کاربردهای تغذیه ای کرم ـ استفاده از کرم به عنوان غذا

الف ـ لیپیدها

لیپیدهای کرم خاکی: براساس ارزیابی‌های انجام شده در مراکز مختلف، کرم خاکی خصوصاً E.Fetida در مرحله بلوغ تا %14 چربی دارد که برحسب نوع تغذیه و عبور از مرحله بلوغ خصوصاً در سنین بالا بر میزان آن تا %17 افزوده می‌شود بخش عمده چربی‌های کرم خاکی در فاصله دو لوله تشکیل دهنده بدن این جانور قرار دارند توزیع این ماده در سرتاسر طول بدن یکسان نیست بلکه به دلیل سیلان نسبی، جانور آنرا گاهی در یک انتها و گاهی در قسمت‌های میانی بدن خود بیتشر متمرکز می‌سازد که در این صورت از نظر ظاهری نیز بخوبی قابل مشاهده است. از نظر فیزیکی، چربی‌های کرم خاکی جامد نبوده عمدتاً سیال و نیمه سیال هستند و از چگالی بالائی برخوردارند. آنالیز لیپیدها نشان داده است که هر دو گروه لیپیدی خنثی مرکب و ساده در بین آنها وجود دارند و دو نوع اشباع و غیر اشباع را شامل می‌شوند از نکات جالب توجه آنست که چربی‌های امگا ـ 3 که اخیراً در امر تغذیه و مقابله با سرطان اهمیت شایان توجهی یافته‌اند در بدن این جانور سهم قابل توجهی از لیپیدها را تشکیل می‌دهند. سهم لیپدهای غیر اشباع در مرحله بلوغ بیشتر از لیپیدهای اشباع است و اسیدهای چرب زوج کربنه بمراتب از فرد کربنه بیشتر می‌باشد. عمده ویتامین‌های بدن کرم خاکی خصوصاً ویتامین E در بخش لیپدی بدن او قرار دارند در شرایط گرسنگی و کمبود مواد غذائی تا 30 درصد از مقدار لیپید بدن این موجود تحلیل رفته و بر چگالی لیپیدهای باقی مانده افزوده می‌شود.

چربی کرم خاکی معمولاً رنگ خاصی ندارد ولی بدلیل مخلوط شدن برخی مواد رنگدانه‌ای از بخش‌های مختلف در این ماده و همچنین گرانول‌های کاروتنوئیدی پخش شده در آن رنگی می‌شود رنگ آن از زرد لیموئی تا قهوه‌ای طیف دارد. بخش کمی از این لیپدها بطور متناوب از بدن کرم به همراه موکوس به بیرون و سطح بدن او تراوش می‌شود که در ایجاد بوی مخصوصی از این جانور مؤثر است. لیپید کرم خاکی دارای ارزش غذائی و دارویی است و خصوصاً بدلیل همراه بودن مواد لیپیدی یا حل شده در لیپید در ایجاد طعم در غذای تهیه شده از کرم برای آبزیان و طیور بسیار مؤثر است بگونه‌ای که لیپید را مسئول جاذبه غذائی برای این جانوران می‌دانند بدلیل فعالیت ضد اکسیدانی (آنتی اکسیدانی) بسیار بالا، لیپیدهای کرم خاکی دوام زیادی دارند و لذا جمع‌آوری آنها و نگهداری در غیاب نور برای مصارف داروئی طولانی مدت یا ذخیره غذائی، کاملاً امکان پذیر است. وجود لیپیدهای فرار که به سرعت تبخیر می‌شوند سبب شده که از چربی کرم خاکی در تهیه کرم‌های مخصوص به منظور انتقال دهنده مواد مؤثر داروئی حل شونده در لیپید استفاده شود از آنجا که این لیپیدهای فرار حساسیت‌زا نیستند و تحریک پوستی ایجاد نمی‌کنند، تمایل به استفاده از آنها را در صنایع یادشده بیشتر شده است.

از نظر غذائی اعتقاد براین است که در طیور وجود نسبت متعارف از لیپیدهای کرم خاکی در بدن این جانور سبب کاهش در میزان کلسترول تخم مرغ‌هائی می‌شود که مرغ‌ها آن از این جانورتغذیه کرده‌اند.

