آموزش تکثیر کرم زباله خوار و تولید کود ورمی کمپوست

مرجع کامل فارسی تکثیر کرم آیزینیا فوتیدا و تولید کود ارگانیک ورمی کمپوست

آموزش تکثیر کرم زباله خوار و تولید کود ورمی کمپوست

مرجع کامل فارسی تکثیر کرم آیزینیا فوتیدا و تولید کود ارگانیک ورمی کمپوست

اهمیت کرم های خاکی، تولید و پرورش آنها

برگرفته از کتاب ورمی کمپوست (طراحی، ساخت و اجرا) تالیف دکتر محمدعلی عبدلی و محمدرضا روشنی- انتشارات دانشگاه تهران- 1386

امروزه ارزش عملی کرم های خاکی افزون بر اصلاح خاک، در تولید کمپوست از مواد زاید آلی و زباله ها، تغذیه و پرورش طیور و ... مورد توجه قرار گرفته است. به طور کلی کرم های خاکی به سه منظور اصلی و عمده پرورش داده می شوند:

1- افزودن آن به صورت کرم زنده فعال به خاک.

2- استفاده از ورمی کمپوست تهیه شده توسط کرم ها به عنوان یکی از غنی ترین و بهترین کمپوست های موجود برای اصلاح بافت فیزیکی و غنی ساختن خاک.

3- استفاده از آن به صورت خشک و منجمد برای تغذیه دام و طیور.

صنعت پرورش کرم و محورهای آن

صنعت پرورش کرم محورهای کلیدی مختلف و به ظاهر جدا از یکدیگر دارد، اما این محورها دارای ارتباط متقابل با یکدیگر هستند که شامل بررسی های کرم شناسی (تمام پژوهش های علمی مربوط به کرم های خاکی)، پرورش کرم برای کشاورزی (کاربرد کرم های خاکی و محصولات مربوط به آنها در کشاورزی)، مدیریت محیط زیست (کاربرد کرم ها و محصولات آنها در مدیریت و حفظ محیط زیست) و مدیریت مواد زاید (کاربرد کرم های خاکی و فناوری های مربوط به آنها در مدیریت و کاهش مواد زاید تولید شده) می باشد.

پرورش کرم در کشاورزی و کشاورزی به کمک کرم ها

برای پرورش کرم در کشاورزی هم کنشی قابل توجهی برای هر دو سوی مدیریت مواد زاید وجود دارد. در یک سو نیاز شدیدی به مدیریت محصولات جانبی و مواد زایدی که بر اثر فعالیت های کشاورزی ایجاد شده اند وجود دارد و تولید ورمی کمپوست به عنوان روشی پایدار برای کاربرد، مصرف و چگونگی برخورد با این زایدات و در نهایت تبدیل آنها به یک منبع ارزشمند شناخته شده مطرح است.

در سوی دیگر این مدیریت، استفاده از مواد بهبود دهنده خاک در اکوسیستم های کشاورزی، کاربرد مدفوع کرمی در کودهای مخلوط گلدانی برای باغبانی و کاربرد ورمی کمپوست و مدفوع کرم ها به عنوان عامل محرک رشد گیاهان مطرح است.

کشاورزی به کمک کرم ها در واقع نوعی روش کشت و پرورش گونه های خاص کرم به همراه گونه های کودساز در خاک اراضی کشاورزی به منظور بهبود بافت خاک و افزایش حاصلخیزی آن است. اما در اینگونه فعایت های پرورش کرم نیز مقداری همپوشانی و فصل مشترک با فعالیت های پرورش کرم در مدیریت مواد زاید وجود دارد. این فصل مشترک شامل کاربرد سیستم های تولید ورمی کمپوست با استفاده از مواد زاید کشاورزی نظیر فضولات دامی و زایدات سبز حاصل از باغات و اراضی کشاورزی و تبدیل آنها به کود، کاربرد مدفوع کرمی به عنوان بسترهای کشت مخلوط و کودهای گلدانی، استفاده از ورمی کمپوست به عنوان اصلاح کننده خاک، تلقیح و کشت برخی گونه های کرم خاکی برای افزایش حاصلخیزی محصولات و مراتع و در نهایت کاربرد مدفوع کرم ها به عنوان یک عامل محرک رشد گیاهی در صنعت باغبانی برای تکثیر گیاهان می باشد.

