز میکند اما به هر حال نتیجه مشابه است. کم کم ، اکسیژن موجود مصرف شده و با دی اکسید کربن و دیگر گازهای زباله ای جایگزین می شود.
بر خلاف انسانها که بر روی زمین زندگی می کنیم کرمها در زیر خاک یا بستر خود و در مجاورت نزدیک با گازهای سمی می باشند. علاوه بر این کاهش اکسیژن می تواند منجر به افزایش گرما شده و این گرما نیز به نوبه خود نیاز کرم را به اکسیژن افزایش می دهد.
خوشبختانه ، این وضعیت تنها با کمی توجه قابل کنترل است.
لازم است که تقریباً هر دو یا سه هفته یکبار چند اینچ از لایه های بالایی خاک بستر را به آرامی مخلوط نمود تا گازهای ایجاد شده ، خارج شوند. این کار همچنین از فشردگی بستر جلوگیری می نماید. خاکهای موجود در سطوح پایین تر نیز می توان به میزانی بسیار کمتر از لایه های بالایی بهم زد. اگر عادت دارید غذای کرمها را در دل خاک مدفون کنید این کار خود باعث بهم خوردن خاک می شود. و تنها چیزی که نیاز خواهید داشت اشباع گاه و بیگاه خاک از رطوبت است. اگر در حال ایجاد سیستمی جدید هستید بخاطر داشته باشید که وجود سطحی وسیعتر، مفیدتر خواهد بود البته فعالیت کرمهای کمپوستر در زمینهای بایر با اندکی توجه از نظر تهویه ، معمولاً محدودیتی ایجاد نمی کند
2- میزان رطوبت
محتویات محفظه کرمها باید مرطوب نگه داشته شوند البته نباید خیلی خیس شوند. اجازه ندهید که بارش باران به داخل محفظه نفوذ کند زیرا این کار ممکن است باعث غرق شدن کرمها شود. در اماکن رو باز نیز ممکن است به پوششی از برگها نیاز باشد تا بتوان محفظه را از خشک شدن در هوای گرم تابستان نیز حفظ کرد.
اگر این نکته را در نظر بگیریم که کرم خاکی بر خلاف آنچه از نامش پیداست در واقع یک موجود آبی می باشد، در اینصورت دیگر پذیرش این مطلب که رطوبت مورد نیاز و ضروری آنها برای ادامه حیات تا چه اندازه لازم می باشد آسان است. اما بیشترین مشکلی که در بستر کرمها بوجود می آید، وجود رطوبت بسیار زیاد است نه کاهش رطوبت. در این مورد نیز مانند بیشتر مسائل زندگی، لازم است که برای ایجاد عملکرد بهینه به تعادلی مناسب دست بیاییم و باید بخاطر داشته باشیم که گاهی ممکن است این تعادل برای سازگاری با نیازهای خاص، تغییرداده شود
ابتدا نگاهی به پایین ترین میزان رطوبت خواهیم داشت.
تحت شرایط طبیعی بیشترین میزان فراوانی کرمهای خاکی در خاکهایی مشاهده می شود که میانگین رطوبت در آنها بین 12 تا 30 درصد است. اگر میزان رطوبت بسیار کمتر از این حد شود، کرم شروع به آزاد سازی آب داخل بدن خود می کند و اتفاقاتی بیولوژیکی روی می دهد در صورت عدم بررسی های لازم ، می تواند سرانجام منجر به مرگ کرم شود. در مراحل پایانی این شرایط و با از دست دادن آب بیشتر، کرم با از جان گذشتگی حتی اقدام به دفع کالیمیک از درون خود می کند تا بتواند بدن خود را مرطوب نگه دارد. در این هنگام، ممکن است فرو رفتن کامل در آب، تنها راه پیشگیری از مرگ کرم باشد.
همچنین هنگامیکه یک نگهدارنده یا پرورش دهنده کرم تازه کار، تلاش می کند تا بستر کرمها را بطور یکنواخت و پیوسته مرطوب نگه دارد، این کار نیز می تواند منجر به ایجاد رطوبت بیش از حد گردد. وقتی فرد مشاهده می کند که لایه بالایی ماده ، خشک تر از آن چیزی است که باید باشد بنابراین آب بیشتری به بستر می افزاید. فعالیت میکروبی نیاز به رطوبت کافی دارد و یک تل خشک کمپوست ، عمل تجزیه را بطور موثر انجام نخواهد داد.
اگر میزان بارش باران کم باشد، در اینصورت لازم است که برای حفظ سرعت ثابت تجزیه مواد، تل به طور دوره ی آبیاری شود. برای مرطوب نمودن تل باید آب کافی به آن افزوده شود، اما از آبیاری بیش از حد نیز باید پرهیز کرد زیرا آب بیش از اندازه می تواند منجر به شرایط بی هوازی گردد. کافی است تل، مرطوب شود اما نباید آنرا بیش از اندازه خیس نمود. اگر با فشردن یک مشت ورمی کمپوست به اندازه چند قطره از آن بچکد، در این صورت کمپوست بسیار خشک و اگر هم آب از آن جاری شود، پس تل ورمی کمپوست بیش از حد خیس است.
هنگامیکه برای اولین بار کرمها را در خانه جدیدشان قرار می دهیم، بستر آنها از مواد تازه ای ساخته شده است، که این مواد با گذشت زمان به مواد تجزیه شده تری تبدیل می شود.
سپس با افزودن خوراک به بستر، کرمها کار معمول خود را آغاز نموده یعنی شروع به خوردن هر چیز بیشتر از بقایای آلی می نمایند.
در همین حال ، مواد خورده شده همانطور که از بدن بسیار کوچک آنها عبور می کند دچار تغییر و تحولات شده و در پایان نیز کرمها مواد خورده شده را درون بستر دفع می کنند. این مواد دفع شده نیز جمع آوری گشته و به عنوان کود آلی برای گیاهان مورد استفاده قرار می گیرد. اگر کرم مجبور به زندگی در میان زباله هایی باشد که خود تولید نموده، در اینصورت نمی تواند به حیات سالم خود ادامه دهد. بنابراین باید بستر را بطور مرتب عوض کرده و اجازه ندهیم که مدفوع کرم ماده ای سمی برای کرمهای درون محفظه تبدیل شود، اما آبیاری بیش از حد، به فرایند سرعت بخشیده و باعث پراکندگی مدفوع کرمی می شود. (ماده ای که در نهایت کرمها را خواهد کشت همان ماده ای است که ما خواستار تولید آن برای گیاهان هستیم و مقدار زیادی از این ماده می تواند در آب زیاد از بین برود.)
3- دما
دمای مورد نیاز برای رسیدن به نتیجه مطلوب بین 20 تا 30 درجه سانتی گراد می باشد. اما کرمهای خاکی حتی در دماهای پایین تر و نیز دماهای بالاتر تا48 درجه سانتی گراد نیز زنده می مانند. همچنین می توان با ایجاد سایه بان دمای تل ورمی کمپوست را بطور آشکاری کاهش داد. تجزیه فعال در دمای میانگین تابستان و در فضای خارجی انجام می شود. با وجود اینکه دمای بالاتر در درون تل، سرعت تجزیه را افزایش می دهد اما این تفکر درستی نیست که باید برای انجام تجزیه سریعتر تل ورمی کمپوست را گرم نگه داشت.
کرمها قادر به تحمل تغییرات کمی در آب و هوای اطرافشان می باشند. یعنی این تغییرات باید به آرامی و در طول یک دوره زمانی اتفاق بیفتد. اگر محفظه کرم را از درون خانه با دمای 20 درجه سانتی گراد به فضای بیرون و دمای حدود 1- درجه سانتی گراد در زمستان ببریم حتی اگر این کار در مسافت کوتاه خانه تا اتومبیل باشد ، قطعاً باعث از بین رفتن کرمها می شود. عکس این اتفاق نیز صادق است یعنی اگر بطور مثال ، کرمها را در بالکن خانه نگه می دارید و بخاطر ترس از سرما و یخ زدگی زود هنگام ، آنها را از دمای 5 درجه سانتی گراد به اتاق گرم می برید ، این کار نیز تعداد زیادی از کرمها را ازبین خواهد برد.
برای کرمهای ایزینیافتیدا لامبریکوس رابیلوس، مناسب ترین محدوده دما بین 13 تا 22 درجه سانتی گراد می باشد، در عین حال این دما برای آن دسته از ما انسانها که با کرمها زندگی می کنیم نیز مناسب می باشد. دمای هوای خارج از این محدوده می تواند کرمها را به روشهای گوناگونی تحت تأثیر قرا دهد که البته همه آنها منجر به مرگ کرم نمی شوند.
هنگامی که دمای هوا به کمتر از ده درجه سانتیگراد می رسد در این صورت مقدار غذای کرمها نیز کاهش می یابد زیرا فعالیت کرمها کمتر شده و آنها به نقاط پایین تر بستر میروند.
مگر اینکه کف بستر سرد باشد و باعث ایجاد مشکل شود که در اینصورت کرم خود را به سطح بستر نزدیک می کند در دمای 4 تا 5 درجه سانتیگراد، ممکن است کرمهای بالغ تولید کوکون را متوقف نموده و سرعت رشد کرمهای جوانتر نیز پایین آید.
کرمهای قرمز قادرند که در طیف وسیعی از دما، زنده بمانند (40تا80 درجه فارنهایت) اما آنها تنها می توانند در دمای بستری مطلوب که بین 55 تا 75 درجه فارنهایت است، زباله های غذایی را باز یافت نمایند. کرمها هرگز نباید یخ بزنند. ممکن است لازم باشد که در فصل زمستان، محفظه هایی را که در فضای خارجی نگهداری می شوند، با شاخ و برگها عایق بندی نمود. تا در مقابل یخ زدگی محافظت گردند. می توان در فصل زمستان، محفظه های قابل حمل را در فضای گاراژ و به وسیله آب آبگرمکن گرم نگه داشت توجه به این نکته لازم است که در صورت وجود رطوبت کافی در درون محفظه، دمای میانگین بستر در همه جای آن بین 5 تا 10 درجه پایین تر از هوای محیط اطراف آن خواهد بود که در پاره ای از اوقات باید به این مسئله توجه گردد

چگونه یک محفظه کرم بسازیم؟
محفظه ها را می توان از چوب یا پلاستیک یا از مخازن با یافت نشده ای مانند وان حمام کهنه، بشکه یا تانکر آب ساخت. همچنین می توان بسته به اولویت شما و شرایط موجود این محفظه ها را در داخل یا خارج نگهداری کرد.
هنگامیکه شفیره های قرمز به تغذیه در سطح روی می آورند، محفظه ها نباید عمقی بیش از 8 تا 12 اینچ باشند. بستر و زباله های غذایی، در حالیکه هوا را خارج می کنند، در قسمت پایین محفظه های عمیق تر تجمع می یابند. شرایط بی هوازی حاصل می تواند منجر به ایجاد بوهای بد و مرگ کرمها شود.
طول وعرض محفظه به ثابت یا قابل حمل بودن آن بستگی خواهد داشت. این مسأله همچنین به میزان زباله غذایی که خانواده شما در طول یک هفته تولید می کند، بستگی دارد. بهتر است که برای هر یک پوند زباله اندازه یک فوت مربع از سطح محفظه اختصاص داده شود.
محفظه های چوبی از این مزیت برخوردارند که قابلیت جذب بیشتری داشته و عایق بهتری نیز ایجاد می کنند از چوب سرخ یا چوبهای بسیار معطر استفاده نکرد زیرا ممکن است باعث از بین رفتن کرمها شود. ظرف پلاستیکی کمپوست را بسیار مرطوب نگه می دارد. با وجود این که این نوع محفظه تمیزتر بوده و نگهداری از آن نیز آسانتر می باشد از تمیز بودن مخازن و اینکه هرگز از آنها برای نگهداری علف کشها یا مواد شیمیایی دیگر استفاده نشده اطمینان حاصل کنید. سوراخهای زهکشی یا نفوذ هوا ( با قطر یک چهارم یا یک دوم اینچ ) در کف و دیوار های محفظه موجب زهکشی آب بطور مطلوب و گردش هوا میشوند. محفظه را بر روی آجر یا بلوکهای چوبی و در درون یک سینی قرار دهید تا آب اضافی از درون محفظه به داخل سینی می چکد. از چای کمپوست حاصل نیز می توان به عنوان یک کود مایع در محوطه اطراف منزل استفاده کرد.
هر محفظه باید دارای پوششی برای نگهداری رطوبت و جلوگیری از ورود نور باشد. زیرا کرمها جای تاریک را ترجیح می دهند. برای تاریک شدن محفظه می توان آنها را با مالچ شاخ و برگها یا پارجه(کرباس) مرطوب پوشاند این کار موجب تهویه مطلوب هوا نیز می شود ممکن است لازم باشد برای محفظه هایی که در فضای بیرون قرار دارند سرپوشی تهیه شود تا از ورود جانوران مدفوع خوار و درگر آفات نامطلوب به درون آن جلوگیری شود.
برای محافظت از کرمها در برابر سرما باید محفظه های بیرونی را عایق بندی کرد. یکی از راههای عایق بندی، حفر گودالی مستطیل شکل به عمق 12 اینچ و پوشاندن دیوارهای آن با تخته های چوبی است. سپس می توان کف این جعبه را که باز است با مواد اولیه بستر مناسب، زباله های غذایی و کرمها پر کرد.میتوان همواره به این گودالهای غذایی افزوده و آنها را روی هم انباشته کرد. برای فعالیت مطلوب کرمها لازم است که، تل ورمی مکپوست تاریک و مرطوب نگه داشته شود. در طول زمستان، می توان خاک را در قسمت لبه های محفظه روی هم انباشته کرده و برای محافظت از کرمها در برابر هوای سرد، قسمت بالای آن را با خاک و برگها پوشاند. در زمستان به محفظه هایی که در فضای بیرون می باشند، زباله ای نیفزایید زیرا این کار کرمها را با هوای بسیار سرد مواجه می سازد.

مواد لازم بای ساخت بستر

این مواد می توانند شامل مواردی از این دست باشند: روزنامه هایی که بصورت باریک بریده شده اند (که از جنس گلاسه یعنی براق و جلادار نباشند)، کاغذ کامپیوتر یا مقوا ، برگهای خرد شده ، شاخه های نازک و برگ درختان، علف خشک یا گیاهان مرده، خاک اره، پیت رسیده، کمپوست یا کود کهنه (یا کود کمپوست شده). برای استفاده از پیت رسیده باید آن را به مدت 24 ساعت در آب خیس کرده و سپس به آرامی فشار داد تا از مرطوب بودن آن اطمینان حاصل شود. در مورد علف های کوتاه شده نیز پیش از استفاده باید کمی نگهداری شوند زیرا ممکن است خیلی زود تجزیه شده و موجب گرم شدن تل ورمی کمپوست شود. موادی که میزان سلولز بالایی برخوردارند برای استفاده در بستر بهترین مواد می باشند زیرا به تهویه محفظه کمک کرده و بنابراین کرمها می توانند براحتی تنفس کنند.
ایجاد تنوع در ماده مورد استفاده در بستر می تواند باعث ایجاد منبعی غنی از مواد غذایی گردد. برای کمک به فعالیت سیستم گوارشی کرمها می توان از مقداری خاک یا شن استفاده نمود. چند روز به این ماده فرصت دهید تا ثبات یافته و ازگرم شدن آن اطمینان حاصل شود (بگذارید پیش از افزودن کرم ها، سرد شود).
پیش از افزودن کرمها به بستر باید آن را کاملاً مرطوب کرد. حدود سه چهارم از بستر مرطوب را پر کنید ، سپس آنرا به آرامی بلند کنید تا برای تنفس کرمها، هوای کافی ایجاد شده و بوهای درون محفظه کنترل شوند.
دیگر ملزومات
مخزن
شکل و اندازه مخزن تولید ورمی کمپوست به میزان زباله ای که باید کمپوست شود تعداد کرمهای کمپوستر زنده ای که باید کشت شوند، بستگی دارد. بطور میانگین در یک مخزن با ابعاد یک متر مربع می توان از دو هزار کرم بالغ نگهداری کرد. اینها به همراه شرایط مناسب ماده کمپوست شونده قادرند که تقریباً دویست کیلوگرم زباله را در هر ماه بازیافت نمایند.
جالب توجه است که در مخزنی با ابعاد 32/2 * 32/2 متر حدود ده کیلوگرم کرم خاکی به سختی می توانند یک تن زباله را در طول یک ماه بازیافت نمایند. اما برای بازیافت مطلوب معمولاً 9 تا 12 اینچ از لایه ی بالایی، کمپوست می شود که این لایه باید به آرامی کنار گذاشته شود.

انواع مخازن

برای داشتن یک محفظه مناسب می توان آن را از چوب تیمار نشده و بی بو ساخت و یا مخازنی پلاستیکی خریداری کرد. برای کسانی که می خواهند در فضای بیرون از کرمها نگهداری کنند استفاده از جعبه چوبی بهتر است ، زیرا قادر است که در طول تابستان کرمها را خنک تر و در زمستان نیز آنها را گرمتر نگه دارد.
در صورت استفاده از یک مخزن پلاستیکی ، پیش از قرار دادن کرمها در بستر باید آنها را کاملاً شسته و آب کشید. اندازه محفظه نیز می توان زباله غذایی که اعضای خانواده شما تولید می کنند. بستگی دارد. بهتر است برای هر یک پوند زباله ای که در هفته تولید می شود، یک فوت از سطح اختصاص داده شود.
برای 2 نفر که درهر هفته تقریباً دو کیلوگرم زباله غذایی تولید می کنند، جعبه ای با طول و عرض 2 فوت و ارتفاع 8 اینچ باید کافی باشد. همچنین یک جعبه 3 در 2 فوت می تواند برای 4 تا 6 نفر با حدود 3 کیلوگرم زباله در هر هفته کافی باشد. کرمهای قرمز یعنی آن دسته که در تولید ورمی کمپوست مورد استفاده می باشند در محفظه ای با سوراخهای مناسب هوا بر روی تمام دیواره ها و روی یک بستر مرطوب بخوبی رشد می کنند.
برای ایجاد تهویه و زهکشی، 9 سوراخ یک دوم اینچی در کف محفظه 2 در 2 فوت و یا 12 سوراخ در یک محفظه 3 در 2 فوت ایجاد کنید. برای جمع آوری هر نوع رطوبتی که ممکن است از محفظه خارج شود یک سینی پلاستیکی در زیر آن قرار دهید. همچنین ایجاد سوراخ در دیوارهای بالایی محفظه، اکسیژن کرمها را تأمین کرده و از ایجاد بو در محفظه جلوگیری می نماید. از آنجاییکه کرمها به فعالیت در تاریکی علاقه دارند، از یک سرپوش بر روی محفظه استفاده نمایید و محفظه را در جایی که دمای آن بین 55 تا 77 درجه فارنهایت می باشد، قرار دهید.
بشکه یا کمپوست ساز استوانه ای کوچک
بشکه کمپوست ساز استوانه ای قادر است که کمپوست را در مدت زمان نسبتاً کوتاهی تولید کرده و مکانیزمی آسان برای زیر و رو کردن محتویات فراهم نماید. در این روش به یک بشکه دست کم 55 لیتری با یک سرپوش محافظ نیاز است. از اینکه قبلاً از این بشکه برای نگهداری مواد شیمیایی استفاده نشده است اطمینان حاصل نمایید. برای ایجاد جریان هوا و زهکشی رطوبت اضافی ، 6 تا 9 ردیف از سوراخهای یک دوم اینچ در طول بشکه ایجاد کنید. سپس بشکه را بطور عمودی روی بلوکها قرر دهید تا هوای زیرین بتواند جریان یابد. سه چهارم حجم بشکه را با زباله آلی پر کرده و از حدود یک چهارم پیمانه کود حاوی نیتروژن استفاده نمایید (تقریباً 30% نیتروژن). از کمی آب نیز استفاده کنید تا کمپوست مرطوب شود اما خیلی خیس نشود.
هر چند روز یک بار بشکه را از پهلو در سر تا سر باغ بغلتانید تا کمپوست درون آن مخلوط و هوادهی شود. پس از این کار می توان درب بشکه را برداشت تا هوا به درون آن نفوذ نماید. در بهترین حالت ، کمپوست باید بعد از 2 تا 4 ماه آماده شود. این روش بهترین راه ممکن برای شهر نشینانی است که دارای یک باغچه کوچک هستند.

