خاک ، کود ، کمپوست ، ورمی کمپوست

خاک منبعی است نا گشوده که با بافت همگن و ساختمان متناسب، ماهیت اصلی آن نمایان می گردد. هر گونه برداشت نا متعادل از خاک خسارات جبران نا پذیری به تخریب بستر حیات می زند که از جمله اهم آنها می توان به: تخریب بافت و ساختمان خاک، عدم تعادل مواد غذایی، عدم تهویه مناسب، کاهش ظرفیت زراعی مزرعه و بالاخره نابودی موجودات خاکزی اشاره نمود.تداوم اجرای کشاورزی ارگانیک، کشاورزی پایدار را نوید می دهد که این امر فقط با اهمیت دادن به حفظ و نگهداری خاک و افزایش حاصلخیزی آن میسر می گردد. اجرای مدیریت صحیح، نگهداری خاک با پوسیده و تجزیه شدن مواد آلی توسط موجودات خاکزی مانند (کرم خاکی) می تواند گذشته از تحول عظیم، در بستر زراعی و ایجاد شخم بیولوژیک، محیط اطراف ریشه را تغییر، و شرایط کاملا ایده آلی جهت رشد ریشه های موئین گیاه مهیا سازد. موجودات خاکزی مذکور با تغذیه از مواد آلی ضمن حذف موجودات و عوامل مضر، افزایش فوق العاده زیاد قابلیت جذب عناصر پر مصرف و کم مصرف، کاهش تثبیت بعضی از عناصر و عدم شستشوی عناصر دیگر را به دنبال دارد. از طرفی تولید پودر کرم خاکی با پروتئین 65% خالص، به عنوان مکمل غذایی کامل جهت تغذیه دام، طیور و پرورش ماهی و همچنین اشتغال زایی جوانان و ارز آوری آسان و توسعه اقتصاد و خودکفایی کشور را به ارمغان می آورد.

فصل اول:کلیات

-خاک مزرعه یا محیط زنده و پنهان:

خاک گرچه لایه خاموش سطح زمین محسوب می گردد، ولی بستری زنده و فعال داشته، براحتی قابلیت تجزیه مواد آلی را دارد. قوت لا یموت بشر در خاک نهفته است و باید برای بدست آوردن آن از گیاه، که رابط مطمئنی در بهره برداری مواد غذایی می باشد، کمک گرفت. تقویت خاک به اشکال مختلف و در موقعیت های مناسب، گذشته از افزایش حاصلخیزی آن نه تنها هیچگونه لطمه ای به بستر زنده نمی زند، بلکه ساختمان و بافت متناسبی نیز برای آن ایجاد می نماید.

-لایه زراعی یا بستر تغذیه ای گیاه:

در لایه زراعی خاک مواد غذایی معمولا به دو طریق نهفته اند: یکی به صورت طبیعی که با گذشت زمان و افزایش تدریجی مواد آلی و مواد معدنی طبیعی بوجود آمده اند، دوم توسط بشر که با تحولات جدید و امکانات بالقوه و تجهیزات مناسب به خاک اضافه می شوند. از جمله مواد اضافه شونده توسط انسانها کودهای دامی و کودهای شیمیایی هستند که متاسفانه در سالهای اخیر کودهای شیمیایی حرف اول را می زنند. و این امر در صورتی است که اگر کودهای شیمیایی را حتی در زمان مناسب و با مقدار معین مصرف نمایند، در حقیقت نقش درمان موقتی گیاه را بازی نموده و در بلند مدت پاسخگو نمی باشد. لذا عدم استفاده صحیح از کودهای شیمیایی آن هم در زمان و مکان نسنجیده، گذشته از افزایش هزینه ها، شستشوی بی حد و اندازه مواد ازته، آلودگی آبهای زیر زمینی و افزایش بیماری های نا علاج را به دنبال دارد.

-مواد آلی به عنوان مکمل حیاتی در خاک:

مواد آلی را معمولا پس از گذشت مراحل پوسیدگی و تجزیه به راحتی می توان به خاک اضافه نمود. این مواد گذشته از احیاء خاک، محیط ریشه را فعال می نماید و تحول اساسی در لایه زنده زراعی به وجود می آورد. مواد آلی در تامین عناصر غذایی قابل جذب، استقرار ریشه، افزایش ظرفیت زراعی مزرعه، کاهش تبخیر از سطح خاک، کاهش هزینه ها و دهها عامل ارزشمند دیگر نقش اساسی بر عهده دارند.