بخش های مختلف صنعت پرورش کرم

صنعت پرورش کرم را می توان از دیدگاه دیگری نیز طبقه بندی نمود. در این طبقه بندی، صنعت پرورش کرم که دارای جنبه عملی و کاربردی ( به جای ماهیت علمی و موضوعی) است، به سه دسته کلی تقسیم می شود.

صنعت اولیه

این صنعت شامل پرورش کرم، تولید ورمی کمپوست، تثبیت مواد زاید توسط کرم ها و نهایتا کشاورزی به کمک کرم ها می باشد. منظور از پرورش کرم همان تولید کرم به عنوان خوراک دام و طیور، غذای ( پروتئین) کرمی، طعمه زنده ( ماهیگیری) و کاربردهای مختلف کرم ها در علم پزشکی است.

تولید ورمی کمپوست شامل کاربرد کرم های خاکی در تولید کود کرمی به عنوان اصلاح کننده خاک و مخلوط های گلدانی است.تثبیت مواد زاید بوسیله کرم ها بر کاربرد کرم ها در تثبیت و کاهش حجم مواد زاید دفع شده از طریق تبدیل آنها به کمپوست تکیه دارد.

کشاورزی به کمک کرم ها نیز همان کاربرد کرم ها در کشاورزی برای مدیریت میدانی مواد زاید کشاورزی، اصلاح و بهبود قابلیت تولید محصولات کشاورزی و چراگاه ها به کمک کرم ها بوده و در باغبانی نیز به منظور افزایش رشد و تکثیر گیاهان کاربرد دارد.

صنعت دودم

این صنعت دربرگیرنده صنایع ساخت و فراوری مانند ساخت تجهیزات تولید ورمی کمپوست و برداشت محصولات تولید شده، آمیختن، فراوری و بسته بندی کود و افزودن مکمل های غذایی پروتئینی به آن (فراوری غذاهای کرمی) است.

صنعت سوم

این صنعت شامل بررسی های کرم شناسی، خدمات جانبی مرتبط با مدیریت مواد زاید (خدمات مشاوره ای و قراردادی به منظور هدایت و انجام بازرسی های لازم، تنظیم و راه اندازی و بهره برداری تاسیسات و مشاغل مرتبط با تولید ورمی کمپوست و پرورش کرم) و در نهایت عمده فروشی، خرده فروشی و به طور کلی ترویج، توزیع و فروش محصولات مربوط به پرورش کرم است.

مقیاس های مختلف پرورش کرم و تولید ورمی کمپوست

برای طبقه بندی و تعیین مقیاس واحد های تولید ورمی کمپوست دو معیار متمایز وجود دارد که سبب ارائه برداشت ها و تفسیرهای متفاوت از مقیاس یک سیستم تولید ورمی کمپوست خواهد شد:

مقیاس کمیت: این مقیاس بر اساس مقدار مواد آلی زاید فراوری شده (وزن مواد فراوری شده در هفته) تعریف می شود.

مقیاس اندازه واحد تولید ورمی کمپوست: این مقیاس بر اساس اندازه و بزرگی سیستم به کار رفته برای فراوری مواد (متر مربع مساحت سطح تغذیه کرم ها) تعریف می شود. جدول زیر مزرهای بین مقیاس های مختلف مطابق با معیارهای دوگانه مذکور را نشان می دهد.