بشکه یا کمپوست ساز استوانه ای بزرگ
برای مقادیر بیشتری از زباله های آلی بهترین راه استفاده از ساختارهای محفظه ای می باشد. می توانیم به عنوان مثال از یک حصار سیمی سوراخ کوچک استفاده کرده و آن را با استفاده از چند بست به هم وصل کرده و یک محفظه مدور بسازیم. قطر محفظه باید بین 3 تا 5 فوت و ارتفاع آن نیز دست کم 4 فوت باشد. پیش از افزودن مواد به درون محفظه نیز آسانتر انجام گیرد. به این ترتیب، تنها با باز کردن بست از سیمها ، حرکت دادن استوانه سیمی به اندازه چند فوت و برگرداندن ورمی کمپوست به درون آن، می توان مواد کمپوست سازی را به آسان ترین شکل ممکن برگرداند

محفظه سه قسمتی
این نوع محفظه یک ساختار بسیار کارآمد و بادوام در کمپوست سازی سریع می باشد.
محفظه ی سه قسمتی مقدار قابل توجهی کمپوست را درون خود جای داده و به هوا نیز اجازه می دهد تا در آن جریان پیدا کند. این روش براساس یک خط تولید عمل کرده و دارای سه بخش می باشد که کمپوستهایی که در مراحل مختلف تجزیه قرار دارند، در هر یک از این سه بخش جای می گیرند. در بخش اول ماده ی کمپوست ساز قرار داشته به مدت 3 تا 5 روز به آن گرما داده می شود سپس این ماده به قسمت دوم انتقال یافته و 4 تا 7 روز در آنجا خواهد بود. در ضمن به بخش اول نیز مواد جدید اضافه می شود. سرانجام، این مواد نیز به عنوان کمپوست نهایی به قسمت سوم محفظه انتقال می یابند.
ساخت محفظه سه قسمتی
برای این منظور می توان از موادی مثل: چوب مقاوم در برابر پوسیدگی مانند چوب سرخ، چوب تیمار شده با نمک یا ماده نگهدارنده که از نظر زیست محیطی غیر سمی و نیز سالم باشد و یا ترکیبی از چوب تیمار شده و تیرآهنی استفاده نمود.
اگر چوب، تیمار شده و یا در برابر پوسیدگی مقاوم باشد، در عرض چند سال تجزیه خواهد شد. هر محفظه باید دست کم ابعادی برابر با 3 تا 5 فوت داشته باشد، تا بتواند حجم کافی برای کمپوست سازی مطلوب را در خود نگه دارد. اگر در قسمت جلو از میله هایی استفاده شود که قابل جدا شدن باشند، در اینصورت دسترسی به محتویات برای برگرداندن آنها نیز آسانتر خواهد بود.
کارهایی که در ابتدا باید انجام گیرند عبارت اند از: جمع آوری مناسب، دسته بندی یا جداسازی موادی که قابل تبدیل به کمپوست نمی باشند، هم چنین جداسازی موادی که قابل تبدیل به کمپوست نمی باشند و آنهایی که درمحیط زیست تجزیه نمی شوند مانند پلاستیک، سنگ، شیشه، سرامیک و فلزات امری لازم و ضروری می باشد. باید زباله هایی را که بشدت توسط مواد شیمیایی دچار آلودگی شده اند نیز جدا نمود و سپس باید ماده تمیزی که برای کمپوست شدن انتخاب شده بصورت توده روی هم انباشته شود و کلوخه های بزرگ آن نیز شکسته شوند. ماده جدا شده باید به مدت یک روز در لایه ای به ارتفاع یک فوت، در مقابل نور آفتاب قرار داده شود. این کار باعث از بین رفتن موجودات نامطلوب و همچنین بوهای بد می گردد. می توان 10 تا 40 درصد از زباله های آلی روزانه را که باید به ورمی کمپوست تبدیل شوند، با خرده برگهای از پیش تیمار شده مخلوط نمود.

مواد لازم برای ساخت بستر

این ماده شامل پایین ترین لایه از غذای کرمهای خاکی است که لازم است به ورمی کمپوست تبدیل گردد. برای شروع و تکرار این عمل در آینده می توان از هر ماده تجزیه پذیر در محیط زیست برای بسترسازی استفاده نمود. موادی از قبیل: پوست موز، مغز نارگیل و برگهای خشک گیاهان، تفاله نیشکر، ساقه محصولات کشاورزی، علفها یا سبوس، پیت رسیده (که دست کم به مدت 24 ساعت در آب خیسانده شده باشد)، علفهای کوتاه شده از باغچه، برگهای بیجان، تراشه های چوب، روزنامه ها (که خرد شده و در آب خیس خورده اند)، علفهای کوتاه شده و مواد زاید باغچه ای نباید سبز باشند بلکه باید مدتی از چیدن آنها گذشته باشد. برای بسترسازی می توان از هر ماده آلی مرطوب شده استفاده نمود. از زباله های غذایی احشام یا غذاهای دور ریز آنها می توان برای این منظور استفاده کرد.

شرایط ایده آل برای زندگی کرمهای خاکی
کرمها را در دمای 55 تا 70 درجه فارنهایت نگه دارید، زیرا این دما میانگین دمای مطلوب برای بستر کرمی است.میزان رطوبت متوسط نیز باید 55% باشد ، همچنین کرمهای خاکی را دور از معرض بارش باران نگه دارید. کرمها در زیر باران یا تحت رطوبت زیاد غرق شده و یا در همه جا پراکنده می شوند و سرانجام اینکه بستر باید تا حد امکان به PH 5/6 نزدیک باشد، در حالیکه PH 7 و 6 به ترتیب محدوده های بالاتر و پایین تر PH می باشند.
غذای کرمها

کرمهای قرمز تحت شرایط مطلوب می توانند در یک روز حتی معادل وزن خود از زباله ها و بستر مصرف نمایند. اما بطور متوسط برای بازیافت هر پوند زباله غذایی در طول 24 ساعت حدوداً به دو پوند کرم خاکی نیاز است . این مقدارکرم برای انجام فرایند بر روی زباله های غذایی و بستر به حدود 4 فوت مکعب نیاز دارند(یک فوت مکعت برای هر 500 کرم)
می توان کرمهای کمپوست ساز (کومپوستر) را از فروشنده هایی که نام آنها در فهرست بخش آگهی بسیاری از مجلات باغبانی ذکر شده ، خریداری نمود.بعضی فروشندگان کرم ها را به عنوان PIT-RUN می فروشند که شامل کرمهایی از تمام سنین و اندازه ها می باشند.
کرمهای تازه را به بالاترین نقطه بستر مرطوب انتقال دهید،در عرض چند دقیقه کرمها در داخل بستر ناپدید می شوند.

افزودن زباله ی غذایی
کرمها همه نوع غذا و زباله باغچه ای، از جمله: تفاله قهوه، چای کیسه ای زباله سبزی و میوه، پوست پودر شده تخم مرغ، علفهای کوتاه شده، کود و لجن فاضلاب را مصرف می کنند. اما از استخوان، محصولات لبنی و گوشت که ممکن است باعث جلب آفات گردد و همچنین از سیر، پیاز و غذاهای چاشنی دار استفاده نکنید. می توان از مقدار محدودی مرکبات نیز استفاده کرد اما اگر این مقدار بیش از حد لازم باشد میزان اسیدیته کمپوست را بسیار بالا خواهد برد. در صورت امکان باید کمپوست را در PH معادل 5/6 با محدوده های بالا و پایین 7 و6 نگهداری نمود. هنگامیکه ورمی کمپوست بیش از اندازه اسیدی باشد می توان با افزودن پوستهای خرد شده تخم مرغ آنرا تعدیل نمود.
از افزودن مواد شیمیایی (مانند حشره کشها)، فلزات، پلاستیک، شیشه، صابون، کود حیوانات خانگی (همچون سگ و گربه)، شاخ و برگ درخت خرزهره و دیگر گیاهان سمی یا گیاهانی که به آنها حشره کش زده شده به محفظه کرم بپرهیزید برای افزودن زباله های غذایی، باید ماده بستر را به کناری زده و زباله ها را زیر آن مدفون نموده سپس آن را بخوبی بپوشانید تا از جذب مگسها و دیگر آفات جلوگیری شود. برای پیشگیری از انباشته شدن زباله بر روی هم، باید آنها را بطور مرتب در قسمتهای مختلفی از محفظه دفن کرد. خرد کردن یا مخلوط نمودن زباله های غذایی در یک دستگاه فرآوری مواد غذایی سرعت کمپوست سازی را بطور قابل توجهی افزایش می دهد.

مخلوط مناسبی از مواد تشکیل دهنده بستر کرم

غذایی که میکروبهای کمپوست ساز به آنها نیاز دارند، به دو دسته اصلی تقسیم می شوند :

مواد قهوه ای

این دسته از مواد گیاهان خشک و بیجانی از قبیل شاخ و برگ ها، علفهای هرز خشک و قهوه ای، برگهای پاییزی ، خرده های چوب یا خاک اره می باشند. این مواد بطور عمده از ترکیبات شیمیایی ساخته می شوند که ذاتاً بصورت زنجیره های بلندی از مولکول های قند هستند و به یکدیگر متصل می باشند. همچنین یک منبع انرژی برای میکروبهای کمپوست ساز به شمار می آید. از آنجاییکه مواد قهوه ای رنگ، بیشتر بصورت خشک می باشند، بنابراین باید پیش از ورود به سیستم ورمی کمپوست، آنها را مرطوب نمود.

مواد سبز
این دسته دیگر از مواد گیاهی تازه (و اغلب سبز رنگ) شامل : علفهای هرز سبز باغچه ای، خرده های سبزی و میوه آشپزخانه، برگهای سبز،تفاله قهوه و چای کیسه ای، کود تازه اسب و... می باشند. مواد سبز در مقایسه با مواد قهوه ای از میزان نیتروژن بیشتری برخوردار می باشند. نیتروژن عنصری مهم در اسیدهای آمینه وپروتئین ها می باشد که می تواند به عنوان یک منبع پروتئین برای میلیونها میکروب تکثیر شونده به شمار آید.
مخلوط مناسبی از مواد سبز و قهوه ای به عنوان بهترین غذا برای میکروبها محسوب می شود یعنی هر کدام به اندازه نصف مخلوط و یا دو سهم ماده قهوه ای در مقابل یک سهم ماده سبز می توان استفاده کرد. این مخلوط همچنین در تهویه و میزان آب درون محفظه نیز مؤثر می باشد. برای نمونه مواد قهوه ای حجیم بوده و فرایند تهویه را بهبود می بخشد. مواد سبز نیز از سوی دیگر، رطوبت بالایی داشته و باعث ایجاد تعادل در خشکی مواد قهوه ای می شود.
اندازه ذرات
هر چه زباله های آلی کوچکتر باشند، ورمی کمپوست نیز سریعتر برای استفاده آماده خواهد شد. ذرات کوچکتر فضای سطحی بسیار بیشتری برای هجوم میکروبها ایجاد می کنند.
می توان پیش از قرار دادن ماده در درون تل، آن را به وسیله یک خرد کن به ذرات کوچکتر تبدیل نمود خصوصاً اگر قرار است از علف هرز یا چوب برای کمپوست سازی استفاده شود.یک روش کم هزینه در کاهش اندازه های برگهای افتاده از درخت این است که پیش از جمع کردن برگها به وسیله چنگک از روی چمن، چمن را با ماشین چمن زنی کوتاه کنیم تا برگها نیز خرد شوند. البته باید پیش از آن دقت کنیم که چوب یا سنگی در داخل تل برگها وجود نداشته باشد تا باعث وارد آمدن صدمه به ماشین چمن زنی نگردد. اگر ماشین چمن زنی،کیسه ای مناسب داشته باشد، می توان برگهای خرد شده را بطور مستقیم جمع آوری نمود. عمل خرد کردن، علاوه بر سرعت بخشیدن به فرایند کمپوست سازی حجم تل کمپوست را نیز کاهش خواهد داد (همچنین بهتر است به بخش مربوط به تیمار کردن ماده کمپوست سازی مراجعه شود).

کودهای شیمیایی و آهک
نسبت کربن به نیتروژن در زباله های آلی، فعالیت میکروبی را تحت تأثیر قرار می دهد. از آنجاییکه میکروبها برای سوخت و ساز و رشد خود به مقدار معینی نیتروژن نیاز دارند، کمبود این ماده سرعت فرایند کمپوست سازی را بطور قابل توجهی کاهش می دهد.
موادی از قبیل کاه و خاک اره که در آنها نسبت کربن به نیتروژن زیاد است، با سرعت بسیار کمی تجزیه می شوند مگر این که به آنها کود نیتروژنی افزوده شود. برگ درختان از میزان نیتروژن بیشتری نسبت به شاخه های درخت یا خاک اره برخوردارند. اما با وجود این افزودن کود نیتروژنی یا ترکیباتی با نیتروژن زیاد می تواند به تجزیه آنها سرعت ببخشد، میزان نیتروژن در علفهای کوتاه شده نیز بالاست و مخلوط شدن این علفها با برگها، سرعت تجزیه را افزایش می دهد. می توان از زباله، کود یا پودر خون ماکیان به عنوان یک منبع نیتروژن استفاده کرد. در غیر این صورت باید از کودی با میزان نیتروژن بالا استفاده نمود (یعنی 10 تا 30 درصد).دیگر مواد غذایی از جمله فسفر و پتاسیم، معمولاً به میزان کافی در عمل تجزیه وجود دارند.

واکنش محیط (PH )
در مراحل اولیه تجزیه، اسیدهای آلی تولید می شوند که میزان PH را کاهش می دهند. در گذشته برای حفظ و سرعت بخشیدن به فعالیت میکروبی در این مرحله، از مقدار کمی آهک استفاده می شد. اما استفاده زیاد از آهک موجب تبدیل آمونیوم به گاز آمونیاک می شود که این گاز خود منجر به از دست دادن نیتروژن می شود. تحقیقات نشان داده اند که افزودن آهک موجب تسریع در تجزیه می شود اما از دست دادن نیتروژن اغلب این خاصیت آهک را خنثی می کند. بطور کلی در تجزیه بسیاری از زباله های باغچه ای نیاز به استفاده از آهک نیست. بدون افزودن آهک،PH کمپوست نهایی معمولاً قلیایی (5/7-1/7=PH ) می باشد. از طرف دیگر چنانچه قرار باشد حجم زیادی از برگهای سوزنی کاج یا پوست درخت کاج و یا زباله های میوه و سبزیجات کمپوست شوند نیاز به افزودن آهک خواهد بود.
عوامل دیگری که بر رشد کرمهای خاکی تأثیر می گذارند

کرم خاکی و حشرات
موش کور، دشمن اصلی کرم خاکی است. این جانور حشره خوار سیری ناپذیر بوده و به خوردن نوزاد کرم سفید و یا هر کرم خاکی که پیدا کند، بسیار علاقمند است.
نوزاد کرم به ریشه درختی که از آن تغذیه می کند چسبیده و قادر به فرار نیست، در حالیکه کرمهای خاکی ارتعاشات زمین را به هنگام سوراخ کردن توسط موش، حس کرده و بسرعت اقدام به فرار می کنند. از آنجاییکه سر و صدای ناشی از سوراخ کردن زمین، باعث می شود که صدای فرار کرم خاکی به گوش نرسد، بنابراین موش خرطوم دار از روش منحصر به فردی برای پیدا کردن کرم استفاده می کند. روش کار او بدین شکل است که موش از بینی خود برای یافتن امواج الکتریکی ضعیفی که کرم خاکی و برخی حشرات دیگر از خود می تابانند استفاده می کند. بنابراین نه تنها کرم خاکی را پیدا می کند بلکه می داند چطور آن را گاز بگیرد تا کرم دچار بی حسی شود اما نمیرد سپس کرم را در سوراخی زیر زمینی پنهان می کند تا در فرصتی مناسب به سراغش رفته و آن را بخورد.
جانور دیگر حلزون گوشتخوار است. این حلزون ها باریک و بلند بوده و دقیقاً برای حمله به حلزونی دیگر و بلعیدن آن مناسب می باشند اما به کرمهای خاکی نیز بسیار علاقه دارند.
به هنگام کشت زمین، کرمهای خاکی از ارتعاشات تیلر فرار می کنند. (حتماً فکر می کنند که یک موش بسیار بزرگ است) بنابراین کرمهای خاکی فعال گرفتار تیلر نمی شوند. برخی از انواع کرمهای خاکی مانند نوعی که در شب حرکت می کنند، دارای پنج قلب می باشند.
بنابراین در صورت دو نیم شدن، نمی میرند و سعی در ترمیم و بازسازی قسمت از دست رفته خود می نمایند اما گاهی اوقات نیز نیمه سالم کرم دچار سردرگمی شده و کرمی با دو سر و دو دم بوجود می آید.

کشت و کار و اثر آن بر جمعیت کرمهای خاکی
فعالیت های کشاورزی قطعاً باعث کاهش تعداد کرمهای خاکی می شود، آنهم نه به این دلیل که این کار باعث مرگ یا آزار کرمها می شود بلکه به این دلیل که باعث تهویه خاک شده و این اکسیژن به سرعت میزان مواد آلی را که کرمها از آن تغذیه می کنند، کاهش می دهد.
استفاده از مالچ سبز می تواند در بدست آوردن دوباره غذای از دست رفته کمک می کند.
در مناطق شمالی هندوستان، جمعیت کرمهای خاکی چرخه ای متفاوت از دیگر جانداران باغچه ای را دنبال می کنند. جمعیت کرمهای بالغ در بهار به بیشترین حد رسیده، و در ماههای خشک تابستان کاهش می یابد و سپس دوباره تعداد کرمهای جوان در پاییز خنک و مرطوب افزایش می یابد. در هنگام بهار برای شمار زیادی از کرمهای خاکی، مهم است که از کرمهای جوان و تخمهای خود در طول زمستان محافظت نمایند.
کرمهای خاکی می توانند منجمد شده و در صورت کندی روند انجماد، همچنان به زندگی خود ادامه داده و زنده بمانند، کرمها به این شکل عمل نمی کنند که یخ ها را آب کرده و دوباره منجمد شوند. هر نوع پوشش خاکی یا گیاهی، برگها، مالچ یا حتی مقوا به تعدیل عمل انجماد کمک کرده و به کرمها این امکان را می دهند که در سرمای زمستان زنده بمانند.
زمینهایی که شخم زده شده و خشک و بایر رها شده اند در فصل بهار تقریباً خالی از کرم می باشند. خوشبختانه کرمهای خاکی دارای فاکتور تکثیر و تولید مثل بالا می باشند.

کرمهای خاکی
کرمهای خاکی به هنگام بارش باران از سوراخهای خود بیرون می آیند تا غرق نشوند. کرمها فاقد ریه می باشند و از راه پوست، اکسیژن مورد نیاز خود را از آب یا هوا تأمین می کنند. در واقع می توان گفت آنها بجای ترس از آب، بسیار به آن علاقمندند. چیزی که کرمها از آن می ترسند خاک خشک است، و خاک خشک باعث از بین رفتن آنها می شود. به هنگام بارندگی، کرمها به سطح می آیند زیرا پیدا کردن جفت روی زمین صاف و باز برای آنها آسانتر از سوراخهای زیرزمینی سه بعدی است. زمین مرطوب به آنها این امکان را می دهد تا بدون ترس از خشک شدن حرکت کنند و این یک محیط بسیار مطلوب برای جفتگیری کرمها می باشد.