-کودهای آلی:

کودهای آلی به شکل های گوناگون در طبیعت وجود دارند که ذیلا به تعدادی از آنها اشاره می شود:

1-کودهای حیوانی شامل: کود گاوی، کود گوسفندی، اسبی (تک سمی ها)

2-کودهای کمپوست شامل: کود کمپوست زباله شهرداری، کمپوست خانگی، کمپوست گلخانه ای (زیر پلاستیک)

3-ضایعات کارخانجات تبدیل محصول شامل: ضایعات سیب زمینی و چغندر قند و گیاهان دارویی

4-ضایعات گیاهان زراعی شامل: کاه و کلش گندم و جو، پوشال برنج، پوسته شلتوک

5-ضایعات گیاهان باغی شامل: پوست موز، باقی مانده سیب درختی به همراه پوست، پوست کیوی

6-ضایعات واحدهای کوچک تولیدی شامل: ضایعات تولید قارچ صدفی و دکمه ای، ضایعات گلاب گیری می باشند.

این کودها که معمولا با قابلیت ارزش کم در خط تولید می باشد و بعضا مزاحمت نیز ایجاد می کند، با توجه به اینکه تبدیل و تحول مناسبی روی آنها صورت نمی گیرد، خواهان چندانی ندارند. از طرفی آگاهی کشاورزان و تولید کنندگان و اقشار مختلف جامعه از درآمدزایی و نقش حیاتی آنها در خاک کمتر است، لذا به بهای اندک آنها را از دست می دهند و درآمد ناچیز خود را که با زحمات فراوانی بدست آورده اند جهت خرید کودهای شیمیایی براحتی در اختیار سلف خرها قرار می دهند.

-ورمی کمپوست:

کود ورمی کمپوست از جمله کودهای آلی و پوسیده و تجزیه شده است که توسط کرمهای خاکی تولید و فراوری می شود. این کودها با توجه به دانه بندی مناسب، رطوبت و حرارت متعادل و عاری بودن از هر گونه بو، دارای وزن مخصوص بالایی می باشند. کود مذکور حاوی بسیاری از عناصر قابل جذب شامل ازت، فسفر، پتاسیم، سدیم، کلسیم، منیزیم، آهن، روی و منگنز می باشد.

درصورتیکه کلیه شرایط رشد و تکثیر برای کرمهای خاکی مهیا باشد قادرند با شتاب فراوان در مدت کوتاهی جمعیت خود را فوق العاده افزایش دهند. از طرفی کود تولیدی با توجه به بسترهای متفاوت قابلیت های مختلفی دارد و می توان به عنوان یک محصول صادراتی با بر چسب مناسب که نشان دهنده میزان مواد غذایی موجود در آن می باشد؛ به بازارهای داخلی و خارجی عرضه گردد.

فصل دوم:شناخت کرم های خاکی

-کرم خاکی، موجودی ناشناخته:

کرمهای خاکی همان ماکروفون خاک (جانوران درشت خاک) هستند که نقش اصلی تولید را بر عهده دارند و دارای مشخصاتی به شرح ذیل می باشند:

-مشخصات کلی کرم:

این کرمها از شاخه آننلیدیس، رده الیگو کیتده، خانواده لومبرسیده، جنس آیزینا، گونه فوئتیدا می باشند. گونه های دیگری از آنها وجود دارد که فعالیت کمتری در جهت تولید و افزایش جمعیت دارند، مانند لومبریکوس تریستریس وآیزینا فوئیتدا تنها گونه ای است که به راحتی در لایه زراعی و کودهای آلی زندگی می کند، و با تغذیه خیلی زیاد و در نهایت با تکثیر ناگهانی همراه است. به خاطر همین امر آنها را کرم کودی یا کرم سرخ نیز می نامند.

مشخصه بارز و ظاهری کرم خاکی مذکور نوارهای باریک زرد و ارغوانی نارنجی رنگی است که در بندهای حلقه های بدنشان وجود دارد، طول بدن 150-10 میلی متر و قطر آن 5-1 میلی متر است.

-زیست شناسی:

کرمهای خاکی دو جنسی هستند و جفتگیری آنها دو جانبه متقابل بوده و با رو در رو قرار گرفتن مقاطع قسمت سر جانور صورت می گیرد. پس از جفتگیری تخمک ها ی بارور شده به همراه ماده موکوسی تشکیل یافته در روی پوست به همراه مایع درون کپسولی در بدن در هاله کتینی که بتدریج سخت می گردد و به آرامی به طرف سر کرم حرکت می نماید که از قسمت دهان بصورت کپسول جنین یا پیله خارج می گردد.

-شرایط محیطی:

درجه حرارت مورد نیاز محیط کرمها 30-20 درجه سانتیگراد و میزان رطوبت بستر آن 85-75 درصد است. مناسب جهت رشد آنها 5/7-3/6 می باشد؛ کمتراز5 کاهش فعالیت ناگهانی و در نهایت مرگ آنها را باعث می شود، در درجه حرارت بالای 45 درجه سانتی گراد کرمهای خاکی قدرت تبادلات پوستی را از دست می دهند و تا 50 درجه سانتی گراد با مرگ تدریجی روبرو می گردند. حداقل رطوبت مورد نیاز کرمهای خاکی 30% می باشد و در پائین تر از آن حلقه می زنند و می میرند. در درجه حرارت زیر 10 درجه سانتی گراد تقریبا بی حرکت می گردند و در صفر درجه سانتی گراد یخ می زنند و می میرند.