بزرگ

متوسط

کوچک

مقیاس             معیار

بیشتر از 250

20-250

کمتر از 20

کمیت (کیلوگرم در هفته)

بیشتر از 3/5

3/5  0/5

کمتر از0/5

بزرگی واحد (متر مربع)

 دخالت دادن هر دو معیار به صورت همزمان به هنگام ارزیابی اینکه آیا مقیاس به کار رفته، مقیاس متوسط است یا خیر، ضرورت دارد. در صورتی که مقیاس کمیت به صورت مستقل به کار رود، به دو دلیل گمراه کننده است؛اول اینکه نرخ فراوری مواد الی مختلف مطابق با نوع ماده زاید، گونه های کرم مورد استفاده و عملیات مدیریتی انجام شده، متغیر خواهد بود. دوم اینکه به طور معمول واحدهای پرورش کرم، به صورت اجرای مرحله ای طراحی می شوند. به عنوان مثال هر واحد مقیاس بزرگ پرورش کرم می تاند برای فراوری مواد زاید از تعداد زیادی واحد مقیاس متوسط استفاده کند.

محصولات پرورش کرم

محصولات پرورش کرم به پنج نوع اصلی تقسیم بندی می شوند و به ندرت پیش می آید که پرورش دهندگان کرم فقط به تولید یکی از این پنج نوع بپردازند و یا فقط روی آن متمرکز شوند. در تمامی موارد مربوط به پرورش کرم، مساله مدیریت، آموزش و فروش محصولات سه عامل اصلی و حیاتی، تعیین کننده موفقیت پرورش تجاری کرم محسوب می شوند. تولید ورمی کمپوست و مدفوع کرم ها به قصد فروش آنها اگرچه یک هدف اولیه نبود، ولی کم و بیش در تمامی موارد به عنوان هدف دوم و از دیدگاه کسب درآمد هدف اولیه به شمار می رود.

کرم زنده و پیله کرم

این نوع محصول به منظور فروش کرم زنده و استفاده از آنها برای تلقیح و کشت کرم در اراضی کشاورزی و یا کاربرد در سایر واحد های پرورش کرم تولید می شود. هدف اصلی برای تولید کرم زنده افزایش تعداد آنها است نه افزایش جرم آنها. عوامل حیاتی موثر بر تولید این نوع محصول، شامل فرایند های برداشت و جداسازی کرم ها و پیله های آنها از مواد دفعی کرم و فرایندهایی است که برای مثال با تغذیه منظم کرم ها سبب سرعت بخشیدن به چرخه زاد و ولد کرم ها و افزایش سریع تر تعداد آنها می شود.

گونه های کرم برای تولید این نوع محصول شامل آیزنیا فوئتیدا، آیزنیا آندری، لومبریکوس روبلوس و پریونیکس اکسکاواتوس مناسب هستند که سرعت رشد، بلوغ و باروری بیشتری دارند.

طعمه زنده برای ماهیگیری

هدف اصلی برای تولید طعمه زنده، افزایش مقدار جرم زنده است. با این توضیح که کرم های بزرگ و چاق دارای کیفیت مطلوب هستند و مبالغ زیادی از سوی ماهیگیران برای خرید آنها پرداخت می شود.

آیزنیافئوتیدا به عنوان متداول ترین گونه کرم کمپوست مورد استفاده در پرورش کرم است که به کارگیری آن به منظور طعمه زنده مناسب نیست. زیرا این کرم به هنگام احساس خطر مایع شکمی زرد رنگ بد بو و متعفن از خود ترشح می کند که برای ماهی ها مطلوب نخواهد بود.

غذا (پروتئین) کرمی

برای تولید خوراک دام و طیور به صورت غذای (پروتئین) کرمی، هدف اصلی تولید کرم هایی است که آلوده نبوده و دارای مقادیر کافی از پروتئین ها ی ویژه و اسیدهای آمینه ضروری می باشند.  در این بین کیفیت مواد تغذیه ای کرم ها، نقش بسیار مهم و کلیدی دارد. کرم های خاکی دارای 50 تا 70 درصد پروتئین، مقدار زیادی ویتامین، هورمون های رشد و مواد معدنی بوده و به عنوان یک مکمل غذایی (حتی به صورت زنده) به مصرف دام و طیور آبزی می رسند.

مایعات کرمی (Tea worm)

این مایعات محصولات جانبی فرایند تولید ورمی کمپوست به شمار می روند. به طور کلی دو نوع مایع کرمی وجود دارد. نوع اول مایع مدفوع کرم ها بوده که از تجزیه مواد آلی ایجاد شده و یا حاصل رطوبت اضافی بستر کرم هاست که از درون توده کمپوست به صورت شیرابه تراوش می کند.