نگهداری از محفظه کرم
می توان به مدت دو تا سه ماه پشت سر هم، خرده های غذا را به درون محفظه ریخته و یا این کار را تا زمانی که متوجه شوید که کاملاً موجب از بین رفتن ماده اولیه بستر شده ادامه دهید. هنگامی که بستر ناپدید شد، کرمها و ورمی کمپوست حاصل را برداشته و محفظه را دوبار با ماده بستر پر کنید. پر کردن بیش از حد محفظه با غذا، باعث ایجاد بوهای بد می شود. اگر متوجه چنین بوهایی شدید افزودن زباله به محفظه را متوقف نمایید تا اینکه کرمها فرصت هواگیری بیابند. زباله ی غذایی و بستری که بیش از حد مرطوب باشند نیز می توانند باعث تولید بوهای بد گردند.
برای گریز از این مشکل بستر را هوادهی کرده و سوراخهای زهکشی را بازرسی نمایید.
قانون کلی براین است که بستر باید مرطوب باشد اما نه اینکه بیش از حد خیس باشد. اطمینان حاصل نمائید که زباله ها بطور مناسب در زیر بستر مدفون شده اند. زباله غذایی بدون پوشش، می تواند باعث جذب کرمهای میوه، مگسهای خانگی و دیگر آفات شود. پوشاندن محفظه با شاخ و برگ یا کرباس مرطوب می تواند مانع از این آفات گردد.
هزارپایان موجود در باغچه ها نیز به عنوان یک مشکل، خصوصاً برای محفظه هایی که در فضای بیرون می باشند محسوب می گردند و لازم است که این جانوارن از بین بروند.
اگر بستر کرم بسیار خیس باشد می تواند باعث جذب انگل کرم خاکی شود که این کار تغذیه کرم را متوقف می کند.

برداشت کرم و ورمی کمپوست
برای جدا کردن کرم از کمپوست نهایی سه روش ابتدایی وجود دارد. یک راه این است که کرمها و کمپوستها را به یک سمت محفظه انتقال داده و در سمت دیگر، بستر و غذای تازه آماده کنیم. به این ترتیب کرمهایی که در درون ورمی کمپوست قرار دارند به سمت بستر جدید و غذای تازه حرکت می کنند. بنابراین می توان ورمی کمپوست را تقریباً عاری از کرم از محفظه خارج کرد.
روش دوم برای جدا کردن کرمها این است که یک دستگاه برداشت کننده با ابعاد4*2 فوت با توری16/3 اینچی در انتهای آن بسازیم. کمپوست را نیز می توانید به بستر جدید کرمها منتقل کنید.
در روش سوم نیز می توان کمپوست را بصورت توده های کوچک روی یک تکه برزنت و در مقابل نور خورشید یا نور درخشان دیگر در داخل محیط قرار داد. از آنجائیکه کرمها به نور علاقه ای ندارند به سمت پایین تل حرکت خواهند کرد.
پس از ده دقیقه از روی تل به اندازه یک اینچ یا بیشتر از کمپوست بردارید تا به کرمها برسید.اجازه دهید کرمها دوباره به پایین تل خزیده دوباره عمل قبل را تکرار نمایید.
کمپوست های جمع آوری شده از تل های کوچک را به یک تل بزرگ منتقل کرده و دوباره این کار را تکرار نمایید.
آنچه در پایان باقی می ماند یک تل از کمپوست کامل و توده ای از کرمها می باشد. می توان دوباره کرمها را به محفظه ای جدید با بستر و زباله ی تازه برگرداند. از کرمهای بزرگتر نیز می توان به عنوان طعمه ماهیگیری استفاده کرد
مشکلات کلی در تولید ورمی کمپوست
بهترین روش، پیشگیری کردن است. اگر همیشه زباله های غذایی را دفن کنید، به این ترتیب می توانید از ایجاد کرمهای میوه جلوگیری نمایید. پیش از افزودن زباله های غذایی به محفظه، آنها را در مخزنی با یک درپوش محکم نگهدارید، این کار از تخم گذاری کرمهای میوه در زباله ها جلوگیری خواهد کرد اما اگر تعداد این کرمها در آشپزخانه شما فراوان باشد این کار سودی نخواهد داشت زیرا در اینصورت روی تمام میوه های آشپزخانه شما تخم کرم وجود خواهد داشت.

جدول 4-3: رفع مشکلات در تولید ورمی کمپوست

مشکل	علت احتمالی	راه حل
کرمها می میرند یا اقدام به فرار می کنند محفظه بوی بد می دهد کرمهای میوه	خیسی زیاد – خشکی زیاد از بین رفتن و تمام شدن مواد بستر هوای ناکافی – غذای بیش از حد – خیسی زیاد غذای بدون پوشش	ماده تازه بیشتری بیفزائید- بستر را مرطوب کنید- محفظه را برداشت نمائید در محفظه را برداشته یا سوراخهای تهویه ی بیشتری ایجاد کنید به مدت یک یا دو هفته به کرمها غذا ندهید مواد بیشتری به بستر بیفزائید غذا را در بستر مدفون کنید

احتمال اینکه از محفظه کرمها بوی نامطبوع به مشام برسد، بسیار کم است. در غیر اینصورت ممکن است دلایلی برای این امر وجود داشته باشد، همچنین راه حلهایی نیز برای رفع این مشکلات وجود دارد که به برخی از این دلایل و راه حل آنها اشاره می شود :

1- ممکن است محفظه را بیش از حد از زباله ی غذایی پر کرده باشید.
راه حل : به مدت یک یا دو هفته زباله ای درون محفظه نریزید
2-ممکن است بستر کرمها بسیار خیس یا متراکم باشد.

راه حل :
الف) محتوای محفظه را به آرامی هم بزنید تا هوا به داخل آن راه پیدا کند، همچنین حدود یک هفته زباله ای در محفظه نریزید.
ب) می توان در محفظه را برداشته و یا آن را کاملاً باز گذاشت تا محتویات درون آن خشک شود.
3- ممکن است محیط محفظه بسیار اسیدی شده باشد.
راه حل : از مقداری کربنات کلسیم استفاده کرده و آن را روی پوستهای میوه و دیگر زباله های غذایی اسیدی بریزید.

یادآوری :
کرمها از نور و روشنایی بیزارند و ترجیح می دهند که در قسمت تاریک محفظه باقی بمانند.
آنها جایگاه خود را ترک نمی کنند و همچنین نسبت به ارتعاشات نیز بسیار احساس می باشند. پس لطفاً سعی کنید که آنها را بی جهت نیازارید.
کرمها موجوداتی زنده با نیازهای منحصر به فرد می باشند، بنابراین مهم است که برای زندگی آنها محلی سالم و مناسب فراهم کنیم تا آنها نیز بتوانند کار خود را انجام دهند. اگر مواد مناسب را فراهم کرده و توجه کافی نیز مبذول دارید، در اینصورت کرمها رشد کرده و تولید ورمی کمپوست فراوان و مرغوب خواهد بود.
(منابع از کتاب آقای دکتر علیخانی میباشد)

اثرات کرم خاکی بر محیط

اثرات کرم خاکی بر محیط    

خلاصه­ای راجع به اطلاعات کرمها
روش­های کشاورزی عادی معمولاً کاربرد آنالیزهای شیمیایی را برای تعیین نیازهای طبیعی محصول کاشته شده مشخص می­کند. عناصری که در خاک برای محصول معینی به قدر کافی موجود نباشد در کودهای شیمیایی به کار می­رود. اما به زندگی میکروبی درون خاک توجه کمی شده است. در کشورهایی با اقلیم متنوع، این مسئله منجر به آن شده است که به خاک به عنوان یک وسیله نگهداری محض برای محصول دهی گیاهان نگریسته شود.
  امتیاز کشاورزان Bio-Organic در افزایش هوموس خاک می­باشد. غنی بودن هوموس خاک، موجب می­شود خاک از آب اشباع شده و اثر گذارتر شود، نرم و سست باقی بماند، پسمان­ها برطرف شوند، هوادهی شود، گرم شود و ورم نکند یا مثل کیک ورآمده نشود. به علاوه می­تواند فشار ناشی از چرخ­ها و ترمز ماشین­آلات کشاورزی را بهتر تحمل کند. هوموس ذخیره­ای از همه انواع موادمغذی گیاهی می­باشد. هوموس نمی­تواند با مواد مصنوعی جایگزین شود. در خاک­های زنده فرایندهای میکروبی پس مانده محصول و کودهای کشاورزی را به مواد مغذی گیاهی و هوموس تجزیه می­کند. آن­ها (میکروارگانیسم­ها) به سود گیاه acid-sand و مواد مغذی تولید کرده و مواد معدنی منتشر می­کنند. میکروب­های خاک توانایی منتشر ساختن P، K، Ca، Mg، Fe، و S را به خوبی سایر عناصر کمیاب تشکیل دهنده خاک­های گوناگون دارا می­باشند.

G. Lienhard استاد دانشکده کشاورزی Ebenrain-Sissach (در سویس) کرم­های خاکی را ارج نهاده و اظهار می­دارد: ((کرم خاکی مواد مغذی خاک را بطور قابل توجهی افزایش می­دهد.))
آزمایش­های انجام شده روی خاک در Eburnean نشان داده است که خاک­های قالب ریزی شده توسط کرم­های خاکی بطور میا نگین تا حداکثر 4.5 برابر بیشتر از خاک­های معمولی دارای پتاسیم می­باشند. خاکی که از لوله گوارش کرم عبور کرده باشد تقریبا 7 برابر بیشتر نیتروژن خواهد داشت. عمل کرم خاکی تنها مانند یک دستگاه زهکشی خوب بهبود بخشیدن به فرایند گردش آب و هوا نمی­باشد، بلکه مواد معدنی و آلی را نیز مخلوط می­نماید. همچنین آنها کارخانه­های بسیار کوچک کودسازی هستند که بدون هیچ هزینه­ای برای کشاورز به کار خود ادامه می­دهند. این عمل بدون نیاز به سوخت فسیلی انجام شده و هیچ حمل و نقلی در آن دخیل نمی­باشد. اما با وجود همه پدیده­های حیاتی خاک، آن­ها مخلوقات حساسی هستند و در مقابل کاربرد سموم و کودهای مهاجم شیمیایی زنده نخواهند ماند.
((این سؤال برانگیز خواهد بود که چه جانوران دیگری وجود دارند که مانند این مخلوقات کوچک، نقشی این چنین با اهمیت در تاریخ حیات جهان داشته باشند؟)
مطالعات فراوانی پس از مشاهدات داروین روی کرم­های خاکی صورت گرفته است. اما به نظر می­رسد که هیچ کدام از این مطالعات به این سوالات که، کرم­های خاکی تا چه عمقی حفاری می­کنند؟، طول نقبهایشان چقدراست؟، و سؤالاتی از این قبیل پرداخته باشند.
ما می­توانیم از یک قاعده کلی مطمئن باشیم: اگر شخصی زمین را حفر کند و در عمق 8 متری کرم­های خاکی را بیابد می­تواند یک حدس منصفانه بزند که کرم­های خاکی را می­توان در عمقی بیشتر از 8 متر نیز پیدا کرد، چرا که احتمال آن خیلی کم است که شخصی سوراخی عمیق­تر را در آنجا حفر کند.
برای پی بردن به عمق احتمالی سوراخ، به مجموعه­ای از داده­های آماری در باره سوراخ­ها نیاز داریم، و این بخاطر توزیع پهناوری که (بدلیل تنوع در خاک­ها، اقلیم، و گونه­ها) ممکن است با آن مواجه شویم غیر عملی می­باشد.
کرم­های خاکی دارای خانواده­های فراوانی هستند. گسترده­ترین آنها خانواده Lumbericidae با بیش از 160 گونه (و با طول 30- 2 سانتی متر یا 1-12inc) است و بزرگترینشان که به 3m یا 10ft می­رسد، Megascolecidae استرالیایی یا (Megascolides australis) می­باشد.کرم­های خاکی معمولاً از مواد آلی رو به فساد و مدفوع پستانداران تغذیه می­کنند و گونه­های سوراخ­های عمیق (گونه­های geophanous)، و برخی دیگر از آن­ها حتی از نماتود­ها تغذیه می­کنند. معلوم شده است که وقتی کرم­های خاکی به خاک اضافه شدند جمعیت کرم­های نماتود ممکن است تا حدود %60 کاهش یابد.
همچنین میکروب­ها نقش مهمی در جیره غذایی کرم­های خاکی دارند، و حتی کرم­های خاکی مواد آلی دارای حیات میکروبی با تراکم بالا را ترجیح می­دهند. برخی محققین معتقدند که میکروارگانیسم­ها برای کرم­های خاکی حیاتی هستند.
آب یک نیاز عمده کرم­های خاکی می­باشد، بطوریکه %80 وزن بدنشا ن را آب تشکیل می­دهد در روز حدود %15 شل و سست می­شوند. اگر رطوبت در دسترس نباشد به منظور دست یافتن به آن به عمق خاک خواهند رفت. بالاگیری (سطح آب) به دمای احاطه کننده محیط وابسته است.
بطور کلی کرم­های خاکی می­توانند از سه طریق بر محیط تاثیر بگذارند:
1- تراکم میکروبی– زیستی (حیات میکروبی)
2- میزان دسترسی به مواد معدنی شیمیایی، و تجزیه مواد آلی
3- به طور فیزیکی از طریق سوراخ­ها (از طریق هوادهی و از این قبیل)، و پراکندن (جابجایی مواد معدنی بین لایه­های خاک)
برای راحتی و به دلیل آنکه این سه اثر خیلی دقیق به هم وابسته هستند بیایید اثرات بیولوژیکی، شیمیایی، و فیزیکی کرم­های خاکی بر محیطشان را با هم به بحث و گفتگو بنشینم.
اثرات کرم­های خاکی بر تولید محصول از آزمونی به آزمون دیگر تغییرات وسیعی دارد. این تنها بخاطر گونه­ها، محصول و نوع خاک نمی­باشد بلکه، بخاطر وضعیت­های آب و هوایی هنگام آزمون نیز می­باشد. به عنوان مثال نشان داده شده است که در باغستان­هایی با جمعیت زیاد کرم­های خاکی، درختان، دارای ریشه­هایی تا حدود %5 بزرگتر می­باشند. با این حال محصولات در این باغستان­ها تنها %2 بیشتر است. (شخص نیاز خواهد داشت که مقاومت تنش باغستان­ها را (که در طول سال از خشکی ناشی شده است) برای یافتن ارزش واقعی اثرات کرم خاکی بر محصولات امتحان کند. با این وجود افزایش محصول در شبدر به میزان %900 و در گندم به میزان %100 مشاهده شده است.
ریشه­ها اغلب، سوراخ­ها را تعقیب می کنند و از مواد غذایی در دسترس، در گوشه و کنار خود تغذیه می­کنند، یک حقیقت شگفت انگیز این است که ریشه­ها (اغلب به اندازه 2mm) درجستجوی قالب کرم (مسیر حفر نقب کرم) هستند. حتی اگر ریشه مجبور به رشد به سمت بالا باشد این اتفاق رخ می­دهد. علت آن است که کرم­های خاکی (یا میکروب­های موجود در داخل روده آنها) غلظت فاکتورهای رشد و ویتامین­ها را در تونل (نقب) افزایش می­دهند.
نقبهای زیرزمینی کرم­های خاکی به افزایش  کانی­های لایه A نسبت به لایه­های B و C کمک می­کند. ضمناً لایه­های تحتانی با مواد آلی لایه­های فوقانی A و O غنی می­شوند. این در هم آمیزی به علاوه­ی افزایش اکسیژن و نفوذ آب به لایه­های پایینی، ضخامت خاک­های فوقانی را افزایش می­دهد.
در سال به اندازه 20cm یا 9inch از لایه سفت زیر-خاک (Subsoil) توسط نقب­های کرم­های خاکی می­تواند به سطح آورده شود
از سایر تاثیرات بر محیط این است که همیشه خاک اطراف سوراخ­ها خنثی تر از خاک­های مجاور هستند (به PH 7 نزدیکترند). این به خنثی سازی اسیدیته و یا خاصیت بازی موجود در خاک که به موجب بهینه سازی PH  برای رشد ریشه گیاهان کاشته شده بوجود می­آید کمک می­کند
یک ماده موکوزی که غنی از پروتئین است دیواره تونل­ها را قوام می­بخشند. این ماده به عنوان منبع انرژی میکروب­ها کارایی دارد. مشاهده شده است که تراکم میکروب­های شوره ساز در نقب­ها %40 بیشتر از خاکهای دیگر است. این به آن معنی است که هر کجا کرم­های خاکی حضور داشته باشند خاک از کیفیت مطلوبی برخوردار بوده و به همین دلیل کرم خاکی یک ابزار ایده ال برای سنجش کیفیت خاک می­باشد.
یکی از اساتید دانشگاه Eburnean گفته است که: اگر هنگام شخم زدن بتوانیم 80 کرم در هر 10 قدم از شیارهای زمین بیابیم آنگاه خاک مطلوب می­باشد.

خلاصه
 اهمیت نقش موادآلی در فرایندهای تجزیه شیمیایی آنهاست. بطوریکه فقط بتوان تصور کرد بخش اول تجزیه صرف نظر از خاک انجام می­شود (کود دادن زیاد).
همان طور که ماده آلی به خاک افزوده می­شود، فساد و تجزیه باعث افزایش مواد غذایی با ارزش در خاک می­شود (معدنی شدن). این­ها شکل­های قابل حصولی هستند و بوسیله گیاهان استفاده می­شوند. لایه گل، نظر به این که فضایی را برای فعالیت میکروارگانیسم­ها فراهم می­آورد بسیار با اهمیت می­باشد. ساختار خوب در خاک نیاز گیاهان روینده به مواد غذایی را تامین می­کند و باعث می­شود تغییر و تبدیل مواد آلی سریعتر انجام شود.
سایر مراحل تجزیه، هوموس می­سازد و در الحاق هیومیک اسید و گل هوموس پایدار بدست می­دهد. این قسمت از خاک همان طور که از نام آن بر می­آید پایدار است. هوموس پایدار درون  خاک شبیه انباری از مواد معدنی است که فقط در هنگام کمبود مواد آلی در دسترس قرار می­گیرد. بنابراین می­توان آن را به عنوان یک ذخیره مواد مغذی در نظر گرفت. وقتی مواد آلی وجود نداشته باشد یا سطح آن در خاک کم باشد هوموس پایدار نیاز غذایی را برطرف می­کند و این تنها با کمک گیاهان میکروسکوپی micro-flora  قابل حصول می­باشد. در عوض هوموس پایدار، تامپونی برای آب و PH خاک می­باشد.
کرم­های خاکی چه می­کنند؟
 زندگی بر روی کره خاکی بدون دوستان کوچکمان در زیر خاک تفاوت­های بسیاری خواهد داشت. کیفیت خاک­ها به سختی به حیات کرم­های خاکی وابسته است. سرانجام آن که خاک­های با کیفیت و سالم راه حلی برای قابل تحمل بودن محیط خواهند بود، لذا متعلق به ما می­باشند. خواص بیولوژیکی، شیمیایی ،و فیزیکی، برای رشد گیاهان، تعدیل و جداسازی سطح آب­های زیرزمینی و buffering (خنثی سازی) و detoxifying (سم زدایی) و Scrubbing مواد شیمیایی پرخطر، حیاتی می­باشد. در واقع خاک  مخزنی از تنوع زیستی است  که شاید وسعت آن فراتر از اکوسامانه­های زنده روی زمین باشد.
کرم­های خاکی در خاک عملکردهای منحصر به فردی دارند. نقب­های بزرگ آن­ها اجازه می­دهد که آب باران به راحتی وارد خاک شود و میزان سرعت نفوذ آب در خاک افزایش یابد. این مانع از شستشوی خاک شده و به آب اجازه می­دهد تا وارد ناحیه ریشه­ها شود و مورد استفاده گیاهان قرار گیرد. نقب­های آن­ها همچنین اجازه می­دهد که ریشه­های گیاهان به راحتی از خلال خاک عبور کرده و به فضای جدیدی راه یابد، خاک­هایی که توسط کرم­های خاکی عمل آمده باشند دارای ساختار گل مانند پایداری هستند که احتمال جابجایی آن توسط باد کمتر است
نقش کرم­های خاکی به همان اندازه دارای ویژگی­های منفی نیز می­باشد. در مناطق خاصی گونه­هایی معرفی شده که بر سرکرم­های خاکی بومی رقابت دارند. این مسئله زندگی توفیق آمیز، بلکه بقای گونه­های بومی را با مشکل رو به رو می­سازد. لذا در بسیاری اوقات گونه­های بومی در مناطق مجزای کوچکی به سر می­برند. بسیاری از کرم­های خاکی که ما می­بینیم در اروپا معرفی شده­اند. این لزوما یک رویه منفی نمی­باشد، اما مشکلاتی را هم بدنبال دارد. یک مثال توده فضله­ای است  که مربوط به Lumbricus terrestris در غرب کانادا می­باشد که باعث شده خاک­هایی با موادی با منشاء آهکی چیره شوند. نقب زنی­های عمیق L.terrestris توده­های فضله سفت بهم چسبیده­ای می­سازد. این نقب زنی­ها، زیر- خاک (Subsoil) سفت را در معرض خشک و خیس شدن قرار می­دهد که این ماده را بسیار سخت کرده و از پیش بردن آن را در باغ­ها، پیست­های گلف، و چمن زارها با مشکل رو به رو می­سازد.