-تغذیه:

تغذیه کرمها از مواد آلی، کودهای دامی، باکتریها، جلبک ها، قارچ ها و پروتوزوا می باشد. آنها از مواد اسانس دار معطر و ترکیبات رزینی و تانن دار، مانند پوست مرکبات و برگ درختان کاج و لبنیات و پیاز و سیر و گوشت خام گریزانند. تغذیه کرم ها با ایجاد دالان هایی در بستر محیط همراه است. مدت یک دوره تغذیه حدود 6-18 ساعت طول می کشد. بهترین غذای کرم ها در بسترها، کود گاوی بوده که شرایط کاملا مناسبی دارد.

-سیستم گوارشی:

سیستم گوارش کرم بدین صورت است که غذای بلعیده شده را که شامل مواد آلی و معدنی می باشد از دهان وارد حلقوم و بوسیله غده بزاقی مرطوب نموده وبا حرکات ماهیچه ای وارد مری می نماید. در مری سه جفت غده آهکی وجود دارد که در صورت اسیدی بودن غذای بلعیده شده، با ترشح کربنات کلسیم آنها را خنثی و در چینه دان ذخیره می نماید. غذای ذخیره شده در سنگدان به کمک شنهای موجود خرد گشته و در طول لوله گوارشی (معده) با ترشح آنزیم های پپسین و تریپسین جهت هضم مواد پروتئینی، لیپاز جهت هضم چربیها، سلولاز جهت هضم سلولز و آمیلاز برای هضم نشاسته فرایند جذب صورت می گیرد سپس در روده، مواد مورد نیاز جذب و مواد غیر قابل هضم به همراه هورمونهای رشد و صمغ های هومیک بصورت دانه های ریز قهوه ای رنگ سوخته و دفع می گردد.

-تولید مثل:

هر کرم خاکی در شرایط مساعد در مدت 7-10 روز تعداد حداقل یک و حداکثر سه عدد کپسول جنین از خود بر جای می گذارد. کپسول ها پس از 15-20 روز به 6-14 عدد نوزاد کرم تبدیل می گردند که از این تعداد به میزان 2-3 نوزاد کرم باقی می مانند و بقیه از بین می روند.

نوزادان پس از گذشت 50-75 روز بالغ می شوند و قادر به جفتگیری برای نسل بعد می باشند. در صورتی که کلیه عوامل زاد و ولد مساعد و ایده آل باشند قطعا افزایش جمعیت کرمها زیاد می باشد و در مدت زمان محدود به اهداف خود خواهیم رسید. اما به علت وجود عوامل نامساعد طبیعی در مراحل مختلف رشد تلفات زیادی وجود دارد. بطور متوسط طبق آزمایشات صورت گرفته هر عدد کرم خاکی بالغ پس از گذشت یک نسل که حدود 2-3 ماه طول می کشد، قادر است تعداد 10 عدد کرم خاکی نسل خود را بر جای گذارد. کرمهای خاکی در طول سال 3-5 نسل دارد، فصل زمستان را به صورت دیاپوز (خواب زمستانی) با فعالیت و تغذیه کم می گذارند و در پایان سال هر کدام حداقل به هزار عدد کرم تبدیل می شوند.

-رفتارهای عمومی:

رفتار این موجودات نشان می دهد که در طول تغذیه حرکت آنها در مقطع افقی خاک است و هنگام دفع مواد زائد، خود را به سطح خاک رسانند و در زمان برگشت به محیط قبلی، عمل دفع را انجام می دهند. از دیگر مشخصات بارز کرمهای خاکی، وجود عضلات طولی و عرضی در حلقه های بدنشان می باشد که آنها را قادر می سازد با انقباض عضلات حلقوی طول بدن را افزایش وبا انبساط آنها کاهش دهند. از طرفی با جمع کردن عضلات طولی ضخامت بدن را افزایش و با رها کردن آن کاهش می دهند و به وسیله همین مکانیزم قادرند خود را خم نمایند. طول عمر کرمهای خاکی حداقل دو سال و حداکثر تا ده سال می باشد و از سال سوم به بعد کوکن گذاری (پیله گذاری) به تدریج کاهش می یابد.

فصل سوم:کاربرد کرم های خاکی

-کاربرد کرم های خاکی در مزرعه

یکی از کاربردهای کرم های خاکی، رها سازی آنها در مزرعه است. از آنجائی که مزرعه یک هکتاری از وسعت زیادی برخوردار است، باید برای فعالیت ماکروفون خاک در لایه زراعی از دو روش کلی استفاده نمود:

روش اول: استفاده از تعداد کرم خاکی کم بعلت عدم وجود میزان انبوه آنها در کشور

روش دوم: استفاده و تهیه تعداد کرم خاکی انبوه در کل مزرعه

در نوع اول کار علمی تر است چرا که فعلا به علت شروع طرح تولید و پرورش کرم، وجود انبوه امکان پذیر نمی باشد، لذا باید به اندک اکتفا کرد.

در شروع کار با توجه به تعداد 500 عدد کرم خاکی و مقدار 10 کیلو گرم کود گاوی نیمه پوسیده جهت تغذیه کرمها در نسل اول در نظر می گیریم. البته کود مورد نظر باید دارای رطوبت 75%، دانه بندی شده (قطر هر دانه حداکثر 5 میلی متر) و گازها و شیره سمی آن خارج شده، حرارت بین کود (20-30 سانتی گراد) باشد. جهت کاربرد کرمهای خاکی موجود گوشه ای از مزرعه (که زیر سایه درختان بوده و یا سایه بان تهیه می کنیم و حتی الامکان در مسیر رفت و آمد احشام نباشد) انتخاب نموده و گودالی به عمق 15 سانتی متر و به مساحت 1 متر مربع حفر و کف آن را با کمی آب و آهک فشرده می نماییم و به وسیله پارچه نخی تمام کف و دیواره ها را جهت جلوگیری از مهاجرت کرمها به اعماق زمین می پوشانیم. محتوای کود و کرم را در گودال پهن می کنیم و روی آن را به وسیله چند لایه گونی کنفی و یا پتوی کهنه می پوشانیم تا از گزند پرندگان مانند کلاغ- سار- طیور خانگی و موجودات کرم خوار مانند مار-موش- قورباغه و وزغ در امان باشند. سپس روی آن را یک آبیاری سنگین و هر روز قبل از فرا رسیدن گرمای شدید ظهر سطح روی آن را خیس و به اندازه مورد نیاز از آب ولرم داخل بشکه ای که در طول روز گرم شده است اضافه می نمائیم. پس از گذشت سه ماه جمعیت کرمها ده برابر شده اند و بستر آماده گسترش جهت نسل بعدی می باشد.

یکی از علائم مشخص و کلیدی شرایط مساعد رشد کرمها ،وجود کپسول های متعدد روی بستر در زیر گونی و یا پتو می باشد که می توان براحتی آنها را مشاهده نمود. با گذشت نسل اول جمعیت ده برابر شده را با ده برابر کود مورد نیاز (100 کیلو گرم) مخلوط می کنیم و در ده متر مربع گسترش می دهیم و در نسل بعدی در 100 متر مربع توسعه می دهیم و محتوای کرمهای 100 متر مربع را که حدودا جمعیتی بالغ بر 500 هزار کرم خاکی می باشد با ده تن کود گاوی مخلوط و به صورت ذیل در یک هکتار مزرعه پخش می نمائیم؛

از مرکز مزرعه به مساحت100 متر مربع 10% کود و در فاصله های 25، 5/37 ، 50 متر از مرکز به ترتیب 20%، 30%، 40% کود، به صورت نوار یک متری دور تا دور مزرعه در فواصل مذکور پخش می نمائیم.

در پایان سال، کل یک هکتار مزرعه جهت برداشت کود و کرم خاکی و کشت بهاره آماده بهره برداری می باشند. در مناطق سرد و معتدل در سه ماهه آخر جهت جلو گیری از یخبندان مزرعه به ارتفاع 3 سانتی متر کود گاوی نیمه پوسیده به آن اضافه سپس آبیاری و با پوشش مناسب تا بهار سال بعد صبر می نمائیم.

روش دوم: استفاده از کرمهای خاکی انبوه در مزرعه: در این روش به ازای هر متر مربع یک عدد کرم خاکی (برای یک هکتار 10000 عدد کرم خاکی مورد نیاز است) ، تهیه ، با میزان 10 تن کود گاوی آماده شده مخلوط و در کل مزرعه اضافه می نمائیم و سپس زمین را آبیاری و مثل روش قبل با پوشش مناسب از شکارچیان محافظت و در فصل سرما جهت پیشگیری از یخبندان به ارتفاع 3 سانتی متر کود گاوی نیمه پوسیده آماده شده را اضافه می کنیم. در فصل بهار سال بعد، زمین آماده کشت و کار و برداشت کود ورمی کمپوست و کرم خاکی می باشد.

-کاربرد کرمهای خاکی در باغات:

در باغات می توان با استفاده از 200 عدد کرم خاکی برای هر درخت به همراه 4 کیلو گرم کود گاوی نیمه پوسیده مخلوط لازم را تهیه و در سایه انداز درخت به صورت یک نوار 15 سانتی متری در عمق 25 سانتی متری به خاک اضافه نمود. روش دیگر اینکه می توان مقدار 4 کیلو گرم کود ورمی کمپوست را به همراه دیگر کودهای کامل پر مصرف و کم مصرف به همراه دو کیلو گرم کود حیوانی نیمه پوسیده در محل چال کود تعیین شده دفن نمود.

-کاربرد کرمهای خاکی در گلخانه:

با توجه به اینکه در گلخانه ها درجه حرارت و رطوبت محیط قابل کنترل است لذا به راحتی می توان محیطی آماده جهت رشد و پرورش کرمهای خاکی و تولید ورمی کمپوست به دست آورد. یکی از موارد مورد اهمیت در گلخانه ها بحث ایزوله نمودن آنها از انواع میکروبهای خاکزی قارچی و ویروسی است که در این گونه موارد با استفاده از کودهای آلی ضد عفونی شده زیر پلاستیک (روش آفتاب دهی) می توان لایه فعال خاک را احیا نمود. برای این کار مقداری کود گاوی یا گوسفندی تازه با 10% کود مرغی و 2% کود شیمیایی اوره و فسفات جمعا به میزان 4-6 تن در جریب در کف گلخانه پهن نموده وبا یک شخم متوسط 20-25 سانتی متری و یک نوبت آبیاری سنگین، روی آن را به وسیله پلاستیک بدون درز به مدت 30-40 روز حبس نمود که در پایان مدت زمان طی شده، کود آلی درجه یک ضدعفونی شده در محیط گلخانه مهیا می باشد. در صورتی که تعداد 1000 عدد کرم خاکی به همراه 20 کیلو گرم کود گاوی نیمه پوسیده زیر پلاستیک ضد عفونی شده در سطح گلخانه بپاشیم طبق تغذیه و تجزیه و تبدیل صورت گرفته توسط کرمهای خاکی مذکور، جذب فعال مواد غذایی در محیط ریشه دو برابر می شود و از طرفی کودهای تثبیت شده محیط خاک نیز به تدریج در جذب ریشه های موئین شرکت می نماید.

فصل چهارم:انواع کودهای ورمی کمپوست

ورمی کمپوست گاوی یا گوسفندی:

ورمی کمپوست گاوی از کودهای حیوانی به دست می آید و در چند مرحله تولید می گردد. به دین صورت که کودهای تازه انباشته شده در کف اسطبل را در فضایی آزاد تلمبار می کنند و پس از گذشت 40-50 روز با زیر و رو کردن و مرطوب و نرم نمودن به صورت نیمه پوسیده در می آورند سپس آنها را در کرتی به ابعاد (1*5*0.5) متر تا ارتفاع 40 سانتی متری پر می نمایند. ( از 2.5 متر مکعب حجم کرت 2 متر مکعب آن را کود حیوانی گاوی یا گاوی و گوسفندی و یا گوسفندی با درصد آهک به صورت محلول 5 در هزار جایگزین می کنیم) سپس به ازای هر متر مربع سطح کرت تعداد 500 عدد کرم خاکی به وزن متوسط 0.5 گرم در لایه 15 سانتی متری بستر اضافه می کنیم و روی آن را با کود می پوشانیم. با توجه به اینکه دشمنان متعددی در کمین و شکار کرم ها هستند، سطح کرت را به وسیله گونی کنفی یا شاخ و برگ مناسب پوشش می دهیم و به مدت 60-70 روز با تامین رطوبت 85%-75% و آبیاری هر روزه در تابستان و یک هفته ای در فصول معتدل سال محصول آماده بهره برداری می باشد. جهت برداشت کود ورمی کمپوست و کرم خاکی یکی دو آبیاری انتهایی را قطع می نماییم و پس از کاهش رطوبت از الک 3 میلی متری و یا به وسیله دستگاه مخصوص که استوانه ای با غربالهایی با درجه های مختلف می باشد عبور می دهیم و کرمها را به همراه کود ورمی کمپوست به دست آمده با رطوبت مجاز و بسته بندی استاندارد و بر چسب شناسایی و روش مصرف به بازارهای داخلی و خارجی عرضه می نماییم.

-ورمی کمپوست زباله شهرداری:

کمپوست زباله شهرداری که به وسیله زباله های شهرداری تبدیل و تولید می گردد، مشابه کود گاوی بوده و فقط از نظر محتوی بستر متفاوت است. کود گاوی با توجه به غنی بودن از نظر عناصر ماکرو بافت کودی، بستر فشرده ای نسبت به کمپوست زباله شهرداری تشکیل می دهد و تکثیر و تولید نوزادان فوق العاده زیاد بوده و رشد و بلوغ کرمها به تدریج صورت می گیرد و مهاجرت آنها به بستر جدید نیز به آرامی انجام می شود. در صورتی که در بستر کمپوست زباله شهرداری درست برعکس آنمی باشد و افزایش جمعیت تدریجی، رشد بالینی کرمها سریع، مهاجرت و تولید کود نیز سریع جواب می دهد.

-ورمی کمپوست خاک برگ:

خاک برگ یکی از بسترهای مواد آلی است که از شاخ و برگ درختان غیر مثمر که بیشتر در معرض آفتاب خشکیده اند بدست می آید. این کود از نظر درصد مواد غذایی فقیر و محیط آن تقریبا می باشد. این بستر با توجه به درصد بالای مواد لیگنین دار، دوره تغذیه کرمها را کوتاه نموده( دوره تغذیه برابر با زمان بلعیدن غذا تا هنگام دفع آن می باشد) و در نتیجه کود تولیدی نیز خیلی سریعتر به دست می آید. میزان افزایش جمعیت و رشد بالینی کرمها خیلی کم و کود تولیدی نیز کاملا سبک و مناسب خاکهای کاملا سنگین رسی تا رسی شنی است. در صورتی که با کود گاوی به نسبت برابر مخلوط گردد در اصلاح بافت خاک و تامین مواد غذایی مناسب است.

در تهیه شاخ و برگ درختان باید حتی الامکان سعی نمود که برگ های خشکیده کاج در آنها وجود نداشته باشد چون کرمها از آنها گریزانند. وجود شاخه های باریک در بستر به تهویه آن کمک می نماید.

آبیاری بستر باید به میزان کم و به فاصله زمانی کوتاه صورت بگیرد.

-ورمی کمپوست خانگی:

تولید ورمی کمپوست خانگی معمولا به دو طریق انجام میگیرد:

1- در فضای باز مثل باغچه منزل

2- در محفظه هائی مثل سطل آشپزخانه

1- پرورش کرم در باغچه منزل:

در روش اول گودالی به مساحت تقریبی یک متر مربع و به عمق 30-40 سانتی متر در باغچه حیاط حفر می نماییم و پس از پوشش روی آن را با پارچه نخی یا گونی کنفی ، روی آن مقدار 8-10 کیلو گرم کود گاوی نیمه پوسیده می ریزیم و به وسیله کاغذهای شیار شده نواری شکل مچاله شده، یک لایه جهت تهویه ایجاد و با مرطوب کردن و فشردگی لازم روی آنها، پس مانده آشپزخانه که می تواند پودر استخوان ، حبوبات و غلات پخته شده وله شده و یا پوست تخم مرغ خرد شده باشد به میزان سه برابر وزن کرمها اضافه می نمائیم.

سپس روی آنها یک لایه کاغذ اضافه، روی کاغذها یک لایه کود ورمی کمپوست به همراه 500 عدد کرم خاکی اضافه و روی آن را یک لایه پوست میوه شامل پوست نازک و خرد شده سیب درختی و به میزان کم پوست موز ریز، ریز شده اضافه می نماییم. از پوست مرکبات خیلی کم استفاده گردد زیرا کرمها از آنها گریزانند. مجددا با اضافه نمودن لایه ای از کاغذ های باطله یک لایه نازک خاک باغچه نیز روی آن اضافه و سطح آن را با ایجاد پوشش مناسب از گزند نور خورشید-سرما-پرندگان و طیور خانگی محافظت می نمائیم. پس از سه ماه آبیاری مداوم و تامین حرارت محصول آماده برداشت می گردد.

2- استفاده از سطل آشپزخانه:

در روش سطل آشپزخانه به جای پارچه نخی از سطل مخصوص و خاک اره درشت و ریز استفاده می گردد. برای این کار سطل مخصوص را با ایجاد سوراخی در کف آن برای خروج زه آبهای اضافی و همچنین چند سوراخ دریچه بالایی جهت تهویه ایجاد می نماییم و یک لایه خاک اره به عمق 5 سانتی متر در آن می ریزیم سپس به ارتفاع 3 سانتی متری خاک اره ریز ، روی آن را یک لایه کود گاوی نیمه پوسیده مناسب و مجددا یک لایه کاغذ و یک لایه غذای پس مانده آشپزخانه و روی آنها کاغذ ریخته و روی کاغذها یک لایه کود ورمی کمپوست به همراه 100-200 عدد کرم خاکی اضافه می نمائیم.مجددا روی آنها را یک لایه کاغذ و یک لایه پوست میوه خرد شده (پوست مرکبات از آنها جدا شده باشد) ریخته وبا قرار دادن یک لایه کاغذ، یک لایه خاک رس نیز روی آن می ریزیم و در این مدت با آبیاری مناسب و ایجاد حرارت مورد نیاز حداقل 2.5-3 ماه محصول آماده برداشت می باشد. برای جداسازی محصول کود و کرم با استفاده از الک 3 میلی متری و کاهش رطوبت کود ورمی کمپوست مقوی به همراه کرم خاکی مورد انتظار قابل برداشت می باشد.

-ورمی کمپوست ضایعات سیب زمینی:

ضایعات سیب زمینی از جمله مواد آلی هستند که شرایط مناسبی برای رشد کرمهای خاکی دارند.این ضایعات هنگامی که با مقداری معین از مایع پس مانده های خط تولید کارخانه مخلوط گردند، شرایط رطوبتی مورد نیاز را فراهم می نماید و می توان بستری مناسب جهت رشد ماکروفون خاک مهیا نمود.

ضایعات مذکور شامل پوست سیب زمینی، باقی مانده غده های معدوم شده و مایع حاصل از زه آب خط تولید می باشد.در صورتی که به مواد آلی مذکور دسترسی نداشته باشیم با کاهش ارتفاع محیط و تنظیم حرارت محیط مناسبی برای رشد کرم ها مهیا می کنیم.

-ورمی کمپوست ضایعات برنج (پوسته شلتوک، پوشال برنج، سبوس برنج):

ضایعات برنج از آنجائی که از نظر ویتامین ها به خصوص ویتامین (بی) غنی می باشد، کود ورمی کمپوست تولید شده از آن نیز از ویتامین غنی است (از این کود جهت تقویت گیاهان زینتی استفاده می گردد). درصد خشبی بودن ضایعات برنج بالا می باشد لذا به تدریج پوسیده می گردند، در این گونه موارد، ضایعات مذکور را بیشتر به عنوان عامل هوادهی به صورت مخلوط با بسترهای دیگر استفاده می کنند (البته درصد مخلوط نباید بیشتر از 50% باشد). از پوسته شلتوک می توان به جای خاک اره در سطل آشپزخانه استفاده کرد. ضایعات پوشال برنج در صورتیکه با 60% کود گاوی نیمه پوسیده مخلوط گردد بستر مناسبی جهت پرورش کرمهای خاکی به خصوص در فضاهای بسته می باشد. از سبوس برنج نیز می توان در مخلوط با بسترهای دیگر استفاده نمود. از این ضایعات در مخلوط با خاک اره در سطل آشپزخانه نیز می توان استفاده کرد.

-ورمی کمپوست ضایعات واحدهای کوچک تولیدی (قارچ صدفی - گلاب گیری – گل زعفران)

با توجه به اینکه قبل از تهیه قالب ها و بسته های پلاستیکی تولید قارچ، محتوای آنها را از طریق آب جوش ضد عفونی می کنند، لذا کود به دست آمده از این ضایعات نیز ضد عفونی است و بهترین کود جهت گلخانه های حساس و ایزوله تولید نشاء گل های زینتی گران قیمت می باشد. درصد مواد غذایی مذکور با توجه به وجود اسپان های باقی مانده تولید قارچ و همچنین پوشال های کاملا پوسیده بالا محیط مناسب پرورش تولید کرم است.

یکی از مزایای مهم این روش تولید کود، شرایط محیطی کاملا مساعد کارگاه ها است که عینا جوابگوی نیازهای محیط زنده و رشدی کرمهای کودی می باشد. رطوبت 75%-85%، حرارت 20-30 درجه سانتی گراد، نور کم و غیر مستقیم و تهویه مناسب از عوامل مساعد رشد کرم خاکی می باشد، که اگر طی مدت 45-50 روز ادامه یابد قادر است شرایط ایده آل رشد و تکثیر و افزایش جمعیت سریع کرمها و تولید کود ورمی کمپوست درجه یک را نوید دهد. این مدت زمان را می توان با مدت زمان استراحت کارگاه تنظیم و از باقی مانده و دور ریز محصولات جانبی کارگاه، موادی با ارزش و با کیفیت عالی به بازار عرضه نمود. ضایعات کارگاه های تولیدی گلاب گیری و تولید زعفران نیز می توانند بسترهای مناسبی جهت تولید و پرورش کرم خاکی باشند که می توان با بسترهای دیگر مخلوط نموده و مورد استفاده قرار داد.

-چای کمپوست (کود آلی در محلول پاشی گیاهان) :

فرآورده ای دیگر از کود ورمی کمپوست چای کمپوست است که در مواقع مورد نیاز در محصولات مختلف به صورت محلول پاشی استفاده می گردد. برای این کار مقدار 50 لیتر آب را در ظرفی که در حال گردش است می ریزیم و تعداد 5 کیسه 100 گرمی کود ورمی کمپوست را به مدت 21 روز در آن آویزان می نمائیم. محلول به دست آمده چای کمپوست است که به صورت محلول مایع رقیق شده به وسیله تانکرهای مخصوص حمل و با استفاده از دستگاههای محلول پاشی روی گیاهان پاشیده می شود. از شیره خارج شده از بستر های در حال فعالیت کرم های خاکی می توانیم به صورت محلول در آب در تغذیه گیاهان و گل های زینتی نیز استفاده کنیم.

فصل پنجم:اهداف نهایی

-ورمی کمپوست و کشت ارگانیک:

کشت ارگانیک در جامعه کنونی گرچه پویایی خاص خود را به دست نیاورده، ولی قدم های اصلی خود را برداشته است. در صورتی که این کشت را با روش های کاربردی و مفید گسترش دهیم، ما را به اهداف اصلی توسعه می رساند. از جمله مواد آلی بیوکودی در کشت ارگانیک، کودهای ورمی کمپوست هستند که نقش اصلی را در تبادلات عناصر غذایی خاک بازی می کنند و با ایجاد شرایط کاملا مساعد برای رشد و تقویت گیاه مقاومت آن را

در مقابل حمله آفات و بیماری ها چند برابر افزایش می دهد و با گذشت زمان در افزایش هر چه بیشتر محیط رشد دخالت دارد و با کاهش آلودگی هایی که به وسیله تغذیه کود های خاکی از باکتری ها و قارچ های مضر انجام می گیرد، پیشگیری طبیعی از شیوع آفات و امراض را به همراه دارد. از جمله مزایای مصرف کودهای مذکور، افزایش قابلیت جذب کودهای شیمیایی، عدم شستشوی کودهای ازته و در نتیجه عدم آلودگی آبهای زیر زمینی می باشد. این کودها با افزایش هورمونهای رشد، گیاه را وادار می کند که از عناصر فعال شده در محیط ریشه غذا جذب و از طرفی عناصر تثبیت شده را به تدریج آزاد نماید.

-ورمی کمپوست و سلامتی محیط زیست:

1-در تولید کلیه محصولات کشاورزی-باغی-دامی-صنعتی- تجاری حتی الامکان سعی گردد که ضایعات تولیدی حداقل بوده و این میزان نیز به همراه دیگر تولیدات در جایگاه خود قرار گیرد.

2-هر گونه ضایعات تولیدی را طبقه بندی، بر اساس نوع مواد آلی آنها را جداسازی نمود و در خط تبدیل و تجزیه قرار داد.

3-این ضایعات را در قالب طرحهای مفید و با ارزش زیست محیطی و بر اساس نیاز و ضرورت جامعه و صرفه جویی اقتصادی با ارزش افزوده چند برابر عرضه نمائیم.

4-جمع آوری به موقع ضایعات یکی از ارکان حفظ محیط زیست است که، اگر در زمان و مکان مشخص صورت گیرد. کمترین هزینه و بیشترین درآمد را دارد.

5-برگزاری بازدیدهای گروهی و انفرادی از طرحهای اجرا شده سطح کشور و خارج از کشور و الگو گرفتن از طرح های مشابه اجرا شده در قالب برنامه های نمایشی-الگویی و تحقیقی- ترویجی.

6- بررسی دقیق و کارشناسی سلامتی محیط زیست و اثرات مفید آن در سلامتی گیاهان،جانوران و انسانها و اطلاع رسانی به اقشار مختلف جامعه.

7-بررسی عوامل مرگ آور و بحران زای مواد شیمیایی و اثرات تخریب آنها و چگونه جایگزین نمودن آنها با طرحهای متناسب با مسائل زیست محیطی.

-ورمی کمپوست و اشتغال زائی جوانان:

چارلز داروین در گذشته ای نه چندان دور توانست از یک جریب زمین در طول یک سال 18 تن کود ورمی کمپوست و 50 هزار کرم خاکی برداشت نماید. کشاورزان خواهان آن هستند که گذشته از شخم بیولوژیکی که توسط کرم خاکی یا دوست همه فن حریف کشاورز یا ماکروفون خاک انجام می گیرد، درآمد خیلی خوبی نصیب جوانان روستا گردد. جوانان فارغ التحصیل که هیچگونه سرمایه ای ندارند همیشه از کسب درآمدی حتی اندک غفلت نمی ورزند و به دنبال آن هستند، که با اجرای طرح های کاربردی مفید که حداکثر تغییرات را چه از نظر تولید کود و چه از نظر تولید پودر گوشت کرم خاکی دارد و قابل توصیه در جامعه هستند، استفاده کنند.

این مهم همت مسئولین امر را میطلبد که با ترغیب و تشویق جوانان انشالله در آینده ای نه چندان دور قدمهای اساسی جهت حفظ محیط زیست کشاورزی پایدار برداشته شود.

منابع مورد استفاده:

1-امین، ابوالقاسم، مبانی زیست شناسی، تهران، موسسه امیرکبیر.

2-جزائی، جواد، تولید کرمهای خاکی با استفاده از ضایعات سیب زمینی به عنوان مکمل پروتئین جهت تغذیه دام، مجله پژوهش و سازندگی.

3-رسولی، حسین، نقش و اهمیت کرمهای خاکی در باروری خاک، مجله زیتون شماره 11

4-نصر اصفهانی، مهدی، نشریه ترویجی ضد عفونی خاک گلخانه ها با استفاده از پوشش پلاستیک و کود حیوانی،

واحد تولید برنامه های ترویجی و انتشارات فنی مدیریت آموزش و ترویج اصفهان.

5-ملکوتی، محمد جعفر، ضرورت تولید کودهای بیولوژیک در کشور، نشر آموزش کشاورزی، تهران.