نوع دوم نیز مدفوع مایع شده کرم ها بوده است که بر اثر ریختن مدفوع جامد کرم درون آب و سپس هوادهی، هم زدن، ته نشین و سپس صاف کردن مایع حاصل برای جداسازی ناخالصی ها و مواد جامد آن تولید می شود.

چایی کرم که نام دیگر مایعات کرمی است، در صورتی که به نسبت یک پنجم تا  یک دهم با آب رقیق شود، برای پرورش گیاه در سیستم کشت آبی (هیدروپونیک)، آبیاری گلدان ها و آبیاری تحت فشار باغ ها قابل استفاده است.

ورمی کمپوست

یکی از فعالیت های عمده زندگی در کرم های بالغ، دفع مدفوع است که از این راه سالیانه حجم بسیاری از خاک های زیرزمینی به سطح منتقل می شود. ترکیب شیمیایی فضولات کرم خاکی نیز متفاوت بوده و بسته به نوع مواد غذایی آنها متغیر است. این ترکیبات حداکثر مواد معدنی، ازت، فسفر و پتاسیم را در خود ذخیره می کنند.

ورمی کمپوست نتیجه هضم طبیعی غذا در سیستم هاضمه کرم خاکی است و دوره رشد گیاهان را به واسطه داشتن میکروارگانیسم های مفید و همچنین مواد آلی تسریع و فعال می کند. همچنین ورمی کمپوست یک کود آلی بیوارگانیک بوده که بسیار نرم، سبک وزن، ترد، تمییز و بدون بو است و ظاهری کم و بیش شبیه قهوه گرانوله دارد و می توان آنرا در کیسه بسته بندی و یا در قوطی هایی به اندازه های مختلف به بازار عرضه نمود.

عبور آرام، پیوسته و مکرر مواد زاید آلی از دستگاه گوارش کرم خاکی و آغشته شدن آنها به انواع ترشحات سیستم گوارشی مانند ذرات کربنات کلسیم، آنزیم ها و مواد مخاطی، متابولیت های مختلف میکروارگانیسم های دستگاه گوارش کرم و سرانجام ایجاد شایط مناسب برای سنتز اسیدهای هیومیک، در مجموع موادی را تولید می کند که ویژگی های متفاوت با مواد بلعیده شده توسط کرم ها دارند. فراورده ای که ورمی کمپوست خوانده می شود از لحاظ کیفی یک ماده الی با pH تنظیم شده و سرشار از مواد هیویک و عناصر غذایی به صورت قابل جذب برای گیاه بوده و دارای انواع ویتامین، هورمون های محرک رشد گیاه و آنزیم های مختلف بوده و از لحاظ ظاهری به صورت دانه ای شکل، با رنگ تیره، بدون بوی نامطبوع و دارای قابلیت عرضه بصورت تجاری است.

ورمی کمپوست مواد حاصل از بستر رشد کرم است که پس از دفع از سیستم گوارش کرم در محیط باقی می ماند. بنابراین این ماده مجموعه ای از فضولات کرم به همراه مواد آلی تجزیه شده و نشده و نیز اجساد و پیله های کرم است که برای گیاه ترزش غذایی فراوان دارد. مواد دفع شده توسط کرم ها اغلب دارای نیتروژن، فسفر و پتاسیم 5 تا 11 مرتبه بیشتر از خاک های بدون کرم است. بر اثر عبور مواد آلی از دستگاه گوارش کرم، عناصر قابل استفاده گیاه از جمله عناصر ریز مغذی افزایش چشمگیر می یابد. ورمی کمپوست بعمل آمده  بدون بو و عوامل بیماریزا بوده و مخلوط کردن آن با خاک سبب تسریع جوانه زنی بذر گیاه و رشد آن می شود. ظرفیت تبادل یونی ورمی کمپوست بیش از 50 میلی اکی والان در یکصد گرم است.