(فصل دوم):چرا باید ورمی کمپوست تولید کرد

چرا باید ورمی کمپوست تولید کرد
امروزه در مورد کشاورزی طبیعی، کشاورزی آلی، کشارزی بومی، ورماکالچر، کشاورزی زیست- پویا و چیزهایی از این دست مطالب بسیار شنیده یا می خوانیم، که باعث ایجاد انگیزه و هیجان در بین عامه مردم می گردد، اگر چه این کلمات در معنای دقیق خود اندکی باهم متفاوت می باشند اما مفهوم بنیادین در تمام آنها یکی است. روش شناسی و تعریف این لغات برگرفته از مطالعه دقیق طبیعت است و تمام آنها در یک اصل باهم موافقند و آنهم کمترین مداخله در سیستمهای طبیعی به منظور پرورش حیوانات و گیاهانی سالم می باشد.
و ماهیت غذایی تولیدات زراعی می باشد. کشت بیش از اندازه و آنهم با استفاده وسیع کودهای شیمیایی باعث انتخاب سبز شده است. عملیات زراعی بیش از اندازه، تولیدات را در جهت تأمین مواد غذایی جمعیت روبه  رشد در کشورهای جهان سوم افزایش داده است. در گذشته کشاورزان قادر بودند با استفاده از امکانات موجود و آبیاری مناسب تا سه بار در سال برداشت نمایند. اما هیچکس به تأثیرات مخرب این کار در طولانی مدت و تأثیرات منفی که به مدت نزدیک به چهار دهه از مصرف کودهای شیمیایی بر وضعیت خاک به ویژه محیط زیست گذاشته شد، فکر نمی کرد.
استفاده از کودهای شیمیایی و از بین رفتن محیط زیست خاکی
کودهای شیمیایی عموماً ترکیباتی شیمیایی هستند که برای افزایش میزان حاصلخیزی خاک مورد استفاده قرار می گیرد. کودهای نیتروژنی که قسمت اعظم ترکیبات کودهای شیمیایی را تشکیل می دهند اغلب از مشتقات پتروشیمی می باشند. از آنجائیکه سوخت های فسیلی به عنوان یک منبع دائمی انرژی محسوب نمی شوند حرکتی جدی در جهت کاهش استفاده از این سوختها به کمترین میزان ممکن آغاز شده است که این حرکت شامل واردات مواد اولیه برای تولید کود و نفت بیشتر نیز می شود زیرا کودها و دیگر تولیدات شیمیایی کشاورزی نیاز به مصرف انرژی بیشتری داشتند. دامنه انرژی لازم برای کودهای زراعی تا  مگاکالری بر کیلوگرم برای اکسیدفسفر (P2 o5 ) و 5/0مگاکالری بر کیلو گرم جهت اکسید پتاسیم (K2O ) می باشد. همچنین میانگین انرژیهای ورودی در آفت کشها نیز 470/61 تا 910/86 کیلو کالری بر کیلوگرم برای علف کشها و 770/27 تا 910/64 کیلوکالری بر کیلوگرم برای قارچ کشها (1980Pimentel ) است.
پاپهای کارخانه های کودسازی را می توان مسبب آلودگی آب و هوا دانست و باید اقداماتی پیشگیرانه اتخاذ شود تا از خطرات آتش سوزی و نشست گازهای سمی از این واحد ها به اتمسفر جلوگیری شود که البته این طرح اقدامی پر هزینه و گرانقیمت می باشد. رسوبات موجود در پوسته زمین، ماده اصلی کودهای فسفری را تشکیل می دهد. باید برای رساندن هزینه های حمل و نقل به کمترین میزان ممکن کارخانه جات را در نزدیکی معادن دایر نمود. تنها یک سوم از مواد خام مورد استفاده در تولید، به عنوان کود بازیافت می شوند و بقیه این مواد به صورت زباله باقی می ماند که برای دفع آنها نیز مشکلات بسیار زیادی وجود دارد. باید برای غلبه بر آلودگیهای ناشی از این واحدها، اقدامات پیشگیرانه کافی اتخاذ شود.
فقط در مورد پتاسیم صرفاً به عملیات استخراج از معادن نیاز است و آن در شرایط طبیعی در دسترس می باشد.  بطور کلی تولید کودهای شیمیایی منجر به مسائلی از قبیل مصرف سوختهای فسیلی، آلودگی محیط زیست و خطرات شغلی می گردد.
کودسازی به یک واحد تولیدی عمده در صنایع شیمیایی تبدیل شده است و این گونه تصور می شد که افزایش سرعت تولید کود می تواند اولین گام در مقابله با چالشها در زمینه تولید غذا باشد و استفاده از کود برای افزایش محصولات به عنوان یک ضرورت در جلوگیری از قحطی است.
درست است که محصولات کشاورزی واکنش بسیار خوبی نسبت به کودهای نیتروژنی از خود نشان می دهند اما این یک امر کوتاه مدت بوده و می تواند  بعدها منجر به کاهش کیفیت محصولات گردد مگر اینکه با دادن کودهای پتاسیمی و فسفری از این کار جلوگیری شود. در سالهای آتی برای دستیابی به محصول مورد نظر، میزان نیاز به کود نیز افزایش می یابد. این امر به وضوح نشان می دهد که چگونه حاصلخیزی خاک با استفاده مداوم از کودها تحت تأثیر قرار خواهد گرفت.
اکنون، باید عناصر غذایی کم مصرف نیز به همراه عناصر غذایی پر مصرف در تولید محصولات کشاورزی مورد استفاده قرار گیرد زیرا مشخص شده است که این مواد غذایی کم مصرف نیز برای رشد و بازدهی محصولات کشاورزی ضروری می باشند. وجود نقص و کاستی در هر یک از این موارد می تواند وضعیت محصول را تحت تأثیر قرار دهد.
اگر چه میزان بالایی از این مواد شیمیایی به خاک افزوده می شوند اما گیاهان قادر به جذب تمام این مواد نمی باشند و از این مواد نمی توانند بصورت ذخیره برای محصول بعدی باقی بمانند. البته گاهی این مواد یا آبشویی می شوند و یا با یونهای فلزی ترکیب شده و ایجاد کمپلکس های نامطلوب می نمایند.
استفاده مداوم از مواد شیمیایی، میزان کربن آلی را کاهش داده و در نتیجه منجر به آبشویی بیشتر می گردد. با گذشت زمان انباشت نمکها موجب تغییر PH خاک و در نتیجه کاهش باروری آن می گردد. پوسته تشکیل شده در سطح خاک تخلخل آن را تحت تأثیر قرار داده و به دلیل کمبود خاکهای سطحی مطلوب میزان باروری و حاصلخیزی خاک کاهش می یابد.
در حال حاضر کشاورزان برای ترمیم و بهبود ترکیبات خاک تمایل به بازگشت به کشاورزان آلی دارند. با این روند رو به تغییر لازم است برای حفظ سطح بالای تولید در اراضی زراعی مقدار زیادی کود آلی از منابع موجود تهیه و مورد استفاده قرار داد. در این مورد به دلیل تولید سریع کودهای آلی به صورت محلی و با هزینه ای کم و نیز استفاده از تمام انواع زباله های تجزیه پذیر در محیط زیست می توان گفت آینده ای بسیار خوب در انتظار فرایند تولید ورمی کمپوست می باشد. عناصر غذایی موجود در اغلب زباله ها و بقایای حیوانی و گیاهی به صورت مواد شیمیایی آلی با پیوند های مستحکم وجود دارند که ورود این مواد به شکل آلی یا معدنی ساده به داخل سیستم گیاهی پایه ی اصلی چرخه ی بیوژئوشیمیایی را تشکیل می دهند. اگر این مواد شیمیایی به شکل سیستماتیک و منظم وارد چرخه ی طبیعت شوند بنابراین ذخایر غذایی گیاهان به طور طبیعی دیگر دچار کمبود نخواهد شد. در این صورت ضمن این که محیط زیست آلوده نمی گردد به پاکیزگی آن نیز کمک خواهد شد.
میکروبها به عنوان تجزیه کنندگان اولیه و کرمهای خاکی نیز تجزیه کنندگان ثانویه به شمار می آیند. کود کرم خاکی متشکل از بافت مرده گیاهان و حیوانات است و بنابراین میزان مواد غذایی پر مصرف و کم مصرف اینگونه کودها در اندازه های مطلوب می باشد. در کشورهای گرمسیری شرایط آب و هوایی و نوع خاک برای ترمیم و بازیافت منابع کربن موجود در خاکها مساعد نمی باشد. استفاده از کودهای آلی باعث می شود که خاکهای غیر حاصلخیز دوباره از کربن آلی انباشته گردند. وجود مقدار زیادی کربن آلی اکسید شونده کمک می کند تا عناصر غذایی به آرامی از کود آزاد شوند و همچنین میزان آبشویی آنها را نیز محدود می نماید.

 آزمون تأثیر تولید ورمی کمپوست
آزمایشگاه اکولوژی خاک در دانشگاه ایالت اوهایو فرایند تولید ورمی کمپوست متوالی را برای مخلوط های مختلف مواد کف بستر سیستم های پرورش خوک و فراورده های فرعی سیستم توأم جنگلکاری کشاورزی مورد آزمایش قرار داده است. این طرح تأثیر تعداد کرمهای خاکی را بر فرایند تولید ورمی کمپوست بررسی کرده و همچنین ورمی کمپوست هایی که در زمانهای مختلف تولید شده بودند را مورد ارزیابی قرار داد. هنگامیکه جامدات آلی و کود خوک با دیگر عوامل حجمی مخلوط می شوند می توانند بهترین آلی برای کرمهای خاکی در حال رشد باشند. برای پرهیز از تجمع شیرابه، جعبه های چوبی پوشش دار که دارای سوراخ های زهکشی بودند ابتدا با لایه ای از ورمی کمپوست هضم شده پرشدند و بر روی این لایه نیز یک توری نیم سانتی متری که حرکت کرمهای خاکی از درون آن امکان پذیر بود قرار گرفت و سپس لایه هایی از مخلوط کود خوک و عوامل حجمی نیز بر روی آن قرار داده شد که هر لایه توسط یک توری از لایه ی دیگر جدا می شد هر دو ماه و نیم تا سه ماه یک بار از این جعبه ها نمونه برداری می شد و تعداد و وزن کلی کرمهای خاکی و کوکونها مورد ارزیابی قرار می گرفت. همچنین از هر لایه یک زیر نمونه برای تشخیص چندین پارامتر شیمیایی و فیزیکی نمونه برداری شده و پس از هوا خشک شدن، نمونه ها اندازه گیری و تشخیص داده می شد.

وضعیت نیتروژن و هوموسی شدن مواد در تولید ورمی کمپوست

با توجه به مقدار کل نیتروژن، میزان آن در تمام تیمارهای تولید ورمی کمپوست و همچنین در همه زمانها، کاهش یافته که این کاهش در مراحل پایانی یعنی هنگامیکه فعالیت کرمهای خاکی بالاتر بود محسوس تر نمود. ترکیبات مختلف نیتروژن نیز روند مشابه نیتروژن کل داشتند. در مراحل پایانی تمام فرایندها، هنگامیکه تعداد کرمهای خاکی و فعالیت آنها بیشتر بود کاهش محسوسی در محتوای نیتروژن آلی و بالا رفتن سرعت تولید نیترات در ورمی کمپوست مشاهده گردید. میزان نیترات سازی در کرمهای خاکی تیمار شده، پنجاه تا شصت و پنج درصد بیشتر از نمونه های شاهد بود.
ورمی کمپوست- یک کود با کیفیت

ورمی کمپوست یک ماده آلی دانه ای شکل بسیار مطلوب و پایدار است و هنگامیکه به خاک رسی افزوده می شود، باعث نرمی بافت خاک شده و راه را برای عبور هوا و افزایش تهویه خاک فراهم می سازد. لعاب مخلوط با مدفوع کرمی که جاذب الرطوبه است، باعث جذب آب شده و از حرکت آن در خاک جلوگیری میکند. همچنین ظرفیت نگهداری آب را نیز بهبود می بخشد. خاک شنی ظرفیت نگهداری آب کمتری دارد در حالیکه خاکدانه های ورمی کمپوست که پوشیده از لعاب هستند، آب را برای مدت زمان بیشتری نگه می دارند. کربن آلی موجود در ورمی کمپوست عناصر غذایی را به آرامی و به طور یکنواخت در سیستم رشد گیاهی آزاد کرده و گیاه را قادر به جذب آنها می نماید. خاکی غنی شده با ورمی کمپوست، موادی اضافی فراهم می کند که در کودهای شیمیایی غالباً یافت نمی شود. به طور خلاصه می توان گفت که ورمی کمپوست در طولانی مدت و بر اثر استعمال مکرر، باعث بهبود خواص بیولوژیکی، فیزیکی و شیمیایی خاک می شود. آن دسته از خواص ورمی کمپوست که آنرا به یک کود زیستی ایده آل برای خاک تبدیل می کند عبارتند از:

    ورمی کمپوست حاوی آنزیمهایی از قبیل پروتئاز، لیپاز، آمیلاز، سلولاز، لیگناز و کیتیناز می باشد. این آنزیمها به عملکرد خود در تجزیه زیستی مولکولهای بزرگ و بقایای کشاورزی در خاک ادامه می دهند تا حملات میکروبی بعدی تسریع شود.
    ورمی کمپوست از نظر دارا بودن ویتامینها، آنتی بیوتیکها و هورمون های رشد، ماده ای غنی می باشد .
    مدفوع عاری از عوامل بیماری زا است.
    مدفوع کرم دارای ریز جامعه گیاهی (میکروفلور) خاص است که در خاک برای ایجاد محصولات مفید، دارای فعالیت های پیوسته ای می باشند.
    مدفوع کرم حاوی کوکونهای کرم خاکی بوده و تعداد این کرمها را در خاک افزایش می دهد.
    افزودن این ماده (ورمی کمپوست) به خاک، باعث ثبات ساختمان خاک می گردد.
    ورمی کمپوست رطوبت هوا را نیز جذب می نماید.

بازیافت زباله ها از طریق تولید ورمی کمپوست
فناوری تولید کود کرمی با استفاده مؤثر ازVEMP ، در بازیافت مواد زاید کشاورزی مفید می باشد. عناصر غذایی موجود در ورمی کمپوست به سادگی در دسترس گیاه می باشند و افزایش تعداد کرمهای خاکی با استفاده از ورمی کمپوست و مالچ منجر به انتقال آسان عناصر غذایی به گیاهانی می شود. وجود میکروب ها در کمپوست و نیز وجود مواد غذایی در خاکی که توسط کرمهای خاکی مصرف شده است، بیشتر به دلیل ایجاد کره های متخلخل ناشی ازفعالیت کرم می باشد. بنابراین در پتانسیل بالقوه ورمی کمپوست برای تولید یک محصول خوب شکی نیست، اما این کار به مدیریتی که توسط کشاورزان اعمال می گردد بستگی دارد.
به حداقل رساندن خطر آلودگی
کرم خاکی قادر است با افزایش میزان تجزیه زباله ها، خطرات آلودگی ناشی از این زباله های آلی را به پایین ترین حد کاهش دهد. تجارب موجود در زمینه ی کشاورزی نشان می دهد که جلوگیری از قحطی تنها با استفاده از کودهای شیمیایی ممکن نبوده و امری واهی بشمار می آید این کار، مانند این است که به جای فراهم کردن فرصتی برای کسب درآمد برای یک فرد نیازمند، به او صدقه بدهیم تا نیاز یک روز خود را برآورد.
گونه های مناسب کرم خاکی می توانند زباله ها را به کودی گران بها تبدیل نمایند. اگر این عمل با تلاشها و مدیریت جامعه کشاورزی به موقعیت برسد می تواند به طور حتم در تبدبل زمینهای بایر به اراضی حاصلخیزی کمک نماید. امید به امکان تولید هوموس به وسیله کرمهای خاکی باعث تقویت این انگیزه و تلاش ها می شود. از زاویه ای دیگر ، این امر می تواند در رسیدن به اهداف انقلاب سبز، آدمی را یاری نماید .

فراهم کردن عوامل محرک رشد
برخی از ترشحات کرمها و میکروبهای همراه آن ، به اضافه دیگر عناصر غذایی موجود در ورمی کمپوست، می توانند میزان رشد گیاه را افزایش دهند، لذا ورمی کمپوست تأثیرات گوناگونی بر رشد و عملکرد گیاهان دارد.

 تولید ورمی کمپوست : مزایا و سودمندیها
ورمی کمپوست دارای اثرات مفیدی بشرح زیر می باشد :

    این کار موجب سهل و آسان شدن مدیریت می گردد .
    با استفاده از فرایند تولید ورمی کمپوست ، زباله ها می توانند در منبع یا محلی که دارای امکانات کافی است ، به طور سودمندتری مورد استفاده قرار گرفته  و لذا موجب تأمین اهداف اقتصادی گردد .
    مدیریت جامعه زیستی در خاک پیش از هر چیز به گسترش شرایط مناسب نیازمند است که این شرایط بدلیل عملیات زراعی مدرن، به آسانی ممکن نمی باشد و حتی در صورت وجود این شرایط، پرورش وسیع گونه های مناسی از کرم خاکی لازم است که این میزان، رقمی نزدیک به یک میلیون کرم زنده در هر هکتار می باشد . تمام این عوامل ، از ملزومات توسعه پرورش کرم خاکی به حساب می آیند .
    مقادیر زیادی از زباله های آلی خانگی ، زراعی و صنعتی روستایی می توانند برای کاربردهای مختلفی مورد بازیافت قرار گیرند . این امر همچنین باعث کاهش آلودگی نیز می شود .
    مدفوع کرمی ، کود زیستی موثری است که حاوی ریز جامعه زیستی (میکروفلور) سودمندی می باشد . هنگامیکه این مدفوع در خاک با لایه ای از مالچ پوشیده می شود ، می تواند در طول سه ماه ، یکصد هزار کرم خاکی در هر ایکر تولید نماید . فعالسازی بیولوژیکی خاک به این روش یکی از ضرورتهای کشاورزی طبیعی می باشد.