از دیگر مصارف این لیپیدها که در مبارزه بیولوژیک مطرح است دافعه حشرات و برخی خزندگان از محل وجود کرم است که با ترشحات لیپیدی این جانور ارتباط دارد و بطور طبیعی نیز از این روش استفاده می‌کنـد.

کاربرد مخلوط یا هموژن کرم خاکی به صورت ضماد بر روی مفاصل و کاهش درد و حتی حذف التهابات مفصلی در بسیاری از کتب پزشکی اعصار گذشته آمده است خصوصاً در طب چینی هنوز هم این مورد کاربرد داشته و استفاده می‌گردد که دلیل عمدة آن وجود مواد تسکین دهنده درد و برخی مواد ضد التهاب و سریع الجذب در مخلوط هموژن بدن کرم خاکی است.

در عمل برای بدست آوردن بخش عمده لیپیدهای کرم خاکی از تحریکات الکتریکی محدود یا شوک‌های فیزیکی سبب تراوش این ماده شده که از سطح بدن او قابل جمع‌آوری و سبب خالص‌سازی است روش دیگر هم استفاده از حلال‌های لیپیدی بر روی هموژن بدن کرم پس از مدت حداقل نیم ساعت، از شروع هموژناسیون است.

ب ـ دارا بودن لکتین

ـ یکی دیگر از موادی که از کرم‌های خاکی به فراوانی قابل استحصال است لکتین‌ها هستند. لکتین‌ها موادی با ساختار پروتئینی هستند که در ساختمان خود دارای یک یا دو جایگاه برای اتصال قندها می‌باشند.

ب ـ دارا بودن لکتین

ـ یکی دیگر از موادی که از کرم‌های خاکی به فراوانی قابل استحصال است لکتین‌ها هستند. لکتین‌ها موادی با ساختار پروتئینی هستند که در ساختمان خود دارای یک یا دو جایگاه برای اتصال قندها می‌باشند. لذا از آنها در جداسازی قندها از محلول‌ها استفاده می‌شود همچنین در اتصالات سلولی بین غشاء و ارتباط آنتی‌بادی‌ها و سامانه ایمنی به طور طبیعی نقش دارند امروزه از لکتین‌ها هم در صنایع دارویی و هم در تغذیه استفاده می‌شود همچنین در تهیه کیت‌های ایمنولژی و روش الیزا برای سنجش‌‌های سرولوژیکی بهره‌برداری می‌گردد. از اینرو بدلیل وجود طیف وسیعی از لکتین‌ها در کرم خاکی از طریق استخراج آنها، نسبت به تولید انبوه از این موجود می‌توان بهره‌برداری نمود البته این قسمت جزء کاربردهای جدید فرآورده‌های کرم خاکی است، که در عمل به فنّاوری نسبتاً پیچیده‌تری در مقایسه با موارد کاربردی دیگر نیاز دارد.

لکتین‌ها پروتئین‌هائی هستند که می‌توانند به طور اختصاصی به قندها متصل شده و رسوب ایجاد کنند و می‌توان با استفاده از موادی، لکتین را از قندها جدا کرد.

کرم‌های خاکی دارای مقدار زیادی لکتین هستند که در عصاره ترشحی آنها وجود دارد. میزان آن در کرم خاکی بالغ ml3 به ازاء هر 100 عدد کرم بالغ است. با تحریکات ضعیف الکتریکی می‌توان این عصاره را از کرم‌های خاکی جدا کرد. برای جمع‌آوری این عصاره نیازی به کشتن کرم‌ها نیست. لازم به ذکر است کرم‌هائی که لکتین‌گیری شده‌اند می‌توانند پس از 2 هفته استراحت مجدداً جهت برداشت لکتین مورد استفاده قرار گیرند. در این دو هفته باید غذا و شرایط مطلوب برای کرم‌ها فراهم نمود.

لکتین در ترمیم بافت‌های موجود دخالت دارد و قدرت چسبندگی رادر بافتها زیاد می‌کند. در مجموعه محلول لکتین استحصال شده به علت غلظت بالا، آلودگی دیر اتفاق می‌افتد. برای رقیق کردن لکتین می‌توان از مواد رقیق کننده‌ای نظیر بافر اگزالات %35 با 4/7=PH استفاده نمود.

به خاطر اینکه ترشحات کرم خاکی ترشحات لکتینی ـ لیپیدی است باید لیپید را از آن جدا، و لکتین را خالص برداشت کرد. برای این امر می‌توان از محلول nهگزان استفاده کرد.

سایرکاربردهای تغذیه ای کرم

ساس کارهای تحقیقاتی انجام شده در موسسه کشت آب‌ورزی دانشگاه استرلینگ اسکاتلند، کرم‌های خاکی یکی از غذاهای مناسب و مفید جهت تغذیه انواع ماهیان قزل‌آلا می‌باشند. برطبق جداول آماری و نمودارهایی که محققین این مؤسسه ارائه نموده‌اند کرم‌های خاکی دارای ارزش غذایی و پروتئینی بیشتری نسبت به غذاهای دستی مورد استفاده کنونی می‌باشند.

سایر کارهای تحقیقاتی روی کرم های خاکی

براساس کارهای تحقیقاتی انجام شده در موسسه کشت آب‌ورزی دانشگاه استرلینگ اسکاتلند، کرم‌های خاکی یکی از غذاهای مناسب و مفید جهت تغذیه انواع ماهیان قزل‌آلا می‌باشند. برطبق جداول آماری و نمودارهایی که محققین این مؤسسه ارائه نموده‌اند کرم‌های خاکی دارای ارزش غذایی و پروتئینی بیشتری نسبت به غذاهای دستی مورد استفاده کنونی می‌باشند.

در زمینه تغذیه آبزیان همچنین می‌توان به پرورش نوعی کرم خاکی در کارگاه پرورش ماهی سدسنگر (شیلات رشت) اشاره نمود. در این کارگاه کرم‌های خاکی را جهت تغذیه تاس ماهیان پرورش و تکثیر می‌نمایند. در چند ساله اخیر نیز چند پایان نامه کارشناسی ارشد در زمینه پرورش کرم قرمز انجام شده که دو تای آنها در زمینه تأثیر کرم خاکی در جیره غذایی بچه ماهیان خاویاری در دانشکدة علوم و فنون دریایی دانشگاه آزاد واحد شمال با موفقیت به اتمام رسیده که هم اکنون از نتایج این پایان نامه‌ها در کارگاه تکثیر و پرورش ماهی شهیدبهشتی (سدسنگر) استفاده می‌گردد و یکی دیگر در زمینه پرورش کرم‌های خاکی جهت جایگزینی پودر ماهی در جیره غذائی طیور پرورشی در مرکز ابوریحان دانشگاه تهران انجام شده است.

کشورهای پیشرفته و بخصوص در حال رشد، مطالعات بسیاری جهت استفاده از کرم‌های خاکی در جیره غذایی طیور انجام داده‌اند که از جمله آنها می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود:

1ـ بررسی ارزش غذایی برای مرغ‌ها توسط دانشمندان آمریکایی در سال 1979 که نتیجه آن رضایت بخش بودن وزن مرغ‌های تغذیه شده با کرم خاکی بوده با توجه به اینکه کرم‌های خاکی دارای اسید آمینه‌هایی هستند که مورد نیاز مرغ‌ها جهت رشدشان می‌باشد.

2ـ تولید کرم خاکی به عنوان یک منبع اقتصادی خوب جهت بدست آوردن پروتئین توسط دانشمندان آمریکایی دانشگاه نیویورک که در مطالعات خود بجهت تبدیل مواد زائد به مواد پروتئین بدین نتیجه رسیده‌اند که کرم‌های خاکی بهترین موجودات جهت انجام اینکارها می‌باشند.

3ـ در بررسی ارزش بیولوژیکی پروتئین‌های کرم خاکی در جیره غذایی مرغ‌ها توسط دانشمندان کره جنوبی، آنها کرم‌های خاکی را با پودر ماهی و کازئین شیر از لحاظ تأثیرشان در جیره غذایی طیور مورد مقایسه قرار داده‌اند و چنین نتیجه گرفته‌اند که از لحاظ بیولوژیکی و اقتصادی، کرم‌های خاکی جانوران مفیدتری هستند.

4ـ در بررسی استفاده از کرم‌های خاکی در جیره غذایی مرغ‌ها توسط دانشمندان ژاپنی، نتایج بدست آمده از مقایسه این جانور با ملخ نشان دهنده این نکته مهم بوده است که ملخ فاقد یکسری از اسید آمینه‌های ضروری مورد نیاز طیور هستند و برعکس کرم‌های خاکی در این خصوص بسیار مناسب و مفیدتر می‌باشند.