ورمی کمپوست به عنوان یک بستر

در حالت کلی می توان ورمی کمپوست را به عنوان بستر ویژه رشد گیاهی در نظر گرفت. با این دیدگاه

 

ویژگی های ورمی کمپوست در مقایسه با کمپوست معمولی و سایر مواد کودی

مهمترین ویژگی های ورمی کمپوست به شرح زیر است:

1.  ورمی کمپوست در اصلاح بافت فیزیکی خاک نقش بسزایی دارد و موجب سبک شدن آن می شود. بنابراین ضریب حفظ رطوبت در خاک افزایش می یابد و با آب به مقدار بیشتری در خاک نگهداری می شود. در این حالت ورمی کمپوست موجب رها شدن تدریجی آب از خاک شده است و از تبخیر سطحی و یا نفوز سریع آب به دااخل عمق خاک جلوگیری می کند.

2.    ورمی کمپوست به حل شدن مواد مغذی خاک کمک می کند.

3.  ورمی کمپوست در ایجاد تعادل نسبت مواد معدنی به مواد مغذی در خاک نقش مهمی دارد و با داشتن ترکیباتی چون نیتروژن، پتاسیم، کلسیم، منیزیم و... یک کود بسیار غنی به شمار می رود.

4.   در ترکیب شیمیایی ورمی کمپوست مقدار قابل توجهی چربی یافت می شود که آنرا تبدیل به کود کامل می کند، به همین دلیل  در غنی سازی گیاه از نظر مواد غذایی و همچنین احتیاجات متابولیکی آن بسیار موثر است. به طور معمول این مواد در سایر کودهای استاندارد تجاری یافت نمی شوند.

5.  بر اساس بررسی های دانشمندان ژاپنی زمانی که ورمی کمپوست با سایر کودها مخلوط شده و در زمین به کار می رود، حلالیت مواد مغذی کود به تاخیر می افتد و مدت زمان پایداری آن افزایش می یابد. در این حالت  ورمی کمپوست با رها کردن تدریجی مواد مغذی خود در خاک در تداوم طولانی مدت فعالیت کود، سهم بسزایی دارد. همین ویژگی موجب می شود که در طول دوران کاشت و داشت گیاه به هیچ وجه نیاز به  افزودن مجدد ورمی کمپوست به خاک نبوده و در این دوره فقط یکبار استفاده از کود در زمین کافی خواهد بود. اگر ورمی کمپوست با کودهای دیگر مخلوط شود، خواص فیزیکی و شیمیایی خاک همزمان با هم بهبود می یابد. بنابراین این ترکیب در تشدید اثرهای مطلوب و عملکرد کود تاثیر می گذارد.

6.  ورمی کمپوست یک کود صد درصد آلی است که به صورت مستقیم جذب ریشه گیاهان می شود. این نوع کمپوست غنی ترین محیط برای حیات موجودات  ذره بینی خاک می باشد.

7.  ارزشمندترین ویژگی ورمی کمپوست در عملکرد آنزیم ها، میکروارگانیسم ها و هورمون های مختلف موجود در آن است. ورمی کمپوست دارای آنزیم هایی نظیر پروتئاز، آمیلاز، لیپاز، سلولاز و کتیناز است که در تجزیه مواد آلی خاک و درنتیجه در دسترس قرار دادن مواد مغذی مورد لزوم گیاهان نقش موثری دارد. ویزگی یاد شده باعث می شود که ورمی کمپوست به عنوان اساس ترین کود برای احیای زمین های بایر غیر قابل کشت به شمار رود.

8.  ورمی کمپوست محصولی با ارزش برای کشت انواع محصولات به شمار می آید و در درجه اول برای پرورش گل و گیاهان زینتی و در کشتزار ها برای اصلاح نژاد گیاهان مورد توجه قرار گرفته است. از آنجا که نقش اساسی این نوع کمپوست تحریک و تسریع رشد گیاهان بوده، بهترین تاثیر آن  در رنگ آمیزی گل و بزرگ کردن آن است.

9.    به نظر می رسد که ورمی کمپوست در تغلیظ عطر و اسانس گیاهان و گل های معطر تاثیر داشته باشد.