کاربرد دیگر ورمی کمپوست در شالیکاری و به هنگام پنجه زنی ، آغاز تشکیل گل آذین ، گل دادن و پرشدن دانه ضروری است . از دست دادن عناصر غذایی از طریق آبشویی و پدیده های دیگری که منجر به این امر می شود، در برهمکنش های VEMP برخلاف کودهای شیمیایی به کمترین میزان می باشد. در سیستمهای کاربردی آزولا، استفاده از ورمی کمپوست ، موجب تسریع در تجزیه و آزادسازی عناصر غذایی می گردد . تأثیر بخشی جلبک سبز- آبی با ورمی کمپوست در مقایسه با دیگر کودهای زیستی بخوبی درک نمی شود.
از ورمی کمپوست می توان به عنوان یک محیط کشت حامل برای آزوسپیریلوم، ریزوبیوم و حل کنندگان فسفات که با FYM توصیه می شوند، در زراعت نیشکر، برنج و دیگر محصولات استفاده نمود. این مواد همچنین هماهنگی بسیار خوبی در بالا بردن تأثیرات متقابل با ریشه های گیاهان ایجاد می کنند. آزمایشاتی که در جهت بررسی تأثیر کرمهای خاکی و یا ورمی کمپوست و پساب ورمی کمپوست از طریق فناوری تولید کود کرمی بر کشت صیفی جاتی چون گوجه فرنگی ، بادنجان و بامیه انجام شده اند نتایج بسیار با ارزشی در برداشته اند.

طلای سیاه (مدفوع کرمی ) حاصل از کرمها
طلای سیاه (مدفوع کرمی) که با ارزش ترین نوع کود در بازار می باشد همواره از میزان تقاضای خوبی برخوردار است و چون این ماده از تولیدات زیستی کرم تهیه شده است این تقاضا همواره از سوی مصرف کنندگان ادامه خواهد داشت .
تا کنون هیچ رقیب یا کارخانه ای که دست ساز انسان باشد و بتواند میزان عناصر طلای سیاه را به صورت طبیعی دو برابر نماید ، وجود ندارد .
حشره کشهای آلی (ورم تی) سریعتر ازهر آفت کش دیگری در بازار به فروش می رسد .
بسیاری از مدارس ابتدایی به استفاده از محلول رقیق شده ورم تی به عنوان حشره کش روی آورده اند زیرا حاوی مواد کاملاً آلی حشره کشی است که بر خلاف دیگر حشره کش ها فاقد خطرات و مواد سرطان زا می باشد.
بسیاری از صاحبخانه ها ، مشاغل مختلف و سازمانهای دیگر نیز با روی آوردن به ورم تی این روند را ادمه می دهند.
از آنجاییکه این حشره کش بر خلاف حشره کشهای دیگر فاقد خطرات سوء زیست محیطی می باشد بنابراین در آینده بیشتر مورد استفاده فرا خواهد گرفت و سلامتی افراد را محقق می سازد.

 کرمها و فضولات آنها تجارت بزرگی محسوب می شوند
اگر تعداد صد هزار کرم خاکی به مدت یک شب به حال خود رها شوند ، صبح روز بعد مشاهده می شود که بسیاری از آنها به صورت گلوله هایی بر روی دیوارهای انبار گرد آمده و بقیه نیز در گوشه ها جمع شده اند ، در حالیکه همه این کرمها تلاش می کنند تا خود را از معرض نور پنهان کنند . برای شمارفزاینده ای از آمریکایی هایی که نسبت به مسائل زیست محیط آگاهی دارند ، حرفه پرورش کرم ، موضوع خنده داری نیست .
کرم همان موجودی است که ارسطو به آن لقب روده زمین است . تا اواخر دهه 1970 ، حدود صد هزار نفر از مردم آمریکا وارد حرفه پرورش کرم شدند . در دو دهه پیش از این هدف اصلی و عمده بازار کرمها تولید کرمهایی به عنوان طعمه ماهگیری بود . امروزه صدها نفر از مخالفان کرم در مقیاس بزرگ و با علاقه فزاینده ای در تولید ورمی کمپوست ، در کشورتمرکز کرده اند که طی این فرایند زباله های آلی به مدفوع کرمی تبدیل می شوند ، این کار می تواند در سطح خانگی و یا بسیار فراتر از آن نیز انجام گیرد. حتی  در یک مقیاس کوچک هم کرمهایی که در چرخه ی بازیافت مواد الی نگهداری می شوند ، می توانند به عنوان مثال از برگهای پلاسیده کاهو یک مکمل خوراکی برای گیاهان خانگی و صحرایی تولید کنند .
 تأثیرات سوء بر گیاهان
فعالیت کرمهای خاکی ممکن است تا حدودی به گیاهان آسیب برساند که این کار می تواند از طریق برگهای افتاده گیاهان زنده و
یا به وسیله ریشه درآوردن گیاهچه های ظریف و نازک انجام گیرد . مدفوع کرم باعث زشتی چمنهای تزئینی و با ایجاد مشکل در
زمینهای گلف و فوتبال نمی گردد . بعلاوه گزارشهایی دال بر انتقال انگلها و بیماریهای گیاهی وحیوانی توسط کرمهای خاکی گزارش نشده است .
جنبه های اقتصادی

به دلیل نیاز به سرمایه گذاری اندک ، فناوری تولید کود کرمی به یک متدولوژی متداول تبدیل شده است . این فناوری نیاز به زیر ساخت مصنوعی ندارد ، تمام آنچه که برای محوطه های کود سازی مورد نیاز است شامل تعدادی محفظه یا مخزن ساخته شده از سنگ یا چوب برای تجزیه ابتدایی زباله های آلی و همچنین ترانشه ها یا ظروفی ساخته شده از پلاستیک یا هر ماده مناسب دیگر است که بتوان با استفاده از آن از کرمهای خاکی در برابر آفات و جانوران محافظت نمود . بنابراین ، سرمایه گذاری در این مورد با ماده ای که در ساخت مخزن به کار می رود ، ارتباط مستقیم دارد . از آنجاییکه ممکن است جعبه های پلاستیکی از پایداری کمتری برخوردار باشند ، بیشتر مخازن  از سنگ ساخته می شوند . بنابراین مخازن سیمانی و آجری برای استفاده در هر وضعیتی مناسب تر می باشند . اما استفاده از ترانشه های بدون سیمان در مناطق کم باران رایج می باشد .قیمت آجرها و تعداد انها ، از مکانی به مکانی دیگر متفاوت است . بعلاوه توسعه پارکهای پرورش کرم ، هیچ هزینه ای ندارد و در غیر این صورت نیز هزینه آن بسیار ناچیز می باشد . اصطلاح پارک برای محل هایی استفاده می شود که متفاوت از محوطه های کمپوست سازی می باشند . پارک چیزی بجز فضاهای بیش از هزار متر مربع با حصار کشی و تجهیزات تأمین آب نمی باشد .
می توان با کاشت درخت به این پارکها چشم اندازی زیبا بخشید و زباله ها را نیز می توان به وسیله کرمهای خاکی و تحت یک پوشش کود سبز (مالچ) به فرآوری کرد . این کار هیچ بوی نامطبوعی ایجاد نمی کند . این روش در منطقه مومبایی ، آی آی تی به طور موفقیت آمیزی برای تبدیل زباله های غذایی رستورانها به ورمی کمپوست مورد آزمایش قرار گرفته است . برای انجام فرایند بر روی یک تن ماده ی الی در هر روز ، به هزار و پانصد متر مربع فضا و شش کارگر نیاز است . با این کار می توان سالیانه حدود هفتاد تن ورمی کمپوست تولید نمود . فواید عمده فناوری پرورش کرم در اقتصاد هند ، عبارت اند از :

    استفاده موثر از زباله های غیر سمی به عنوان منابع در جهت رسیدن به اهداف کشاورزی  آلی .
    در کشور هند هیچ یک از مبادلات خارجی به مانند این فناوری نمی باشد .
    این فناوری ، از پتانسیلی در جهت کاهش وابستگی به انرژیهای ورودی تجدید ناپذیر برخوردار می باشند . همچنین جلوگیری یا کاهش واردات محصولاتی از قبیل کودهای شیمیایی و آفت کشها را بدنبال دارد
    این فناوری پتانسیل تبدیل زمینهای بایر به زمینهای بایر حاصلخیز را دارا است .
    کاربرد بهینه از زمین ، نیروی کار و آب در کشاورزی پایدار
    حفاظت موثر از محیط زیست
    افزایش کیفیت محصولات کشاورزی که باعث به وجود آمدن قیمتهای بهتر در بازار می گردد .
     

سوپ مغذی تولید شده از کرمهای کمپوستی
نوع جدیدی از یک مایع خوراکی حاصل از کرمهای خاکی در بازار موجود است و همانقدر که سوپ برای انسانها غذایی مفید است این خوراک برای گیاهان ، درختان ، سبزیجات و میوه جات نیز مفید می باشد . این مایع خوراکی ، چای کمپوست هوازی نام دارد که محصولی جدید برای مبارزه با بیماریهایی از قبیل : پژمردگی گوجه فرنگی ، کپک انگور و کدو و لکه های سیاه گل رز ایجاد می کند . این مایع همچنین باعث افزایش رشد گیاهان نیز می شود . این کار مانند مایکروسافت در فناوری باغداری و کشاورزی عمل میکند . تصورکنید که بتوان چمن و بوته زاری زیبا و سبزیجات و میوه جاتی سالن آن هم با قیمتی ارزان و محصولی مناسب برای محیط زیست ایجاد کرد .
در واقع این مفهوم بسیار واضح است که کیفیت ورمی کمپوست ، اساساً با افزودن و مخلوط کردن مواد مغذی افزایش می یابند . محصولی نهایی برای تغذیه گیاهان با آنها واکنش داده و از بیماریها نه به گونه ای شیمیایی بلکه به طور طبیعی و آلی جلوگیری می نماید .
در سالهای گذشته بیش از شصت هزار پوند از زباله های میزهای رستورانها که به عنوان خوراک به کرمها داده شدند ، کود لازم برای باغچه های مدارس را تأمین نمود . این مطلب از سوی جو کیسرء که رییس این پروژه می باشد گفته شد .

(منابع از کتاب آقای دکتر علیخانی میباشد)

مقدمه ای بر ورمی کمپوست (فصل اول)

فصل اول

مقدمه

Verms  معادل کلمه لاتین «کرم» می باشد و تولید ورمی کمپوست نیز اصولاً تهیه کمپوست توسط کرمها است. در طبیعت سرانجام تمام مواد آلی به طور طبیعی تجزیه می شوند. در فرایند تولیدورمی کمپوست شما به این روند سرعت بخشیده و به یک نتیجه مطلوب که هکان مدفوع کرم می باشد دست می یابید از آنجاییکه این فرایند می تواند به طور بالقوه در هر جایی انجام پذیرد، فایده دیگری نیز دارد و آن اینکه به شما اجازه می دهد تا بتوانید در فصل زمستان کمپوست را در فضاهای داخلی تهیه کرده و در تابستان نیز این کار را در فضای بیرون انجام دهید.

بر خلاف رفتار ناخوشایند ما با طبیعت، کرمها در سرتاسر کره زمین به حاصلخیزی و هوادهی بشتر خاک کمک می کنند. آنها حتی میتوانند در حل مشکل زباله های آلی نیز به ما کمک نمایند. وجود زباله های آلی فاسد شونده باعث آلودگی منابع آب زیر زمینی می شوند.کمها قادرند این زباله های آلی را خورده و در مقابل کود دراختیار ما قراردهند و این معامله ای است که انسان نمی تواند براحتی از آن صرف نظر کند.

تحقیقات و مطالعات علمی گسترده حاکی از سودمند بودن کرمهای خاکی است چارلز داروین بیش از چهل سال بر روی کرمهای خاکی مطالعه نمود. او می گوید: " کرمها زندگی گیاهی را بسیار بهبود می بخشند. آنها خاک را سوراخ کرده و باعث نرمی آن می شوند. همچنین با کشیدن ساقه ها و شاخ و برگهای کوچک به درون خاک و نیز آوردن تعداد زیادی از خاکدانه های ریز به سطح خاک، باعث افزایش نفوذ پذیری خاک در هنگام بارندگی می شوند.این کلوخه ها، مدفوع کرمی نام دارند که به عنوان فضولات کرمها، کود آلی مناسبی برای رویش دانه ها و علف ها می باشند."

سودمندیهای ورمی کمپوست

زباله های آلی می توانند به سرعت توسط کرمهای خاکی تجزیه و متلاشی گردند و به ماده ای غیر سمی  پایدار با ساختاری خوب و مناسب تبدیل شوند که این ماده به طور بالقوه از ارزش اقتصادی بسیاری به عنوان تهویه کننده ی خاک در رشد گیاهان برخوردار است. ورمی کمپوست ماده ای شبیه به پیت است که به خوبی تغییر فرم یافته و ساختار، تخلخل، تهویه، زهکشی و ظرفیت نگهداری رطوبت در آن در حد عالی می باشد.

در این زمینه، سیستمهایی با فن آوری پیشرفته، متوسط و پایین در دسترس می باشند که سیستمهایی که از فناوری پایین برخوردارند می توانند به راحتی در مزارع کوچک یا در دامداری ها مورد استفاده قرار گیرند. ورمی کمپوست می تواند تعادل  مناسبی بین مواد معدنی ایجاد کرده، دسترسی به مواد مغذی را ارتقاء بخشیده و به عنوان دانه های همتافت کود عمل نماید. همچنین وزن مخصوص ظاهری زباله را به شدت کاهش می دهد اگر چه این کار نیاز به زمان بیشتری دارد.

تولید ورمی کمپوست تعداد ریز موجودات بیماریزای گیاهی را به شدت کاهش داده و بنابراین نظر برتری نسبی به کمپوست معمولی دارد نظر کلی بر این است که عوامل بیماریزای گیاهی طی مرحله گرماگرایی فرایند کمپوست سازی از بین می روند. اما تحقیقات انجام شده نشان می دهد که تولید ورمی کمپوست نیز باعث از بین رفتن این عوامل می گردد. تولید کمپوست به عنوان یک فرایند هوازی منجر به معدنی شدن نیترژن می شوند و در مورد تولید ورمی کمپوست نیز، استفاده از کرم های خاکی باعث افزایش این فرایند و تسریع آن می گردد.

فرایندهای هوموسی شدن که در مرحله رسیدگی کمپوست سازی اتفاق می افتد، در طول فرایند ورمی کمپوست، بزرگتر و سریعتر می باشند. همچنین تولید ورمی کمپوست در مقایسه با تولید کمپوست معمولی می تواند کاهش بیشتری از فلزات سنگی قابل جذب توسط موجودات زنده را به همراه داشته باشد و شواهدی وجود دارد که نشان می دهد محصول نهایی این عمل ممکن است ترکیبات هورمون مانندی باشد که باعث تسریع در رشد گیاه می شود.

فرایند های تولید کمپوست معمولی و ورمی کمپوست در مدیریت مواد زاید، در جستجوی رسیدن به محصولاتی هستند که دارای ارزش اقتصادی می باشند. به همین دلیل، امکانات دیگر این فناوریها نادیده گرفته شده و تا کنون بر روی آنها مطالعه ای انجام نشده است.

تولید ورمی کمپوست دارای بیشترین اهمیت در بکارگیری فرایند تثبیت و پایدار سازی، ساماندهی زباله های آلی به صورتی است که همزمان با آن موفقیت در دفع زباله یا دست کم به حد اقل رساندن مشکلات زیست محیطی ناشی از مصرف آنها بدون اینکه در بسیاری از موارد نیاز به تکمیل فرایند باشد را فراهم می نماید. اگر ترکیب و ویژگیهای زباله هایی که باید مورد تصفه قرار گیرند این امکان را بدهد، فرایند های تولید ورمی کمپوست می توانند تا مرحله پایانی به صورت کامل انجام گیرند تا این که به محصول نهایی  با ساختار و کارایی بهتر منجر گردد.

فرایند مرسوم در تولید کمپوست معمولی که در حال حاضر به طور وسیعی مورد استفاده قرار می گیرد برای تصفه سریع مقادیر زیادی از ضایعات، مناسب می باشد تا مشکلات آلودگی، سریعتر از روشهای تولید ورمی کمپوست به صورت سنتی حل شود. اما به نظر می رسد سیستمهای عمل کننده در تولید پیوسته ورمی کمپوست نیز که جدیدتر بوده و البته در حال حاضر به طور کامل ایجاد نشده اند، قابل بکارگیری فرایند سازی در مقادیر بزرگ باشند. سیستمهای توده ای – ردیفی سنتی در تولید ورمی کمپوست می توانند به عنوان یک روش جایگزین در کنترل زباله ها یی که در حجم کمتری تولید می شود مورد استفاده قرار گیرند این کار به منظور از بین بردن مشکل مذکور و همزمان با آن به دست اوردن یک کود آلی ارزشمند می باشد.تولید ورمی کمپوست می تواند در حجم کم و همچنین در حجم های زیاد نقش مهمی در مدیریت مواد زاید آلی داشته باشد و به عقیده بسیار از محققین فرایند های تولید کمپوست معمولی و ورمی کمپوست هیچ یک الزاماً منحصر به فرد نمی باشند و هر دو سیستم را می توان در جهت بهره گیری از ویژگی های با ارزش هر کدام مورد توجه و استفاده قرار داد.

ورمی کمپوست، به گیاهچه ها امکان یک شروع خوب در رشد و بالندگی را می دهد.

تولید ورمی کمپوست در زندگ روزمره

لازم است که مبحث مربوط به سیستم تولید ورمی کمپوست در زندگی دوره های آموزشی موسسات مختلف گنجانده شود. جنبه های گوناگون این سیستم، مارا به فراگیری در مورد محیط زیست و زیست شناختی وابسته به فرایند ورمی کمپوست، کاملاً واضح و آشکار می باشند. این فرایند شامل جنبه های متعددی از قبیل انواع مخزن، ایجاد بستر های مرطوب در این مخازن، آشنا کردن کرمها با محیط و تغذیه آنها بر اساس اصولی منظم و دانستن اینکه کرمها چه نوع جاندارانی هستند می باشند.همچنین لازم است به این نکته توجه شود که آیا محیط زندگی کرمها، نیازهای آنها را مرتفع می سازد یا خیر و باید در این مورد اطمینان حاصل نمود. برخی از اماکن که می توان به طور بالقوه از آنها کرم یا مدفوع کرمی تهیه نمود، عبارت از: فروشگاه های وسایل وطعمه ی ماهیگیری، مراکز نگهداری و پرورش پرندگان، لانه سگها، کارخانه های لبنیات، محل نگهداری پرورش پرندگان، محل و کلوپهای ماهیگیری، شرکتهای فراورده های مواد غذایی، بازارهای سبزی و میوه، محل از بین بردن زباله های خانگی، هتلها، مزارع کشاورزی، پارکهای ملی، گلخانه ها، باغها، مزارع خوک، محل پرورش ماکیان، کارخانه های نیشکر، اصطبلهای مسابقات، رستورانها، مدارس، سوپرمارکتها و محلهای تجار پرورش کرمها می باشد.

پرورش کرم درمقایسه با تولید ورمی کمپسوست

جانداران خاکی نقش مهمی در تنظیم فرایند های خاک ایفا می کنند و در این میان موریانه ها و کرمهای خاکی در حفظ کیفیت خاک و کنترل چرخه عناصر غذایی از نقش حیاتی برخوردار می باشند. در عملیات کشاورزی ارگانیک خاک به عنوان یک جزء زنده با ویژگیهای زیست شناختی، شیمیایی و فیزیکی محسوب می گردد.

جنبه های مختلف فعالیت کرم خاکی در طبیعت و فواید ناشی از پرورش توده ای در تولید مدفوع کرمی و تولید ورمی کمپوست و تجاری نمودن مواد حیاتی، حاکی از نیاز به توسعه پرورش و تکثیر کرم خاکی به میزان زیاد است که به طور کلی این عمل پرورش کرم اطلاق می شود.

پرورش کرم روشی علمی در عمل آوری کرمهای خاکی تحت شرایط کنترل شده است و هدف از این کار ایجاد شرایطی بهبود یافته آنهم به شکلی مصنوعی می باشد تا کرمهای خاکی بتوانند در کمترین زمان و فضای ممکن به چند برابر زیتوده خود فزایش یابند.

فرایند تولید ورمی کمپوست نیز روشی است که از آن با استفاده از کرمهای خاکی کمپوست تولید می شود. این کرمها عموماً در خاک زندگی کرده از توه های زنده تغذیه نموده و آن را به صورت نسبتاً هضم شده دفع می کنند بطور کلی این کمپوست عموماً ورمی کمپوست نامیده می شود. بر اساس برآوردها ، تعداد 1800 کرم که رقمی مطلوب در هر متر مکعب می باشد ، می توانند سالیانه از هشتاد تن ضایعات آلی و مواد هوموسی تغذیه نمایند.

در دهه گذشته صاحبان منازل، کشاورزان و مدیران زباله های آلی، علاقه بیشتری به استفاده از نیروی بالقوه کرمها در تبدیل زباله ها به منابع مفید نشان داده اند. در واقع فرایند تولید ورمی کمپوست، شامل تجزیه کنترل شده یا کمپوست سازی از زباله های آلی، توسط کرمهای خاکی می باشد که در صورت انجام مناسب این عمل، در نهایت کمپوست حاصل باید شدیداً بوی خوش و مطبوع خاک را بدهد. از ورمی کمپوست می توان در ترکیبات خاک گلدانی برای گیاهان خانگی و نیز به عنوان پوششی عالی در چمن پارکها استفاده نمود. ورمی کمپوست غربال شده که با خاک گلدان ترکیب شده است بستری عالی برای شروع رشد نشاء های جوان ایجاد می کند. همچنین یک مالچ عالی و تهویه کننده خاک باغچه های خانگی محسوب می شود.

شکی نیست که افزودن کرمها به درون تل های کمپوست که از نظر باکتریها و قارچها فعالتر شده اند، باعث بهبود کیفیت کمپوست می شود اما این عمل به معنای تولید ورمی کمپوست نیست. باکتریها و دیگر ریز جانداران، اساساً به عنوان غذای کرمها در این فرایند شرکت می کنند. اما تلاش برای رشد و افرایش تعداد باکتری ها، باعث تمایز در روش ورمی کمپوست سازی نسبت به روشهای کمپوست سازی معمولی می گردد. به نظر می رسد ورمی کمپوست تا حدودی شبیه فرایند پیچیده ی ساخت و بازیافت خاک می باشد.

حقایقی در مورد پرورش کرم

• فن کمپوست سازی از زمانهای بسیار دور بخشی از کشاورز بوده است.
• کرمها دارای دست ، پا و چشم نمی باشند.
• در حدود 2700 نوع مختلف از کرمهای خاکی وجود دارند.
• کرمها در جایی زندگی می کنند که از غذا ،رطوبت ، اکسیژن و دمای مطلوب برخوردار باشد.
• در هر ایکر از زمین ممکن است بیش از یک میلیون کرم خاکی وجود داشته باشد.
• کرمها با ایجاد تونلهای عمیق در خاک ، باعث نزدیک شدن خاکهای زیرین به خاکهای سطحی و ترکیب آنها با یکدیگر می شوند . مواد لعابی که از کرمها دفع می شود حاوی نیتروژن است که یک عنصر غذایی مهم برای گیاهان محسوب می شود . این لعاب چسبناک باعث پیوند ذرات خاک و تشکیل خاکدانه می گردد .
• کرمها جانورانی خوسرد می باشند .
• نوزادان کرم از کوکونهایی که کوچکتر از یک دانه برنج است متولد می شوند .
• اگر چه کرمها چشم ندارند اما می توانند روشنایی را به ویژه در قسمت قدامی خود حس کنند.
• آنها خود را از معرض نور کنار کشیده و در صورت مواجه شدن با نور برای مدتی زیاد (حدود یک ساعت) دچار فلج و بی حس می شوند .
• اگر پوست کرم خشک شود کرم ها خواهند مرد .
• کرمها جزء جانوران هر مافرودیت می باشند یعنی هر کرم اندامهای نر و مادگی را توأ مان دارد ، ولی نهایتاً کرم با اتصال به جفت دیگر از طریق دو کلیتلوم و تبادل اسپرم عمل جفتگیری را انجام می دهد . سپس هر کرم یک کیسه تخم ریزی در کیلتلوم خود تشکیل می دهد .(کلیتلوم قسمتی بر جسته در تنه کرم است و در بندهای نزدیک سر یک سر یک کرم بالغ قرار دارد)
• کرمها میتوانند در هر روز معادل نیمی از وزن خود تغذیه نمایند .
• تولید ورمی کمپوست ، ساده ترین روش در بازیافت زباله های مواد غذایی است و روش عالی برای کسانی است که از یک تل کمپوست در فضای خارجی برخوردار نمی باشند .
• تهیه کمپوست توسط کرمها از معدوم کردن زباله های غذاهای گیاهی جلوگیری کرده  باعث ایجاد کمپوستی با کیفیت بالا می شود .

این کار توسط کرمهای قرمز(ایزینیا فتیدا) انجام می گیرد که دمای بین 50 تا 70 درجه فارانهایت برای آنها بسیار مطلوب بوده و می توان از آنها در فضاهای داخلی مدرسه و اداره استفاده نمود .

• کرمها به سرعت بر مواد غذایی اثر کرده و زباله های مواد غذایی را به مدفوع کرمی که سر شار از مواد مغذی است تبدیل می نمایند .

ورمی تکنولوژی

این فناوری ترکیبی از دو فرآیند پرورش کرم و تولید ورمی کمپوست می باشد ، بنابراین در فناوری تولید کود کرمی ، از کرمهای خاکی در راه رسیدن به اهداف زیر استفاده می شود :

1-      گسترش خاکهای قابل کشت ، برگشت حاصلخیزی خاک ، تجزیه مواد آلی گیاهی ، تهویه و زهکشی.

2-      تولید محصولات مفید از قبیل کود کرمی و نیز بیوماس کرمی برای تغذیه آبزیان و طیور .

3-      حفظ کیفیت زیست محیطی و پایش حاصلخیزی خاکهای آلوده به ترکیبات آلی ، فلزات سنگین و مواد سمی تجزیه ناپذیردر محیط زیست و غیره .

پیشرفت صنعت کرم

شاید بیشتر مردم بر این باور باشند که کرمها برای فروش به عنوان طعمه پرورش داده می شوند .

با وجود اینکه این کار برای سالیان زیادی رواج داشته است اما در حال حاضر کاربرد های جدیدی برای پرورش کرمهای خاکی ایجاد شده و تقاضا برای کرمهای قرمز رو به افزایش است .

کرمهای قرمز اساساً از نوع ایزینیا فتیدا می باشند . این کرمها به عنوان منبعی قدرتمند در کاهش بقایای آلی مطرح می باشند .

از آنجائیکه کرمها این توانایی را دارند تا روزانه معادل نصف وزن خود از زباله های آلی مصرف نمایند ،موجب شده تا امروزه در تمام دنیا در محل های دفن (لندفیل) مورد استفاده قرار گیرند ، به طور مثال در اماکن تفریحی نیز تبدیل شاخ و برگها و دیگر زباله های آلی به مدفوع کرمی که یک ماده بهساز گرانقیمت برای خاک می باشد ، متداول شده است .

در حال حاضر برخی ایستگاهها از حدود صد هزار تا پانصد هزار پوند کرم استفاده می کنند تا چندین تن زباله کمپوست شده را به ورمی کمپوست تبدیل نمایند . محصول نهایی بسیار با ارزش است که به مراکز پرورش گیاهان ، متخصصان احداث پارکها و باغچه منازل فروخته می شود .

تبدیل زباله به منبع در آمد :

پتانسیل در آمد زایی پرورش کرم آنقدر جاذبه ایجاد نموده که این فرایند به سرعت در حال تبدیل شدن به صنعتی رو به رشد است .پرورش تجاری متشکل از سه بخش می باشد که رویکرد کنونی و پتانسیل آینده آن به صورت زیر شرح داده است :

1-      کرمهای خاکی قادر به تبدیل مقادیر بسیار زیادی از زباله هایی هستند که امروزه یکی از نگرانیهای اصلی جامعه ما بحساب می آیند . ماده اولیه نیز به میزان فراوان و رایگان برای آن دسته از افراد که این کرمها را تنها به خاطر سود آوری پرورش می دهند ، موجود می باشد . مواد اولیه ای که به طور معمول استفاده می شود شامل کود حیواناتی از قبیل : اسب ، گاو ، خوک ، و گوسفند می باشد .

2-      در طول دو تا چهار ماه تعداد کرمها می تواند به دو برابر افزایش یابد . بنابراین پس از فراهم کردن فهرستی مقدماتی از مواد اولیه لازم در پرورش کرمها فروش کرمها به ویژه هنگامیکه سرعت باروری آنها با دیگر انواع احشام و دامها مقایسه میشود نیز می تواند در مدتی نسبتاً کوتاه میسر شود .

3-      تولید مدفوع کرمی (کود کرمی) در اصلاح خاک بسیار با ارزش بوده و مورد تقاضای متخصصان احداث مناظر ، باغ و بوستان می باشد . مطالعات انجام یافته بر روی ورمی کمپوست غنی از مواد مغذی ، برتری آن را بر کمپوست های معمولی و کود های شیمیایی سنتز شونده به اثبات رسانده است . مدفوع کرم شامل مواد مغذی گیاهی است که پوشیده در غشای مخاطی ترشح شده از کرمها میباشند این مواد به سرعت آبشویی نمی شوند بعلاوه دارای سرعت تجزیه آرمی می باشند . این محصول از قابلیت نگهداری آب ، تهویه ، تخلخل و یک ساختار خاکی خوب برخوردار است که می تواند از ریشه گیاهان در برابر دماهای بالا محافظت کرده و فرسایش خاک را کاهش داده ، همچنین علفهای هرز را نیز کنترل نماید.

ترکیب شیمیایی ورمی کمپوست

بیشتر زباله های آلی تجزیه پذیر در محیط زیست قابل تبدیل به ورمی کمپوست میباشد. در حدود پنج تا ده درصد از مواد خرده شده به منظور ایجاد و رشد فعالیتهای سوخت و ساز بافتهای کرم جذب شده و بقیه آن به شکل مدفوع دفع میشود. مدفوع کرم با ترشحات مخاطی دیواره روده و میکروبها مخلوط می گردد، این ترشحات باعث افزایش ثبات و قوام مدفوع میشود که به عنوان ورمی کمپوست مورد استفاده قرار می گیرد. فرایند تجزیه حتی پس از دفع شدن مدفوع نیز توسط ریز جانداران ادامه می یابد. سطح مواد مغذی در ورمی کمپوست نسبت به مواد اصلی مانند کمپوست که از روشهای دیگری به دست می آیند بالاتر خواهد بود. فرایند معدنی شدن ورمی کمپوست ، علاوه بر خاک به عواملی همچون منبع زباله و دیگر ویژگیهای خاک نیز بستگی دارد. سهم ورمی کمپوست در تامین مواد غذایی کم مصرف گیاهان بیش از مواد غذایی پر مصرف شامل NPK  می باشد. جدای از این ویژگی، خاصیت تحریک رشد گیاهان ورمی کمپوست، افزایش جذب مواد مغذی، رشد و تولید محصولات زراعی و باغی، متأثر از ترشحات کرمهای خاکی و دیگر میکروبهایی است که با مدفوع کرم ترکیب شده اند.

             جدول 1-1-خصوصیات شیمیایی کمپوست معمولی و ورمی کمپوست ( 1994 )

ورمی کمپوست	کمپوست معمولی	خصوصیات
8/6 7/11 94/1 20/902	80/7 60/3 80/0 50/156	PH EC (میلی موسبر سانتی متر) نیتروژن کل (درصد) نیترژن نیتراتی(قسمت در میلیون)
47/0 70/0 40/4 02/0 46/0 00/7563 00/278 00/475 00/27 00/34 00/7012	35/0 48/0 27/2 01/0> 57/0 00/11690 00/128 00/414 00/17 00/25 00/7380	فسفر(درصد) پتاسیم(درصد) کلسیم(درصد) سدیم(درصد) منیزیم(درصد) آهن(قسمت در میلیون) روی (قسمت در میلیون) منگنز(قسمت در میلیون) مس(قسمت در میلیون) بور(قسمت در میلیون) آلومینیوم(قسمت در میلیون)

          نیتروژن نیتراتی= فرمی از نیتروژن که بلافاصله توسط ریشه گیاه قابل جذب است.

        جدول عناصر غذایی در ورمی کمپوست با ستفاده از مواد و ضایعات آلی مختلف(After kale 1993 )

کربن آلی نیتروژن کل فسفر قابل جذب سدیم قابل جذب کلسیم و منیزیم مس آهن روی گوگرد قابل جذب

15/9 تا98/17 (درصد) 5/0 تا15/1 (درصد) 1/0 تا 3/0 (درصد) 06/0 تا 3/0 (درصد) 67/22 تا میلی اکی والان در صد گرم 0/2 تا 5/9 (قسمت در میلیون) 0/2تا3/9 (قسمت در میلیون) 5/7 تا 5/11 (قسمت در میلیون) 0/128 تا 0548 (قسمت در میلیون)

تولید ورمی از دهه ی 1990 ، موج خروشانی از علاقه به مواد قابل بازیافت مشاهده گردیده است . بطوری که محفظه ها یا گودالهای حاوی کرم به عنوان روشی برای کمپوست سازی مطمئن از پسماندهای غذا در خانه ها ، رواج یافته است .

تولید ورمی کمپوست خانگی در هند به مانند آمریکای شمالی انجام می پذیرد .

هزاران کمپوست ساز خبره به صورت داوطلبانه ، روشهای تولید ورمی کمپوست خانگی را در این منطقه رواج داده اند . با وجود این در بخشهایی از هندوستان مانند پانک ، مامبایی ، ایندور و جاپور نیز این کار تقریباً توسط شرکتهای خاصی آغاز شده است .

محفظه های کرم موجود در خانه ها ، مدارس و ادارات ، هزاران تن از پس مانده های غذا و دیگر زباله های آلی را بازیافت کرده و ابزاری مهم در کار مدیریت زباله های آلی به شمار می آیند . حتی برخی از دولتهای ایالتی و محلی برای حمایت از امر بازیافت زباله ، به راه اندازی محفظه های کرم در خانه ها یارانه اختصاص می دهند .

ابزار لازم برای این کار عبارت از : محفظه پرورش کرم ، بستر فعالیت کرم ، کرم ، پرورش دهنده کرم و یک دماسنج می باشد .

تولید ورمی کمپوست در مزرعه

بشر در پنجاه سال گذشته با بهبود بازده کشاورزی ، باعث ویرانی محل زندگی کرمها شده است . استفاده از کودهای شیمیایی ، میزان شوری خاک را افزایش داده و آن را برای کرمها نا مطبوع می سازد . آفت کشها نیز به نوبه خود و بدون هیچگونه تمایزی ، کرمها را نیز همراه با آفات از بین می برند . علاوه بر این ، خاک ورزی و شخم بیش از اندازه خاک نیز باعث خرابی سوراخ هایی می شود که کرمها ایجاد می کنند در حالیکه وجود این سوراخ ها برای فعالیت کرمها بسیار ضروری است .

کشاورزان مناطق ماهراسترا ، گجرات ، مادهیاپراش ، مدیا و... علاقه بیشتری به تولید ورمی کمپوست نشان داده اند . علت اصلی این امر را می توان به صورت زیر خلاصه نمود .

برای را ه اندازی این کار بسیار کمی لازم است فقط به کرمها و پس مانده های غذایی نیاز است .

نیاز به اعمال هیچگونه تغییری نیست . تنها کود دامی را پخش کنید . کرمها ، خود ادامه کار را انجام می دهند .

این فرایند کاملاً بیولوژیکی و طبیعی بوده و باعث ایجاد محصولات کاملاً آلی می شود .

از امکانات موجود استفاده می نمایند . این کار بسیار آسان بوده و نیازی به هیچگونه آموزش خاصی ندارند

این فرایند ، ارزش کود آلی را تا صد و پنجاه هزار روپیه در هر یارد مکعب یا بیشتر افزایش می دهد .

تجارت کرم

سالهاست که پرورش کرم به عنوان یک حرفه اقبصادی به شمار می آید . در ابتدا این صنعت به قصد پرورش طعمه برای ماهیگیران بود اما از آن پس ، این کار برای کسانی که مایل به بازیافت زباله های خود می باشند ، نیز انجام می پذیرد .

با مقایسه شمار زیادی از مشاغل مربوط به پرورش کرم ، می توان آنها را به سه دسته کلی :

پرورشگاه کرم به روش کلاسیک ، مشاغل خانگی مربوط به عملیات تولید ورمی کمپوست ، مدیریت بازیافت منابع آلی تقسیم بندی نمود .

پرورشگاههای کرم به روش کلاسیک مربوط به پرورش کرمهای خاکی برای فروش در بازارهای بزرگ طعمه ماهگیری و همچینین باغداران خانگی و کشاورزان می باشد . این پرورشگاهها اغلب در اطراف یک منبع ثابت کود حیوانی ایجاد می شوند که هنوز هم یکی از بخشهای اصلی و مهم در اقتصاد آمریکا به شمار می آید . پرورشگاهها کرم بیشتر در مقیاس کوچک و به صورت یک سرگرمی نیمه وقت و منبع دوم در آمد برای کشاورزان مطرح می باشد . پرورشگاه کرم و مدفوع کرمی ییلم از بزرگترین پرورشگاههای پرورش کرم در آمریکای شمالی می باشد .

علاقه فزاینده به تولید ورمی کمپوست خانگی ، باعث پیشرفت دسته دیگری از سرمایه گذاریها در زمینه پرورش کرم ، بسته های رشد و تکثیر اختصاصی ، ابزار و وسایل و لوازم آموزشی برای تولید وری کمپوست در مقیاس کوچک را می توان نام برد .

این مورد شامل تولید ورمی کمپوست به منظور بازیافت منابع است که بازیافت کود ، زباله باغ و باغچه ، مواد غذایی و بقایای آلی از سریع ترین بخشهای رو به رشد این صنعت می باشند . طرحهای تولید ورمی کمپوست می توانند برای کنترل زباله های آلی به صورت درجاً در محوطه های دانشگاهی یا موسسات دیگر ایجاد شوند . سرمایه گذاری بر تولید ورمی کمپوست ، به میزان منافع حاصل از مدیریت زباله ها و ورمی کمپوست حاصل ، بستگی دارد .

اثرات متقابل ورمی کمپوست-کرم خاکی-مالچ و ریشه گیاهی(VEMP )

تأثیرات متقابل VEMP ، برای برداری موثر از اکوسیستم خاک در عملیات زراعی ضروری می باشد . همچنین در کشاورزی آلی (ارگانیک) لازم است از کودهای سبز استفاده شود . تأثیرات متقابل VEMP می توانند امکان تعامل تارهای کشنده گیاه را با ارگانیسمهای تثبیت کننده نیتروژن افزایش دهند . این موضوع به خوبی آشکار است که کرمهای خاکی سطوح پایین تر لیگنین تانین را ترجیح می دهند . در مورد کود های سبز نیز استفاده از گیاهان جوانتر توصیه می شود تا آزاد سازی و جذب موثر مواد غذایی میسر شود .

قارچ های میکوریزی VA در تولید گندم و دیگر محصولات موثر می باشد و وجود کرمهای خاکی نیز باعث افزایش آن میگردد ، زیرا این کرمها حامل پروپان زیست پذیر می باشند . اگر چه قارچ های میکوریزی باعث تسهیل در جذب فسفات میگردد ، پراکندگی این اسپورها و نگهداری از چنین میکروبهایی توسط کرمهای خاکی و دیگر موجودات ساکن در زمین به صورتی آسانتر می پذیرد .

پرورش کرم خاکی به هیچ وجه کار مشکلی نیست به ویژه یک محفظه کوچک خانگی که برای بازیافت زباله های آشپزخانه ای ایجاد می شود با صرف روزانه پنج تا ده دقیقه زمان ، می توان این کار را انجام داد . البته این مطالب آشکار است که هر چه پرورشگاه کرم بزرگتر باشد به زحمت و کار بیشتری نیز نیاز دارد . یک نفر قادر است تعداد زیادی کرم یعنی حداقل سه میلیون کرم را به تنهایی کنترل نماید . اما پرورشگاههای بزرگتر و سطح فناوری و تجهیزاتی که به کار برده می شود تفاوتهای بسیاری ایجاد خواهد کرد و اگر به خوبی از تجهیزات لازم برای این کار برخوردار باشید در این صورت یک نفر قادر به کنترل تا حدود میلیون کرم (رقمی معادل 5/6تن) می باشد .

(منابع از کتاب آقای دکتر علیخانی میباشد)

خاک ، کود ، کمپوست ، ورمی کمپوست

خاک منبعی است نا گشوده که با بافت همگن و ساختمان متناسب، ماهیت اصلی آن نمایان می گردد. هر گونه برداشت نا متعادل از خاک خسارات جبران نا پذیری به تخریب بستر حیات می زند که از جمله اهم آنها می توان به: تخریب بافت و ساختمان خاک، عدم تعادل مواد غذایی، عدم تهویه مناسب، کاهش ظرفیت زراعی مزرعه و بالاخره نابودی موجودات خاکزی اشاره نمود.تداوم اجرای کشاورزی ارگانیک، کشاورزی پایدار را نوید می دهد که این امر فقط با اهمیت دادن به حفظ و نگهداری خاک و افزایش حاصلخیزی آن میسر می گردد. اجرای مدیریت صحیح، نگهداری خاک با پوسیده و تجزیه شدن مواد آلی توسط موجودات خاکزی مانند (کرم خاکی) می تواند گذشته از تحول عظیم، در بستر زراعی و ایجاد شخم بیولوژیک، محیط اطراف ریشه را تغییر، و شرایط کاملا ایده آلی جهت رشد ریشه های موئین گیاه مهیا سازد. موجودات خاکزی مذکور با تغذیه از مواد آلی ضمن حذف موجودات و عوامل مضر، افزایش فوق العاده زیاد قابلیت جذب عناصر پر مصرف و کم مصرف، کاهش تثبیت بعضی از عناصر و عدم شستشوی عناصر دیگر را به دنبال دارد. از طرفی تولید پودر کرم خاکی با پروتئین 65% خالص، به عنوان مکمل غذایی کامل جهت تغذیه دام، طیور و پرورش ماهی و همچنین اشتغال زایی جوانان و ارز آوری آسان و توسعه اقتصاد و خودکفایی کشور را به ارمغان می آورد.

فصل اول:کلیات

-خاک مزرعه یا محیط زنده و پنهان:

خاک گرچه لایه خاموش سطح زمین محسوب می گردد، ولی بستری زنده و فعال داشته، براحتی قابلیت تجزیه مواد آلی را دارد. قوت لا یموت بشر در خاک نهفته است و باید برای بدست آوردن آن از گیاه، که رابط مطمئنی در بهره برداری مواد غذایی می باشد، کمک گرفت. تقویت خاک به اشکال مختلف و در موقعیت های مناسب، گذشته از افزایش حاصلخیزی آن نه تنها هیچگونه لطمه ای به بستر زنده نمی زند، بلکه ساختمان و بافت متناسبی نیز برای آن ایجاد می نماید.

-لایه زراعی یا بستر تغذیه ای گیاه:

در لایه زراعی خاک مواد غذایی معمولا به دو طریق نهفته اند: یکی به صورت طبیعی که با گذشت زمان و افزایش تدریجی مواد آلی و مواد معدنی طبیعی بوجود آمده اند، دوم توسط بشر که با تحولات جدید و امکانات بالقوه و تجهیزات مناسب به خاک اضافه می شوند. از جمله مواد اضافه شونده توسط انسانها کودهای دامی و کودهای شیمیایی هستند که متاسفانه در سالهای اخیر کودهای شیمیایی حرف اول را می زنند. و این امر در صورتی است که اگر کودهای شیمیایی را حتی در زمان مناسب و با مقدار معین مصرف نمایند، در حقیقت نقش درمان موقتی گیاه را بازی نموده و در بلند مدت پاسخگو نمی باشد. لذا عدم استفاده صحیح از کودهای شیمیایی آن هم در زمان و مکان نسنجیده، گذشته از افزایش هزینه ها، شستشوی بی حد و اندازه مواد ازته، آلودگی آبهای زیر زمینی و افزایش بیماری های نا علاج را به دنبال دارد.

-مواد آلی به عنوان مکمل حیاتی در خاک:

مواد آلی را معمولا پس از گذشت مراحل پوسیدگی و تجزیه به راحتی می توان به خاک اضافه نمود. این مواد گذشته از احیاء خاک، محیط ریشه را فعال می نماید و تحول اساسی در لایه زنده زراعی به وجود می آورد. مواد آلی در تامین عناصر غذایی قابل جذب، استقرار ریشه، افزایش ظرفیت زراعی مزرعه، کاهش تبخیر از سطح خاک، کاهش هزینه ها و دهها عامل ارزشمند دیگر نقش اساسی بر عهده دارند.

-کودهای آلی:

کودهای آلی به شکل های گوناگون در طبیعت وجود دارند که ذیلا به تعدادی از آنها اشاره می شود:

1-کودهای حیوانی شامل: کود گاوی، کود گوسفندی، اسبی (تک سمی ها)

2-کودهای کمپوست شامل: کود کمپوست زباله شهرداری، کمپوست خانگی، کمپوست گلخانه ای (زیر پلاستیک)

3-ضایعات کارخانجات تبدیل محصول شامل: ضایعات سیب زمینی و چغندر قند و گیاهان دارویی

4-ضایعات گیاهان زراعی شامل: کاه و کلش گندم و جو، پوشال برنج، پوسته شلتوک

5-ضایعات گیاهان باغی شامل: پوست موز، باقی مانده سیب درختی به همراه پوست، پوست کیوی

6-ضایعات واحدهای کوچک تولیدی شامل: ضایعات تولید قارچ صدفی و دکمه ای، ضایعات گلاب گیری می باشند.

این کودها که معمولا با قابلیت ارزش کم در خط تولید می باشد و بعضا مزاحمت نیز ایجاد می کند، با توجه به اینکه تبدیل و تحول مناسبی روی آنها صورت نمی گیرد، خواهان چندانی ندارند. از طرفی آگاهی کشاورزان و تولید کنندگان و اقشار مختلف جامعه از درآمدزایی و نقش حیاتی آنها در خاک کمتر است، لذا به بهای اندک آنها را از دست می دهند و درآمد ناچیز خود را که با زحمات فراوانی بدست آورده اند جهت خرید کودهای شیمیایی براحتی در اختیار سلف خرها قرار می دهند.

-ورمی کمپوست:

کود ورمی کمپوست از جمله کودهای آلی و پوسیده و تجزیه شده است که توسط کرمهای خاکی تولید و فراوری می شود. این کودها با توجه به دانه بندی مناسب، رطوبت و حرارت متعادل و عاری بودن از هر گونه بو، دارای وزن مخصوص بالایی می باشند. کود مذکور حاوی بسیاری از عناصر قابل جذب شامل ازت، فسفر، پتاسیم، سدیم، کلسیم، منیزیم، آهن، روی و منگنز می باشد.

درصورتیکه کلیه شرایط رشد و تکثیر برای کرمهای خاکی مهیا باشد قادرند با شتاب فراوان در مدت کوتاهی جمعیت خود را فوق العاده افزایش دهند. از طرفی کود تولیدی با توجه به بسترهای متفاوت قابلیت های مختلفی دارد و می توان به عنوان یک محصول صادراتی با بر چسب مناسب که نشان دهنده میزان مواد غذایی موجود در آن می باشد؛ به بازارهای داخلی و خارجی عرضه گردد.

فصل دوم:شناخت کرم های خاکی

-کرم خاکی، موجودی ناشناخته:

کرمهای خاکی همان ماکروفون خاک (جانوران درشت خاک) هستند که نقش اصلی تولید را بر عهده دارند و دارای مشخصاتی به شرح ذیل می باشند:

-مشخصات کلی کرم:

این کرمها از شاخه آننلیدیس، رده الیگو کیتده، خانواده لومبرسیده، جنس آیزینا، گونه فوئتیدا می باشند. گونه های دیگری از آنها وجود دارد که فعالیت کمتری در جهت تولید و افزایش جمعیت دارند، مانند لومبریکوس تریستریس وآیزینا فوئیتدا تنها گونه ای است که به راحتی در لایه زراعی و کودهای آلی زندگی می کند، و با تغذیه خیلی زیاد و در نهایت با تکثیر ناگهانی همراه است. به خاطر همین امر آنها را کرم کودی یا کرم سرخ نیز می نامند.

مشخصه بارز و ظاهری کرم خاکی مذکور نوارهای باریک زرد و ارغوانی نارنجی رنگی است که در بندهای حلقه های بدنشان وجود دارد، طول بدن 150-10 میلی متر و قطر آن 5-1 میلی متر است.

-زیست شناسی:

کرمهای خاکی دو جنسی هستند و جفتگیری آنها دو جانبه متقابل بوده و با رو در رو قرار گرفتن مقاطع قسمت سر جانور صورت می گیرد. پس از جفتگیری تخمک ها ی بارور شده به همراه ماده موکوسی تشکیل یافته در روی پوست به همراه مایع درون کپسولی در بدن در هاله کتینی که بتدریج سخت می گردد و به آرامی به طرف سر کرم حرکت می نماید که از قسمت دهان بصورت کپسول جنین یا پیله خارج می گردد.

-شرایط محیطی:

درجه حرارت مورد نیاز محیط کرمها 30-20 درجه سانتیگراد و میزان رطوبت بستر آن 85-75 درصد است. مناسب جهت رشد آنها 5/7-3/6 می باشد؛ کمتراز5 کاهش فعالیت ناگهانی و در نهایت مرگ آنها را باعث می شود، در درجه حرارت بالای 45 درجه سانتی گراد کرمهای خاکی قدرت تبادلات پوستی را از دست می دهند و تا 50 درجه سانتی گراد با مرگ تدریجی روبرو می گردند. حداقل رطوبت مورد نیاز کرمهای خاکی 30% می باشد و در پائین تر از آن حلقه می زنند و می میرند. در درجه حرارت زیر 10 درجه سانتی گراد تقریبا بی حرکت می گردند و در صفر درجه سانتی گراد یخ می زنند و می میرند.

-تغذیه:

تغذیه کرمها از مواد آلی، کودهای دامی، باکتریها، جلبک ها، قارچ ها و پروتوزوا می باشد. آنها از مواد اسانس دار معطر و ترکیبات رزینی و تانن دار، مانند پوست مرکبات و برگ درختان کاج و لبنیات و پیاز و سیر و گوشت خام گریزانند. تغذیه کرم ها با ایجاد دالان هایی در بستر محیط همراه است. مدت یک دوره تغذیه حدود 6-18 ساعت طول می کشد. بهترین غذای کرم ها در بسترها، کود گاوی بوده که شرایط کاملا مناسبی دارد.

-سیستم گوارشی:

سیستم گوارش کرم بدین صورت است که غذای بلعیده شده را که شامل مواد آلی و معدنی می باشد از دهان وارد حلقوم و بوسیله غده بزاقی مرطوب نموده وبا حرکات ماهیچه ای وارد مری می نماید. در مری سه جفت غده آهکی وجود دارد که در صورت اسیدی بودن غذای بلعیده شده، با ترشح کربنات کلسیم آنها را خنثی و در چینه دان ذخیره می نماید. غذای ذخیره شده در سنگدان به کمک شنهای موجود خرد گشته و در طول لوله گوارشی (معده) با ترشح آنزیم های پپسین و تریپسین جهت هضم مواد پروتئینی، لیپاز جهت هضم چربیها، سلولاز جهت هضم سلولز و آمیلاز برای هضم نشاسته فرایند جذب صورت می گیرد سپس در روده، مواد مورد نیاز جذب و مواد غیر قابل هضم به همراه هورمونهای رشد و صمغ های هومیک بصورت دانه های ریز قهوه ای رنگ سوخته و دفع می گردد.

-تولید مثل:

هر کرم خاکی در شرایط مساعد در مدت 7-10 روز تعداد حداقل یک و حداکثر سه عدد کپسول جنین از خود بر جای می گذارد. کپسول ها پس از 15-20 روز به 6-14 عدد نوزاد کرم تبدیل می گردند که از این تعداد به میزان 2-3 نوزاد کرم باقی می مانند و بقیه از بین می روند.

نوزادان پس از گذشت 50-75 روز بالغ می شوند و قادر به جفتگیری برای نسل بعد می باشند. در صورتی که کلیه عوامل زاد و ولد مساعد و ایده آل باشند قطعا افزایش جمعیت کرمها زیاد می باشد و در مدت زمان محدود به اهداف خود خواهیم رسید. اما به علت وجود عوامل نامساعد طبیعی در مراحل مختلف رشد تلفات زیادی وجود دارد. بطور متوسط طبق آزمایشات صورت گرفته هر عدد کرم خاکی بالغ پس از گذشت یک نسل که حدود 2-3 ماه طول می کشد، قادر است تعداد 10 عدد کرم خاکی نسل خود را بر جای گذارد. کرمهای خاکی در طول سال 3-5 نسل دارد، فصل زمستان را به صورت دیاپوز (خواب زمستانی) با فعالیت و تغذیه کم می گذارند و در پایان سال هر کدام حداقل به هزار عدد کرم تبدیل می شوند.

-رفتارهای عمومی:

رفتار این موجودات نشان می دهد که در طول تغذیه حرکت آنها در مقطع افقی خاک است و هنگام دفع مواد زائد، خود را به سطح خاک رسانند و در زمان برگشت به محیط قبلی، عمل دفع را انجام می دهند. از دیگر مشخصات بارز کرمهای خاکی، وجود عضلات طولی و عرضی در حلقه های بدنشان می باشد که آنها را قادر می سازد با انقباض عضلات حلقوی طول بدن را افزایش وبا انبساط آنها کاهش دهند. از طرفی با جمع کردن عضلات طولی ضخامت بدن را افزایش و با رها کردن آن کاهش می دهند و به وسیله همین مکانیزم قادرند خود را خم نمایند. طول عمر کرمهای خاکی حداقل دو سال و حداکثر تا ده سال می باشد و از سال سوم به بعد کوکن گذاری (پیله گذاری) به تدریج کاهش می یابد.

فصل سوم:کاربرد کرم های خاکی

-کاربرد کرم های خاکی در مزرعه

یکی از کاربردهای کرم های خاکی، رها سازی آنها در مزرعه است. از آنجائی که مزرعه یک هکتاری از وسعت زیادی برخوردار است، باید برای فعالیت ماکروفون خاک در لایه زراعی از دو روش کلی استفاده نمود:

روش اول: استفاده از تعداد کرم خاکی کم بعلت عدم وجود میزان انبوه آنها در کشور

روش دوم: استفاده و تهیه تعداد کرم خاکی انبوه در کل مزرعه

در نوع اول کار علمی تر است چرا که فعلا به علت شروع طرح تولید و پرورش کرم، وجود انبوه امکان پذیر نمی باشد، لذا باید به اندک اکتفا کرد.

در شروع کار با توجه به تعداد 500 عدد کرم خاکی و مقدار 10 کیلو گرم کود گاوی نیمه پوسیده جهت تغذیه کرمها در نسل اول در نظر می گیریم. البته کود مورد نظر باید دارای رطوبت 75%، دانه بندی شده (قطر هر دانه حداکثر 5 میلی متر) و گازها و شیره سمی آن خارج شده، حرارت بین کود (20-30 سانتی گراد) باشد. جهت کاربرد کرمهای خاکی موجود گوشه ای از مزرعه (که زیر سایه درختان بوده و یا سایه بان تهیه می کنیم و حتی الامکان در مسیر رفت و آمد احشام نباشد) انتخاب نموده و گودالی به عمق 15 سانتی متر و به مساحت 1 متر مربع حفر و کف آن را با کمی آب و آهک فشرده می نماییم و به وسیله پارچه نخی تمام کف و دیواره ها را جهت جلوگیری از مهاجرت کرمها به اعماق زمین می پوشانیم. محتوای کود و کرم را در گودال پهن می کنیم و روی آن را به وسیله چند لایه گونی کنفی و یا پتوی کهنه می پوشانیم تا از گزند پرندگان مانند کلاغ- سار- طیور خانگی و موجودات کرم خوار مانند مار-موش- قورباغه و وزغ در امان باشند. سپس روی آن را یک آبیاری سنگین و هر روز قبل از فرا رسیدن گرمای شدید ظهر سطح روی آن را خیس و به اندازه مورد نیاز از آب ولرم داخل بشکه ای که در طول روز گرم شده است اضافه می نمائیم. پس از گذشت سه ماه جمعیت کرمها ده برابر شده اند و بستر آماده گسترش جهت نسل بعدی می باشد.

یکی از علائم مشخص و کلیدی شرایط مساعد رشد کرمها ،وجود کپسول های متعدد روی بستر در زیر گونی و یا پتو می باشد که می توان براحتی آنها را مشاهده نمود. با گذشت نسل اول جمعیت ده برابر شده را با ده برابر کود مورد نیاز (100 کیلو گرم) مخلوط می کنیم و در ده متر مربع گسترش می دهیم و در نسل بعدی در 100 متر مربع توسعه می دهیم و محتوای کرمهای 100 متر مربع را که حدودا جمعیتی بالغ بر 500 هزار کرم خاکی می باشد با ده تن کود گاوی مخلوط و به صورت ذیل در یک هکتار مزرعه پخش می نمائیم؛

از مرکز مزرعه به مساحت100 متر مربع 10% کود و در فاصله های 25، 5/37 ، 50 متر از مرکز به ترتیب 20%، 30%، 40% کود، به صورت نوار یک متری دور تا دور مزرعه در فواصل مذکور پخش می نمائیم.

در پایان سال، کل یک هکتار مزرعه جهت برداشت کود و کرم خاکی و کشت بهاره آماده بهره برداری می باشند. در مناطق سرد و معتدل در سه ماهه آخر جهت جلو گیری از یخبندان مزرعه به ارتفاع 3 سانتی متر کود گاوی نیمه پوسیده به آن اضافه سپس آبیاری و با پوشش مناسب تا بهار سال بعد صبر می نمائیم.

روش دوم: استفاده از کرمهای خاکی انبوه در مزرعه: در این روش به ازای هر متر مربع یک عدد کرم خاکی (برای یک هکتار 10000 عدد کرم خاکی مورد نیاز است) ، تهیه ، با میزان 10 تن کود گاوی آماده شده مخلوط و در کل مزرعه اضافه می نمائیم و سپس زمین را آبیاری و مثل روش قبل با پوشش مناسب از شکارچیان محافظت و در فصل سرما جهت پیشگیری از یخبندان به ارتفاع 3 سانتی متر کود گاوی نیمه پوسیده آماده شده را اضافه می کنیم. در فصل بهار سال بعد، زمین آماده کشت و کار و برداشت کود ورمی کمپوست و کرم خاکی می باشد.

-کاربرد کرمهای خاکی در باغات:

در باغات می توان با استفاده از 200 عدد کرم خاکی برای هر درخت به همراه 4 کیلو گرم کود گاوی نیمه پوسیده مخلوط لازم را تهیه و در سایه انداز درخت به صورت یک نوار 15 سانتی متری در عمق 25 سانتی متری به خاک اضافه نمود. روش دیگر اینکه می توان مقدار 4 کیلو گرم کود ورمی کمپوست را به همراه دیگر کودهای کامل پر مصرف و کم مصرف به همراه دو کیلو گرم کود حیوانی نیمه پوسیده در محل چال کود تعیین شده دفن نمود.

-کاربرد کرمهای خاکی در گلخانه:

با توجه به اینکه در گلخانه ها درجه حرارت و رطوبت محیط قابل کنترل است لذا به راحتی می توان محیطی آماده جهت رشد و پرورش کرمهای خاکی و تولید ورمی کمپوست به دست آورد. یکی از موارد مورد اهمیت در گلخانه ها بحث ایزوله نمودن آنها از انواع میکروبهای خاکزی قارچی و ویروسی است که در این گونه موارد با استفاده از کودهای آلی ضد عفونی شده زیر پلاستیک (روش آفتاب دهی) می توان لایه فعال خاک را احیا نمود. برای این کار مقداری کود گاوی یا گوسفندی تازه با 10% کود مرغی و 2% کود شیمیایی اوره و فسفات جمعا به میزان 4-6 تن در جریب در کف گلخانه پهن نموده وبا یک شخم متوسط 20-25 سانتی متری و یک نوبت آبیاری سنگین، روی آن را به وسیله پلاستیک بدون درز به مدت 30-40 روز حبس نمود که در پایان مدت زمان طی شده، کود آلی درجه یک ضدعفونی شده در محیط گلخانه مهیا می باشد. در صورتی که تعداد 1000 عدد کرم خاکی به همراه 20 کیلو گرم کود گاوی نیمه پوسیده زیر پلاستیک ضد عفونی شده در سطح گلخانه بپاشیم طبق تغذیه و تجزیه و تبدیل صورت گرفته توسط کرمهای خاکی مذکور، جذب فعال مواد غذایی در محیط ریشه دو برابر می شود و از طرفی کودهای تثبیت شده محیط خاک نیز به تدریج در جذب ریشه های موئین شرکت می نماید.

فصل چهارم:انواع کودهای ورمی کمپوست

ورمی کمپوست گاوی یا گوسفندی:

ورمی کمپوست گاوی از کودهای حیوانی به دست می آید و در چند مرحله تولید می گردد. به دین صورت که کودهای تازه انباشته شده در کف اسطبل را در فضایی آزاد تلمبار می کنند و پس از گذشت 40-50 روز با زیر و رو کردن و مرطوب و نرم نمودن به صورت نیمه پوسیده در می آورند سپس آنها را در کرتی به ابعاد (1*5*0.5) متر تا ارتفاع 40 سانتی متری پر می نمایند. ( از 2.5 متر مکعب حجم کرت 2 متر مکعب آن را کود حیوانی گاوی یا گاوی و گوسفندی و یا گوسفندی با درصد آهک به صورت محلول 5 در هزار جایگزین می کنیم) سپس به ازای هر متر مربع سطح کرت تعداد 500 عدد کرم خاکی به وزن متوسط 0.5 گرم در لایه 15 سانتی متری بستر اضافه می کنیم و روی آن را با کود می پوشانیم. با توجه به اینکه دشمنان متعددی در کمین و شکار کرم ها هستند، سطح کرت را به وسیله گونی کنفی یا شاخ و برگ مناسب پوشش می دهیم و به مدت 60-70 روز با تامین رطوبت 85%-75% و آبیاری هر روزه در تابستان و یک هفته ای در فصول معتدل سال محصول آماده بهره برداری می باشد. جهت برداشت کود ورمی کمپوست و کرم خاکی یکی دو آبیاری انتهایی را قطع می نماییم و پس از کاهش رطوبت از الک 3 میلی متری و یا به وسیله دستگاه مخصوص که استوانه ای با غربالهایی با درجه های مختلف می باشد عبور می دهیم و کرمها را به همراه کود ورمی کمپوست به دست آمده با رطوبت مجاز و بسته بندی استاندارد و بر چسب شناسایی و روش مصرف به بازارهای داخلی و خارجی عرضه می نماییم.

-ورمی کمپوست زباله شهرداری:

کمپوست زباله شهرداری که به وسیله زباله های شهرداری تبدیل و تولید می گردد، مشابه کود گاوی بوده و فقط از نظر محتوی بستر متفاوت است. کود گاوی با توجه به غنی بودن از نظر عناصر ماکرو بافت کودی، بستر فشرده ای نسبت به کمپوست زباله شهرداری تشکیل می دهد و تکثیر و تولید نوزادان فوق العاده زیاد بوده و رشد و بلوغ کرمها به تدریج صورت می گیرد و مهاجرت آنها به بستر جدید نیز به آرامی انجام می شود. در صورتی که در بستر کمپوست زباله شهرداری درست برعکس آنمی باشد و افزایش جمعیت تدریجی، رشد بالینی کرمها سریع، مهاجرت و تولید کود نیز سریع جواب می دهد.

-ورمی کمپوست خاک برگ:

خاک برگ یکی از بسترهای مواد آلی است که از شاخ و برگ درختان غیر مثمر که بیشتر در معرض آفتاب خشکیده اند بدست می آید. این کود از نظر درصد مواد غذایی فقیر و محیط آن تقریبا می باشد. این بستر با توجه به درصد بالای مواد لیگنین دار، دوره تغذیه کرمها را کوتاه نموده( دوره تغذیه برابر با زمان بلعیدن غذا تا هنگام دفع آن می باشد) و در نتیجه کود تولیدی نیز خیلی سریعتر به دست می آید. میزان افزایش جمعیت و رشد بالینی کرمها خیلی کم و کود تولیدی نیز کاملا سبک و مناسب خاکهای کاملا سنگین رسی تا رسی شنی است. در صورتی که با کود گاوی به نسبت برابر مخلوط گردد در اصلاح بافت خاک و تامین مواد غذایی مناسب است.

در تهیه شاخ و برگ درختان باید حتی الامکان سعی نمود که برگ های خشکیده کاج در آنها وجود نداشته باشد چون کرمها از آنها گریزانند. وجود شاخه های باریک در بستر به تهویه آن کمک می نماید.

آبیاری بستر باید به میزان کم و به فاصله زمانی کوتاه صورت بگیرد.

-ورمی کمپوست خانگی:

تولید ورمی کمپوست خانگی معمولا به دو طریق انجام میگیرد:

1- در فضای باز مثل باغچه منزل

2- در محفظه هائی مثل سطل آشپزخانه

1- پرورش کرم در باغچه منزل:

در روش اول گودالی به مساحت تقریبی یک متر مربع و به عمق 30-40 سانتی متر در باغچه حیاط حفر می نماییم و پس از پوشش روی آن را با پارچه نخی یا گونی کنفی ، روی آن مقدار 8-10 کیلو گرم کود گاوی نیمه پوسیده می ریزیم و به وسیله کاغذهای شیار شده نواری شکل مچاله شده، یک لایه جهت تهویه ایجاد و با مرطوب کردن و فشردگی لازم روی آنها، پس مانده آشپزخانه که می تواند پودر استخوان ، حبوبات و غلات پخته شده وله شده و یا پوست تخم مرغ خرد شده باشد به میزان سه برابر وزن کرمها اضافه می نمائیم.

سپس روی آنها یک لایه کاغذ اضافه، روی کاغذها یک لایه کود ورمی کمپوست به همراه 500 عدد کرم خاکی اضافه و روی آن را یک لایه پوست میوه شامل پوست نازک و خرد شده سیب درختی و به میزان کم پوست موز ریز، ریز شده اضافه می نماییم. از پوست مرکبات خیلی کم استفاده گردد زیرا کرمها از آنها گریزانند. مجددا با اضافه نمودن لایه ای از کاغذ های باطله یک لایه نازک خاک باغچه نیز روی آن اضافه و سطح آن را با ایجاد پوشش مناسب از گزند نور خورشید-سرما-پرندگان و طیور خانگی محافظت می نمائیم. پس از سه ماه آبیاری مداوم و تامین حرارت محصول آماده برداشت می گردد.

2- استفاده از سطل آشپزخانه:

در روش سطل آشپزخانه به جای پارچه نخی از سطل مخصوص و خاک اره درشت و ریز استفاده می گردد. برای این کار سطل مخصوص را با ایجاد سوراخی در کف آن برای خروج زه آبهای اضافی و همچنین چند سوراخ دریچه بالایی جهت تهویه ایجاد می نماییم و یک لایه خاک اره به عمق 5 سانتی متر در آن می ریزیم سپس به ارتفاع 3 سانتی متری خاک اره ریز ، روی آن را یک لایه کود گاوی نیمه پوسیده مناسب و مجددا یک لایه کاغذ و یک لایه غذای پس مانده آشپزخانه و روی آنها کاغذ ریخته و روی کاغذها یک لایه کود ورمی کمپوست به همراه 100-200 عدد کرم خاکی اضافه می نمائیم.مجددا روی آنها را یک لایه کاغذ و یک لایه پوست میوه خرد شده (پوست مرکبات از آنها جدا شده باشد) ریخته وبا قرار دادن یک لایه کاغذ، یک لایه خاک رس نیز روی آن می ریزیم و در این مدت با آبیاری مناسب و ایجاد حرارت مورد نیاز حداقل 2.5-3 ماه محصول آماده برداشت می باشد. برای جداسازی محصول کود و کرم با استفاده از الک 3 میلی متری و کاهش رطوبت کود ورمی کمپوست مقوی به همراه کرم خاکی مورد انتظار قابل برداشت می باشد.

-ورمی کمپوست ضایعات سیب زمینی:

ضایعات سیب زمینی از جمله مواد آلی هستند که شرایط مناسبی برای رشد کرمهای خاکی دارند.این ضایعات هنگامی که با مقداری معین از مایع پس مانده های خط تولید کارخانه مخلوط گردند، شرایط رطوبتی مورد نیاز را فراهم می نماید و می توان بستری مناسب جهت رشد ماکروفون خاک مهیا نمود.

ضایعات مذکور شامل پوست سیب زمینی، باقی مانده غده های معدوم شده و مایع حاصل از زه آب خط تولید می باشد.در صورتی که به مواد آلی مذکور دسترسی نداشته باشیم با کاهش ارتفاع محیط و تنظیم حرارت محیط مناسبی برای رشد کرم ها مهیا می کنیم.

-ورمی کمپوست ضایعات برنج (پوسته شلتوک، پوشال برنج، سبوس برنج):

ضایعات برنج از آنجائی که از نظر ویتامین ها به خصوص ویتامین (بی) غنی می باشد، کود ورمی کمپوست تولید شده از آن نیز از ویتامین غنی است (از این کود جهت تقویت گیاهان زینتی استفاده می گردد). درصد خشبی بودن ضایعات برنج بالا می باشد لذا به تدریج پوسیده می گردند، در این گونه موارد، ضایعات مذکور را بیشتر به عنوان عامل هوادهی به صورت مخلوط با بسترهای دیگر استفاده می کنند (البته درصد مخلوط نباید بیشتر از 50% باشد). از پوسته شلتوک می توان به جای خاک اره در سطل آشپزخانه استفاده کرد. ضایعات پوشال برنج در صورتیکه با 60% کود گاوی نیمه پوسیده مخلوط گردد بستر مناسبی جهت پرورش کرمهای خاکی به خصوص در فضاهای بسته می باشد. از سبوس برنج نیز می توان در مخلوط با بسترهای دیگر استفاده نمود. از این ضایعات در مخلوط با خاک اره در سطل آشپزخانه نیز می توان استفاده کرد.

-ورمی کمپوست ضایعات واحدهای کوچک تولیدی (قارچ صدفی - گلاب گیری – گل زعفران)

با توجه به اینکه قبل از تهیه قالب ها و بسته های پلاستیکی تولید قارچ، محتوای آنها را از طریق آب جوش ضد عفونی می کنند، لذا کود به دست آمده از این ضایعات نیز ضد عفونی است و بهترین کود جهت گلخانه های حساس و ایزوله تولید نشاء گل های زینتی گران قیمت می باشد. درصد مواد غذایی مذکور با توجه به وجود اسپان های باقی مانده تولید قارچ و همچنین پوشال های کاملا پوسیده بالا محیط مناسب پرورش تولید کرم است.

یکی از مزایای مهم این روش تولید کود، شرایط محیطی کاملا مساعد کارگاه ها است که عینا جوابگوی نیازهای محیط زنده و رشدی کرمهای کودی می باشد. رطوبت 75%-85%، حرارت 20-30 درجه سانتی گراد، نور کم و غیر مستقیم و تهویه مناسب از عوامل مساعد رشد کرم خاکی می باشد، که اگر طی مدت 45-50 روز ادامه یابد قادر است شرایط ایده آل رشد و تکثیر و افزایش جمعیت سریع کرمها و تولید کود ورمی کمپوست درجه یک را نوید دهد. این مدت زمان را می توان با مدت زمان استراحت کارگاه تنظیم و از باقی مانده و دور ریز محصولات جانبی کارگاه، موادی با ارزش و با کیفیت عالی به بازار عرضه نمود. ضایعات کارگاه های تولیدی گلاب گیری و تولید زعفران نیز می توانند بسترهای مناسبی جهت تولید و پرورش کرم خاکی باشند که می توان با بسترهای دیگر مخلوط نموده و مورد استفاده قرار داد.

-چای کمپوست (کود آلی در محلول پاشی گیاهان) :

فرآورده ای دیگر از کود ورمی کمپوست چای کمپوست است که در مواقع مورد نیاز در محصولات مختلف به صورت محلول پاشی استفاده می گردد. برای این کار مقدار 50 لیتر آب را در ظرفی که در حال گردش است می ریزیم و تعداد 5 کیسه 100 گرمی کود ورمی کمپوست را به مدت 21 روز در آن آویزان می نمائیم. محلول به دست آمده چای کمپوست است که به صورت محلول مایع رقیق شده به وسیله تانکرهای مخصوص حمل و با استفاده از دستگاههای محلول پاشی روی گیاهان پاشیده می شود. از شیره خارج شده از بستر های در حال فعالیت کرم های خاکی می توانیم به صورت محلول در آب در تغذیه گیاهان و گل های زینتی نیز استفاده کنیم.

فصل پنجم:اهداف نهایی

-ورمی کمپوست و کشت ارگانیک:

کشت ارگانیک در جامعه کنونی گرچه پویایی خاص خود را به دست نیاورده، ولی قدم های اصلی خود را برداشته است. در صورتی که این کشت را با روش های کاربردی و مفید گسترش دهیم، ما را به اهداف اصلی توسعه می رساند. از جمله مواد آلی بیوکودی در کشت ارگانیک، کودهای ورمی کمپوست هستند که نقش اصلی را در تبادلات عناصر غذایی خاک بازی می کنند و با ایجاد شرایط کاملا مساعد برای رشد و تقویت گیاه مقاومت آن را

در مقابل حمله آفات و بیماری ها چند برابر افزایش می دهد و با گذشت زمان در افزایش هر چه بیشتر محیط رشد دخالت دارد و با کاهش آلودگی هایی که به وسیله تغذیه کود های خاکی از باکتری ها و قارچ های مضر انجام می گیرد، پیشگیری طبیعی از شیوع آفات و امراض را به همراه دارد. از جمله مزایای مصرف کودهای مذکور، افزایش قابلیت جذب کودهای شیمیایی، عدم شستشوی کودهای ازته و در نتیجه عدم آلودگی آبهای زیر زمینی می باشد. این کودها با افزایش هورمونهای رشد، گیاه را وادار می کند که از عناصر فعال شده در محیط ریشه غذا جذب و از طرفی عناصر تثبیت شده را به تدریج آزاد نماید.

-ورمی کمپوست و سلامتی محیط زیست:

1-در تولید کلیه محصولات کشاورزی-باغی-دامی-صنعتی- تجاری حتی الامکان سعی گردد که ضایعات تولیدی حداقل بوده و این میزان نیز به همراه دیگر تولیدات در جایگاه خود قرار گیرد.

2-هر گونه ضایعات تولیدی را طبقه بندی، بر اساس نوع مواد آلی آنها را جداسازی نمود و در خط تبدیل و تجزیه قرار داد.

3-این ضایعات را در قالب طرحهای مفید و با ارزش زیست محیطی و بر اساس نیاز و ضرورت جامعه و صرفه جویی اقتصادی با ارزش افزوده چند برابر عرضه نمائیم.

4-جمع آوری به موقع ضایعات یکی از ارکان حفظ محیط زیست است که، اگر در زمان و مکان مشخص صورت گیرد. کمترین هزینه و بیشترین درآمد را دارد.

5-برگزاری بازدیدهای گروهی و انفرادی از طرحهای اجرا شده سطح کشور و خارج از کشور و الگو گرفتن از طرح های مشابه اجرا شده در قالب برنامه های نمایشی-الگویی و تحقیقی- ترویجی.

6- بررسی دقیق و کارشناسی سلامتی محیط زیست و اثرات مفید آن در سلامتی گیاهان،جانوران و انسانها و اطلاع رسانی به اقشار مختلف جامعه.

7-بررسی عوامل مرگ آور و بحران زای مواد شیمیایی و اثرات تخریب آنها و چگونه جایگزین نمودن آنها با طرحهای متناسب با مسائل زیست محیطی.

-ورمی کمپوست و اشتغال زائی جوانان:

چارلز داروین در گذشته ای نه چندان دور توانست از یک جریب زمین در طول یک سال 18 تن کود ورمی کمپوست و 50 هزار کرم خاکی برداشت نماید. کشاورزان خواهان آن هستند که گذشته از شخم بیولوژیکی که توسط کرم خاکی یا دوست همه فن حریف کشاورز یا ماکروفون خاک انجام می گیرد، درآمد خیلی خوبی نصیب جوانان روستا گردد. جوانان فارغ التحصیل که هیچگونه سرمایه ای ندارند همیشه از کسب درآمدی حتی اندک غفلت نمی ورزند و به دنبال آن هستند، که با اجرای طرح های کاربردی مفید که حداکثر تغییرات را چه از نظر تولید کود و چه از نظر تولید پودر گوشت کرم خاکی دارد و قابل توصیه در جامعه هستند، استفاده کنند.

این مهم همت مسئولین امر را میطلبد که با ترغیب و تشویق جوانان انشالله در آینده ای نه چندان دور قدمهای اساسی جهت حفظ محیط زیست کشاورزی پایدار برداشته شود.

منابع مورد استفاده:

1-امین، ابوالقاسم، مبانی زیست شناسی، تهران، موسسه امیرکبیر.

2-جزائی، جواد، تولید کرمهای خاکی با استفاده از ضایعات سیب زمینی به عنوان مکمل پروتئین جهت تغذیه دام، مجله پژوهش و سازندگی.

3-رسولی، حسین، نقش و اهمیت کرمهای خاکی در باروری خاک، مجله زیتون شماره 11

4-نصر اصفهانی، مهدی، نشریه ترویجی ضد عفونی خاک گلخانه ها با استفاده از پوشش پلاستیک و کود حیوانی،

واحد تولید برنامه های ترویجی و انتشارات فنی مدیریت آموزش و ترویج اصفهان.

5-ملکوتی، محمد جعفر، ضرورت تولید کودهای بیولوژیک در کشور، نشر آموزش کشاورزی، تهران.