10.  سایر موارد استفاده این محصول شامل کاربرد آن در کرت های بزرگ پرورش گل، کشتزارهای انگور، محصولات و میوه های نوبر و زودرس، بیشه زاران و جنگل های طبیعی و مصنوعی( تولید چوب)، باغ های گردو، مرکبات و زیتون است.

فناوری های مختلف تولید ورمی کمپوست

روش های بسیاری برای فراوری مواد زاید آلی تولید توسط کرم های کمپوست ساز ابداع شده است و در صنعت پرورش کرم به مرحله ساخت رسیده و مورد استفاده قرار گرفته است. این روش ها از فناوری های ساده که فقط به کارگر و زمین نیاز دارند تا سیستم های به طور کامل خودکار و پیچیده وجود دارند. انواع این روش ها شامل ویندروها (Windrow)، رآکتورها(سیستم های جریان پیوسته)، سیستم های منقطع نظیر بسترها، جعبه ها، سیستم های گوه ای، سیستم های سینی(طبقه ای) و در نهایت سیستم فناوری محیطی هستند. از میان آنها سیستم های گوه ای در ایران رواج بیشتری یافته اند که به اختصار شرح داده می شود.

سیستم گوه ای نوع اصلاح شده سیستم ویندرو است که برداشت ورمی کمپوست تولید شده را بسیار ساده تر می کند زیرا در این روش نیازی به جداسازی دستی و یا مکانیکی کرم ها وجود ندارد. در این سیستم که سطح مقطع عرضی توده کمپوست به صورت مثلثی شکل است از روش خوراک دهی افقی استفاده شده است و مواد غذایی تازه با یک زاویه 45 درجه نسبت به افق در طرفین بستر به صورت لایه ای یکنواخت و منظم ریخته می شود.

توده های ساخته شده سیستم گوه ای تولید کمپوست را می توان درون یک ساختمان و یا بصورت روباز در هوای آزاد قرا داد. ویندرو کردن توده با پخش لایه ای به ضخامت 30 تا 45 سانتی متر از مواد آلی زاید با عرض 1/2 تا 3 متر و طول دلخواه آغاز می شود. سپس به ازاس هر متر مربع مساحت اولیه ویندرو حداکثر 4/5 کیلو گرم کرم افزوده شده و لایه های بعدی مواد زاید هر لایه 5 تا 7.5 سانتی متر در هفته روی آن ریخته می شود. البته در هوای سردتر می توان ضخامت هر لایه را به 7/5 تا 15 سانتی متر افزایش داد. هنگامی که ارتفاع ویندرو به 90 سانتی متر برسد، می توان آنرا با افزودن لایه های بعدی با زاویه 45 درجه نسبت به افق و از طرفین ویندرو اولیه توسعه داد (شکل گوه ای). کرم های موجود در ویندرو اولیه در نهایت به سمت مواد آلی اضافه شده جدید در طرفین ویندرو مهاجرت خواهند کرد. مواد خام جدید تا زمانی که ارتفاع توده های کناری به ارتفاع توده اولیه برسد روی آن اضافه می شوند و پس از آن زمان ایجاد ویندرو جدید در کنار ویندرو اول فرا می رسد. کرم ها نیز به حرکت جانبی خود در میان ویندروهای جدید ادامه خواهند داد. پس از گذشت دو تا شش ماه می توان ویندرو اول و هر کدام از توده های بعدی را که به طور کامل عاری از کرم شده اند برداشت نمود( کرم ها به ویندروهای مجاور مهاجرت کرده اند).

سیستم گوه ای یکی از روش های به کار گرفته شده در واحد تولید ورمی کمپوست Earthworm and Casting Farm واقع در حوالی واشینگتن آمریکاست. مدیر این موسسه روش اجرای خود را  KISS

 (Keep it simple and safe) یعنی آن را ساده و ایمن نگه دار نام نهاده است.

نظرات 0 + ارسال نظر
برای نمایش آواتار خود در این وبلاگ در سایت Gravatar.com ثبت نام کنید. (راهنما)
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد